Vikipedi

Üçüncü veba salgını

Üçüncü veba salgını, Çing hanedanlığının Xianfeng İmparatorunun beşinci yılında 1855'te Çin'in Yunnan kentinde başlayan büyük bir bubonik veba salgınıydı.[1] Bubonik (hıyarcıklı) vebanın bu bölümü, tüm yerleşik kıtalara yayıldı ve nihayetinde Hindistan ve Çin'de[2] (ve belki de dünya çapında 15 milyon[3]) 12 milyondan fazla ölüme yol açtı. Ölümlerin en az 10 milyonu yalnızca Hindistan'da meydana geldi. Bu salgın tarihin en ölümcül salgınlarından biri olarak kayıtlara geçti.[3][4][5] Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemi dünya çapındaki kayıpların yılda 200'e düştüğü 1960 yılına kadar aktif olarak kabul edildi.[6] Veba ölümleri o zamandan beri her yıl daha düşük bir seviyede devam etmektedir.

1897'de Karaçi'de bir doktor tarafından tedavi edilen veba hastası.
1910-1911'de Mançurya vebası kurbanlarının resmi

Üçüncü veba salgını ismi bu pandeminin Avrupa toplumunu etkileyen üçüncü büyük hıyarcıklı veba salgını olduğunu ifade eder.[7]Justinian Vebası ile başlayan Birinci veba salgını ile 541 ve 542 yıllarında Bizans ve çevreleyen alanlar ciddi oranda etkilenmiş, pandemi 8. yüzyılın ortalarına kadar art arda dalgalar halinde devam etmiştir. İkincisi, 1346'dan 1353'e kadar genişleyen bir dizi enfeksiyon dalgasında Avrupa nüfusunun en az üçte birini öldüren Kara Ölüm ile başlamış, bu salgın 19. yüzyıla kadar düzenli olarak tekrarlamıştır.

Çalışmalar, 19. yüzyılın sonları/20. yüzyılın başlarındaki bu pandemi dalgalarının iki farklı kaynaktan gelmiş olabileceğini gösteriyor. İlki öncelikle hıyarcıklıydı ve okyanus ticareti yoluyla enfekte kişilerin, farelerin ve pire barındıran kargoların taşınması yoluyla dünya çapında taşındı. İkincisi, daha öldürücü tür, esas olarak güçlü bir kişiden kişiye bulaşma gösteren karakter olarak pnömonik vebaydı. Bu tür büyük ölçüde Asya, özellikle Mançurya ve Moğolistan ile sınırlıydı.

Kökenler değiştir

Hıyarcıklı veba, Orta Asya'daki enfekte yer kemirgenlerinin popülasyonlarında endemiktir ve yüzyıllardır o bölgedeki göçmen ve yerleşik insan popülasyonları arasında bilinen bir ölüm nedeniydi. Siyasi çatışmalar ve küresel ticaret nedeniyle yeni insanların akını hastalığın dünyaya yayılmasına neden oldu. 

Batı Yunnan'da veba için doğal bir rezervuar veya nidus bulunur ve halen devam eden bir sağlık riskidir. Üçüncü veba salgını, 19. yüzyılın ikinci yarısında, başta bakır olmak üzere minerallere olan talebi kullanmak için Han Çinlilerinin hızlı bir akınından sonra bu bölgede ortaya çıktı.[8] 1850'de nüfus patlayarak 7 milyondan fazla kişiye ulaştı. Bölge genelinde artan ulaşım, insanları sarı göğüslü sıçan (Rattus flavipectus) ve insanlar arasındaki birincil vektör olan veba bulaşmış pire ile teması arttırdı. İnsanlar pireleri ve fareleri, küçük salgınların bazen salgın boyutlara ulaştığı büyüyen kentsel alanlara getirdi. 1850'lerin başında Han Çinlileri ve Hui Müslüman madenciler arasındaki anlaşmazlıkların, Panthay İsyanı olarak bilinen ve asker hareketleri ve mülteci göçleri nedeniyle daha fazla yer değiştirmeye yol açan şiddetli bir ayaklanmaya yol açmasından sonra veba daha da yayıldı. Veba salgını insanların Taiping İsyanı'na katılmasına yardımcı oldu. Veba, Guangxi ve Guangdong eyaletlerinde, Hainan Adası'nda ve ardından Kanton ve Hong Kong da dahil olmak üzere İnci Nehri deltasında ortaya çıkmaya başladı. William McNeil ve diğerleri vebanın Müslüman isyancılara karşı savaşlardan dönen birlikler tarafından iç bölgelerden kıyı bölgelerine getirildiğine inanmasına rağmen, Benedict, yaklaşık 1840'tan sonra başlayan büyüyen ve kazançlı afyon ticaretini sorumlu tutmaktadır.[8]

Kanton şehrinde Mart 1894'te başlayan hastalık birkaç hafta içinde 80.000 kişiyi öldürdü. Yakındaki Hong Kong şehri ile günlük su trafiği vebayı hızla yaydı. 100.000 ölümün ardından iki ay içinde ölüm oranları salgın oranlarının altına düştü ancak hastalık Hong Kong'da 1929'a kadar endemik olmaya devam etti.[9]

Küresel yayılım değiştir

Küresel nakliye ağı hastalığın birkaç on yıl içinde yaygın bir şekilde yayılmasını sağladı.[10][11][12] Kaydedilen salgınlar şu şekildeydi:

Büyük Britanya, Fransa ve Avrupa'nın diğer bölgelerinin yanı sıra, bölgelerin her biri 1960'lara kadar veba salgınları ve can kayıpları yaşamaya devam etti. Pandemi ile ilişkili son önemli veba salgını 1945'te Peru ve Arjantin'de meydana geldi. 

1894 Hong Kong vebası değiştir

1894 Hong Kong vebası, 19. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın başlarına kadar üçüncü küresel salgının büyük bir parçasıydı. Mayıs 1894'te keşfedilen ilk vaka Kanton'dan yeni dönmüş bir hastane memuruydu. En fazla hasar, Hong Kong'un en yoğun nüfuslu bölgesi olan ve Çin tarzı binalarla karakterize Sheung Wan'daki dağlık bölge oldu. Mayıs'tan Ekim 1894'e kadar veba 6.000'den fazla insanı öldürdü ve nüfusun üçte birinin göç etmesine neden oldu. 1926'da başlayarak her 30 yılda, veba hemen hemen her yıl Hong Kong'da meydana geldi ve 20.000'den fazla insanı öldürdü. Salgın deniz trafiği yoluyla 1894'ten sonra ülkenin geri kalanına ve nihayetinde tüm dünyaya yayıldı.[9]

Vebanın hızla yayılmasının birkaç nedeni vardı. İlk olarak, ilk günlerde Sheung Wan bir Çin yerleşimiydi. Dağlardaki evlerde drenaj kanalları, tuvaletler veya akan su yoktu. Evler küçüktü ve zeminler döşeli değildi. İkincisi, 1894'teki Ching Ming Festivali sırasında, Hong Kong'da yaşayan birçok Çinli, Kanton'daki salgının patlak vermesi ve Hong Kong'a bakterilerin girmesiyle aynı zamana denk gelen aile mezarlarına ziyaret için kırsala döndü. Üçüncüsü, 1894'ün ilk dört ayında yağışlar azaldı ve toprak kurudu ve vebanın yayılmasını hızlandırdı.[23]

Başlıca önleyici tedbirler; veba hastaneleri kurmak ve veba hastalarını tedavi etmek ve izole etmek için tıbbi personel görevlendirmek, evden eve arama operasyonları yürütmek, veba hastalarını keşfetmek ve nakletmek ve enfekte olmuş evleri ve alanları temizlemek ve dezenfekte etmek, belirlenmiş mezarlıklar kurmak, veba ölülerini nakletmek ve gömmekle sorumlu bir kişi atamak olarak sıralanabilir.[24]

Hastalık araştırması değiştir

 
1899 Porto veba salgını sırasında Ricardo Jorge tarafından izole edilen Y. pestis

"Üçüncü Pandemi" sırasında Asya'da çalışan araştırmacılar veba vektörlerini ve veba basilini tanımladılar. 1894 yılında, İsviçre doğumlu Fransız bakteriyolog Alexandre Yersin, Hong Kong'da sorumlu bakteriyi (Yersinia pestis, ismini Yersin'den almıştır) izole etti ve ortak bulaşma şeklini belirledi. Keşifleri zamanla böcek öldürücüler, antibiyotik kullanımı ve nihayetinde veba aşıları da dahil olmak üzere modern tedavi yöntemlerine yol açtı. 1898'de Fransız araştırmacı Paul-Louis Simond, pirelerin bir vektör olarak rolünü gösterdi.[kaynak belirtilmeli]

Hastalığa genellikle enfekte bir konakçıdan, genellikle siyah bir sıçandan pire ısırması yoluyla bulaşan bir bakteri neden olur. Bakteriler, enfekte sıçanların kanından sıçan piresine (Xenopsylla cheopis) aktarılır. Basil, pire midesinde çoğalarak onu bloke eder. Pire daha sonra bir memeliyi ısırdığında, tüketilen kan basil ile birlikte ısırılan hayvanın kan dolaşımına geri verilir. İnsanlardaki herhangi bir ciddi veba salgını, kemirgen popülasyonunda bir salgından önce gelir. Salgın sırasında normal kemirgen konaklarını kaybetmiş enfekte pireler başka kan kaynakları ararlar. 

Hindistan'daki İngiliz sömürge hükûmeti, tıbbi araştırmacı Waldemar Haffkine'e bir veba aşısı geliştirmesi için baskı yaptı. Sınırlı bir personelle üç aylık sürekli çalışmanın ardından insan deneyleri için bir form hazırdı. 10 Ocak 1897'de Haffkine bunu kendi üzerinde test etti. İlk testin yetkililere bildirilmesinden sonra Byculla hapishanesindeki gönüllüler bir kontrol testinde kullanıldı. Aşılanan tüm mahkumlar salgından kurtuldu, kontrol grubundan yedi mahkum öldü. Yüzyılın başında yalnızca Hindistan'daki aşıların sayısı dört milyona ulaştı. Haffkine, Bombay'daki Veba Laboratuvarı'nın (şimdiki adıyla Haffkine Enstitüsü ) Direktörü olarak atandı.[25]

Yeni Uluslararası Sağlık Toplulukları tarafından uygulanan tıbbi prosedürler değiştir

1900'lerin başında, mikrop teorisi konusundaki artan bilgi birikimine ve büyük hastalıkların önlenmesi etrafında bilimsel toplulukların hızla büyümesine rağmen, uluslararası toplulukların bir veba salgınıyla nasıl başa çıkılacağına dair standart protokoller oluşturmaktan başka yapabileceği çok az şey vardı.[26] 1897 ve 1903'te yeni hıyarcıklı veba salgınlarının tehdidiyle başa çıkmaya yardımcı olmak için Uluslararası Sağlık Konferansları olarak bilinen iki kongre düzenlendi; ilki Venedik'te ve ikincisi Paris'te yapıldı. Bu sözleşmelerden Paris'teki Office International D'hygiene Publique (OIHP) tarafından denetlenen ve Milletler Cemiyeti sağlık organizasyonunun en önemli öncüllerinden biri olacak olan uluslararası bir hastalık sözleşmesi oluşturuldu.[26] Bu sözleşmelerden 1900'lerin başlarında hıyarcıklı veba ile mücadelede kullanılan standart Protokoller geliştirildi.[26] Bu protokoller genellikle eski modaydı ve İzolasyon, Yakma ve Aşılama olarak özetlendi. İzolasyon birçok modern hastalık salgınının standart bir protokolüdür, ancak yakma kullanımı hıyarcıklı veba ile başa çıkmak için en benzersiz şekilde kullanılan bir hastalık kontrol protokolüydü.[26] Yakma enfekte kişilerin yaşadığı yerlerden hastalığın türlerini ortadan kaldırmanın en etkili yolu olduğuna inanıldığından veba ile başa çıkmak için sıklıkla kullanıldı.[26] Bu işlem toplulukları harap eden birçok kontrol dışı yangının çıkmasına yol açtığı için sorunlu bir teknikti En dikkate değer olanı Çin Mahallesi topluluğunu harap eden Honolulu'daki büyük yangındı.[26] Aşılama ise, birçoğunun icat edildiği ve hatta bazılarının Hindistan'da kullanımlarında son derece etkili olduğu kanıtlanan veba aşılarının kullanımıydı ve %50'nin üzerinde bir etkinliğe sahip olduğu gösterildi.[27]

Üçüncü Veba Pandemisinin Sosyal Etkileri değiştir

Pek çok tarihsel kanıt, Üçüncü Veba Salgını'nın dünya çapında büyük sosyal sorunları ve ırksal eşitsizlikleri ortaya çıkaran veya yaratan birçok vakaya neden olduğunu göstermektedir.[26] Veba sırasında enfekte olan limanların çoğu o zamanlar İngilizlerin kolonileriydi ve bu kolonilerde hastalığı önlemek için kullanılan eylemlerin çoğundan İngiliz İmparatorluğu'nun sorumlu olduğu anlamına geliyordu.[28] Bu nedenle İngilizler genellikle Hindistan, Güney Afrika ve Hong Kong gibi ülke ve illerde batılı hijyen ve tıbbi uygulamaları ve radikal karantina önlemlerini uygulamaya başladı. Batının dayattığı bu sıhhi önlemlerin çoğu bu bölgelerde yeniydi ve yerlilerin İngiliz hükûmetinden korkmasına ve endişe duymasına neden oldu. Hindistan'da başlangıçta İngiliz hükûmetleri tarafından sert karantinalar uygulandı ve bu da Hindistan'ın karantina önlemlerine tepki göstermesine neden oldu.[28] Güney Afrika'da, Cape Colony'de veba patlak verdiğinde İngiliz hükûmeti büyük bir Güney Afrikalı yerli grubunu bir gecekondu mahallesinden şehrin eteklerindeki bölgelere taşımak için radikal bir karar aldı. Afrikalılar, Afrika doğumlu Güney Afrikalıları ırksal nedenlerle şehrin diğer bölgelerine ayıracaklarını düşündü.[29] Hong Kong'da İngilizler veba kurbanlarını teknelerle suya indirmek ve veba kurbanlarını buzla soğutmak gibi pek çok tuhaf tıbbi uygulamayı zorunlu kıldı bu da Hong Kong'un birçok Çinli sakinini korkuttu ve Çin anakarasına geri göç etmelerine yol açtı.[30] Vebanın neden olduğu bir diğer önemli sosyal sorun Honolulu'daki Çin Mahallesi'nin yok olmasına ve 7.000'den fazla Çinli ve Japon sakinin evsiz kalmasına neden olan büyük Honolulu yangınıdır.[26] Amerika'da veba San Francisco'ya ulaştığında, şehrin sağlık kurulunun yalnızca bir veba vakası keşfettikten sonra tüm Chinatown bölgesini sıkı bir karantinaya alma politikası büyük bir sosyal çatışmaya yol açtı. Tıp uzmanlarını Chinatown'un sağlıksız olduğuna ve bu nedenle zaten vebayla dolu olduğuna inandıkları ırksal bir önyargı oluştu.[31]

Kaynakça değiştir

  1. ^ The Black Death Transformed: Disease and Culture in Early Renaissance Europe. A Hodder Arnold. 2003. s. 336. ISBN 0-340-70646-5. 
  2. ^ "Plague deaths: Quarantine lifted after couple die of bubonic plague". BBC News (İngilizce). 7 Mayıs 2019. 24 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2021. In the 19th Century there was a plague outbreak in China and India, which killed more than 12 million. 
  3. ^ a b Frith. "The History of Plague – Part 1. The Three Great Pandemics". Journal of Military and Veterans' Health. 20 (2). 2 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. The third pandemic waxed and waned throughout the world for the next five decades and did not end until 1959, in that time plague had caused over 15 million deaths, the majority of which were in India. 
  4. ^ Stenseth (8 Ağustos 2008). "Plague Through History". Science (İngilizce). 321 (5890): 773-774. doi:10.1126/science.1161496. ISSN 0036-8075. 28 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. 
  5. ^ Sanburn (26 Ekim 2010). "Top 10 Terrible Epidemics: The Third Plague Pandemic". Time (İngilizce). ISSN 0040-781X. 14 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2021. 
  6. ^ The Ultimate Book of Top Ten Lists: A Mind-Boggling Collection of Fun, Fascinating and Bizarre Facts on Movies, Music, Sports, Crime, Ce. Ulysses Press. 2009. s. 175. ISBN 978-1-56975-800-7. 8 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. 
  7. ^ Nicholas Wade (31 Ekim 2010). "Europe's Plagues Came From China, Study Finds". The New York Times. 4 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2010. The great waves of plague that twice devastated Europe and changed the course of history had their origins in China, a team of medical geneticists reported Sunday, as did a third plague outbreak that struck less harmfully in the 19th century. 
  8. ^ a b Bubonic plague in eighteenth-century China. Stanford, CA: Stanford Univ. Press. 1996. ss. 47, 70. ISBN 978-0804726610. 
  9. ^ a b Pryor (1975). "The Great Plague of Hong Kong" (PDF). Journal of the Hong Kong Branch of the Royal Asiatic Society. 15: 61-70. PMID 11614750. 24 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. 
  10. ^ Low (1899). "Report upon the Progress and Diffusion of Bubonic Plague from 1879 to 1898". Reports of the Medical Officer of the Privy Council and Local Government Board, Annual Report, 1898–99. Londra: Darling & Son, Ltd. on behalf of His Majesty's Stationery Office: 199-258. 18 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2010. 
  11. ^ Low (1902). "Summary of the Progress and Diffusion of the Plague in 1900". Reports of the Medical Officer of the Privy Council and Local Government Board, Annual Report, 1900–01. Londra: Darling & Son, Ltd. on behalf of His Majesty's Stationery Office: 264-282. 20 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2010. 
  12. ^ Eager (1908). "The Present Pandemic of Plague". Public Health Bulletin. Washington: Government Printing Office: 436-443. 19 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2010. 
  13. ^ (:Unkn) Unknown (2018). "Plague Hospital in Porto - 1899". Apollo - University of Cambridge Repository. doi:10.17863/CAM.32180. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2020. 
  14. ^ "Honolulu's Battle with Bubonic Plague". Hawaiian Almanac and Annual. Honolulu: Thos. G. Thrum, Hawaiian Gazette Co.: 97-105 1900. 19 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2010. 
  15. ^ Kevin R. Bailey (June 2007). "Plague in paradise : a study of plague on Hawaiian sugarcane plantations" (PDF). Department of History and the Honors College of the University of Oregon. s. 3. 18 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  16. ^ MacDonald, Kenneth (2 Ocak 2019). "Rats 'wrongly blamed' for 1900 Glasgow plague outbreak". BBC News. 2 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2019. 
  17. ^ "On The Plague In San Francisco". Journal of the American Medical Association. Chicago: The American Medical Association. 36 (15): 1042. 13 Nisan 1901. doi:10.1001/jama.1901.52470150038003. 7 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2010. 
  18. ^ "The Plague, "American Medicine," And The "Philadelphia Medical Journal."". Occidental Medical Times. San Francisco. 15: 171-179. 1901. 9 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2010. 
  19. ^ "Bubonic Plague At San Francisco, Cal". Annual Report of the Supervising Surgeon General of the Marine Hospital Service of the United States for the Fiscal Year 1901. Washington: Government Printing Office: 491-. 1901. Erişim tarihi: 17 Ekim 2010. 
  20. ^ Zwanenberg, D Van (Jan 1970). "The last epidemic of plague in England? Suffolk 1906-1918". Medical History. 14 (1): 63-74. doi:10.1017/s0025727300015143. PMC 1034015 $2. PMID 4904731. 
  21. ^ Benedictow, Ole Jørgen (2004). The Black Death, 1346-1353: the complete history. Boydell & Brewer. s. 20. ISBN 0-85115-943-5. 
  22. ^ Shrewsbury, J. F. D. (2005). A History of Bubonic Plague in the British Isles. Cambridge University Press. ss. 509-510. ISBN 0-521-02247-9. 
  23. ^ "1894上環大鼠疫". elearning.qcobass.edu.hk. 24 Mart 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2019. 
  24. ^ 楊 (2010). "公共衛生與1894年香港鼠疫研究". 華中師範大學學報. 49: 68-75. 
  25. ^ Waldemar Mordekhaï Haffkine (1860–1930). Biographie intellectuelle. Paris: Honore Champion. 2016. 
  26. ^ a b c d e f g h Echenberg (2002). "Pestis Redux: The Initial Years of the Third Bubonic Plague Pandemic, 1894-1901". Journal of World History. 13 (2): 429-449. doi:10.1353/jwh.2002.0033. ISSN 1045-6007. PMID 20712094. 22 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. 
  27. ^ Hawgood (1 Şubat 2007). "Waldemar Mordecai Haffkine, CIE (1860–1930): prophylactic vaccination against cholera and bubonic plague in British India". Journal of Medical Biography (İngilizce). 15 (1): 9-19. doi:10.1258/j.jmb.2007.05-59. ISSN 0967-7720. PMID 17356724. 5 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. 
  28. ^ a b Chatterjee (2005). "Plague and Politics in Bengal 1896 to 1898". Proceedings of the Indian History Congress. 66: 1194-1201. ISSN 2249-1937. 22 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. 
  29. ^ Swanson (July 1977). "The Sanitation Syndrome: Bubonic Plague and Urban Native Policy in the Cape Colony, 1900–19091". The Journal of African History (İngilizce). 18 (3): 387-410. doi:10.1017/S0021853700027328. ISSN 1469-5138. PMID 11632219. 25 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. 
  30. ^ Benedict (1988). "Bubonic Plague in Nineteenth-Century China". Modern China. 14 (2): 107-155. doi:10.1177/009770048801400201. ISSN 0097-7004. PMID 11620272. 9 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. 
  31. ^ Anti-Chinese Discrimination in Twentieth Century America: Perceptions of Chinese Americans During the Third Bubonic Plague Pandemic in San Francisco, 1900-1908 (Tez) (İngilizce). Youngstown State University. 2010. 21 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. 

Dış bağlantılar değiştir

  Wikimedia Commons'ta Plague, third pandemic ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Üçüncü_veba_salgını&oldid=31003828" sayfasından alınmıştır