Vezirköprü
Vezirköprü ya da eski adıyla Kedegara (Osmanlıca: کده غره), Samsun ilinin bir ilçesi.
| Vezirköprü | |
|---|---|
 İlçenin Samsun'daki konumu | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Samsun |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Halid Yıldız |
| • Belediye başkanı | İbrahim Sadık Edis (AK Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 1.713 km² |
| Rakım | 330 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 95,569 |
| • Kır | - |
| • Şehir | - |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 55900 |
| İl alan kodu | 362 |
| İl plaka kodu | 55 |
Resmî site https://www.vezirkopru.bel.tr/ | |
Vezirköprü, Samsun iline bağlı 2020 yılı verilerine göre nüfusu 94.360 olan bir ilçedir. Vezirköprü’nün Samsun’a uzaklığı 110 km'dir. İlçe kabaca 35° 48’ - 35° 01’ doğu boylamları ile 41° 00’ - 41° 19’ kuzey enlemleri arasında bulunmaktadır. İlçe, kuzeyden Samsun'un Alaçam ve Sinop'un Durağan, kuzeydoğuda Bafra, doğuda Havza, güneybatıda Çorum'un Osmancık ve batıda Sinop'un Saraydüzü ilçeleriyle çevrilidir.
Vezirköprü’nün diğer şehir merkezlerine ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır.
Vezirköprü ilçesi, Orta Karadeniz bölümünde, Kuzey Anadolu Dağları'nın ikinci sırasının Aşağı Kızılırmak vadisi çevresine rastlayan kıyı ardı kesiminde yer almaktadır. Vezirköprü Türkiye'de en fazla köye sahip ilçe olup, Samsun'un en büyük beşinci ilçesidir. Samsun merkezden sonra Samsun ilindeki beşinci büyük nüfus yerleşimine sahiptir. Merkez nüfusu görece düşük olup, nüfusun çoğu kırsal kesimde toplanmıştır.[2]
Tarihi değiştir
Vezirköprü'nün tarihi Hititler'e kadar uzanmaktadır. İlk şehir, Hititler tarafından şimdiki ilçe merkezinin 2,5 kilometre kadar uzağına kurulmuştur. Son yıllarda yapılan arkeolojik kazılar neticesinde Hititler'in kutsal kenti Nerik'in Vezirköprü'de olduğu tahmin ediliyor. Oymaağaç köyündeli höyükte yapılan kazılarda Karadeniz Bölgesi'nde ilk defa çivi yazısı ile yazılmış tablet parçaları bulundu. Ayrıca bu tablet parçalarında Nerik ifadeli mühürlerin işlendiği fark edildi.
M.Ö. 1200 tarihinden itibaren yöre Frigya hâkimiyeti ve Paflagonya idaresine girdi. Daha sonra burası Büyük İskender tarafından ele geçirilmiştir.
Frigler'in akınları ile yıkılan şehir, Bizanslılar tarafından tamir ve ihya edildi. O zamanki adı Fezimon yahut Teakliodiopolis'dir. İlçede Bizanslılar döneminden kalma sütün ve sütün başlıkları bulunmuştur. O dönemde çevredeki en zengin kent olduğu bu gün görülen büyük bina harabelerinden anlaşılmaktadır.
Selçuklular'ın Bizanslılar'la yaptığı savaşlarda Vezirköprü tekrar harabeye dönmüştür. Daha sonra Danişmendliler'in eline geçen ilçe Haçlı Seferleri nedeniyle inşa edilememiştir. Ancak Sultan Mesut 1160 yılında kasabayı Gadegara adıyla üçüncü kez yeniden kurmuştur.
Vezirköprü 1695 yıllarındaki Celâlî İsyanları sırasında sık sık baskına uğramış ve kasaba yağmalanıp yıkılmıştır. Bu nedenle insanlar kalelere sığınma ihtiyacı duymuş, Taşkale ve Toprakkale olmak üzere iki kale yapılmıştır. Şimdi bu kale yıkıntıları üzerinde kurulan semtler aynı adlarla anılmaktadır. Celâlî isyanlarından sonra Köprülü Mehmed Paşa ilçedeki yıkılmış yapıları tamir ettirmiş ve ayrıca yeni eserler de yaptırmıştır. İskelet olarak bugünkü durumu o zamandan kalmadır. İdarî bakımdan Anadolu Beylerbeyliği'ne bağlı Amasya Mutassarrıflığı içinde olan Vezirköprü; 1925 yılına kadar Amasya'ya bağlı bir ilçe iken 1925 yılında Samsun iline bağlandı. Mehmet Paşa, sadaret zamanında da ilçe Vezirköprüsü adını aldı. İlçenin günümüzdeki adı daha kısaltılmış olarak Vezirköprü'dür.
1892'deki yönetsel bölümünde Canik Sancağı, Trabzon vilayetine bağlıydı. Bu dönemde Trabzon vilayetini merkez sancağı, Canik, Lazistan ve Gümüşhane sancakları oluşturuyordu.
Canik sancağının toplam sekiz kazası sırası ile şunlardı: Merkez, Bafra, Ünye, Fatsa, Terme ve Çarşamba. Ladik, Vezirköprü ve Havza bu dönemde Sivas vilayeti sınırları içerisinde idi. Canik Sancağı, 1896 ve 1903' teki yönetsel bölünmelerde de 1892'deki konumunu korudu.
İklim değiştir
Karadeniz Bölgesi'nde yer almasına rağmen, Kızılırmak vadisi boyunca Akdeniz iklimi özelliğini göstermektedir. Daha çok kışları soğuk geçip, yaz kuraklığı karakteristiktir.
Vezirköprü, iklim koşulları bakımından kıyı kuşağının nemli ılıman iklim tipi ile iç kesimlerin karasal iklim tipi arasında, geçiş kuşağının kendine özgü termik ve nemlilik özellikleriyle ayrılmakta; Kışları kıyıya göre daha soğuk (Ocak ayı ortalama sıcaklık. 2,5 C.), yazlarda daha sıcak geçmektedir. (Ağustos ayı sıc.ort. 22,3 C). Daha güneyde ve iç kesimde yer alan Merzifon yöresi iklim koşullarına yakınlık göstermektedir. Çevre yüksek alanlara gidildikçe sıcaklıkların azaldığı, düzenli don olaylarıyla kış mevsiminin etkili olduğu görülmektedir. Uzun yıllık ortalamalara göre yıllık yağış miktarı 500 mm'nin üzerinde bulunmakta (527 mm.), çevre yüksek kesimlerde yağış artışıyla birlikte kar şeklinde yağışların da etkili olduğu görülmektedir. Yıl içinde yağışların mevsimlere göre dağılışı belirgin bir ilkbahar maksimumu (% 35,5) göstermekte; yaz yağışları % 18,6 oranına erişmekte, artan buharlaşmalar sonucu yaz kuraklığı etkili olmaktadır.
Turizm değiştir
Bölge tarih turizmi açısından önemli bir yere sahiptir. Osmanlı'da bir dönem sadrazamlık görevini sürdüren Köprülüler sülâlesinin yaptırdığı eserler, değerli ve önemlidir. Hititler'in kutsal şehri Nerik'e ait kalıntıların bölgede bulunmasından sonra bölge turizmi canlandı. İlçe merkezinde tarihi 1160 dayanan Arastalı Bedesten bulunmaktadır.
Bölgede bulunan Şahinkaya Kanyonu'nda[3] kapsamlı festivaller düzenlenmiştir. Kanyon boyunca tekne gezintisi yapma imkanınız vardır. Kanyonun büyük bölümü, kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgesi ilân edildi.
Nüfus değiştir
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1927[4] | 34.654 | 5.440 | 29.214 |
| 1935[5] | 39.696 | 5.624 | 34.072 |
| 1940[6] | 41.199 | 5.621 | 35.578 |
| 1945[7] | 46.532 | 5.497 | 41.035 |
| 1950[8] | 52.308 | 6.171 | 46.137 |
| 1955[9] | 56.417 | 6.802 | 49.615 |
| 1960[10] | 62.304 | 8.224 | 54.080 |
| 1965[11] | 69.066 | 9.431 | 59.635 |
| 1970[12] | 73.911 | 10.132 | 63.779 |
| 1975[13] | 79.173 | 11.705 | 67.468 |
| 1980[14] | 88.921 | 13.482 | 75.439 |
| 1985[15] | 98.345 | 18.373 | 79.972 |
| 1990[16] | 102.503 | 20.633 | 81.870 |
| 2000[17] | 106.139 | 23.211 | 82.928 |
| 2007[18] | 107.868 | 25.852 | 82.016 |
| 2008[19] | 106.580 | 25.894 | 80.686 |
| 2009[20] | 105.890 | 26.724 | 79.166 |
| 2010[21] | 105.447 | 27.234 | 78.213 |
| 2011[22] | 104.317 | 27.987 | 76.330 |
| 2012[23] | 102.212 | 28.807 | 73.405 |
| 2013[24] | 101.715 | 101.715 | veri yok |
| 2014[25] | 99.904 | 99.904 | veri yok |
| 2015[26] | 97.815 | 97.815 | veri yok |
| 2016[26] | 97.023 | 97.023 | veri yok |
| 2017[26] | 95.608 | 95.608 | veri yok |
| 2018[26] | 95.569 | 95.569 | veri yok |
| 2019[26] | 95.097 | 95.097 | veri yok |
| 2020[26] | 94.360 | 94.360 | veri yok |
Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.
Kaynakça değiştir
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2012.
- ^ "VEZİRKÖPRÜ MAHALLELERİ VE KÖYLERİ SAMSUN". www.nufusune.com. 28 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2020.
- ^ "Turizm Merkezi Vezirköprü". Samsun Gazetesi. 4 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Vezirköprü Nüfusu - Samsun". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Samsun Vezirköprü Nüfusu". nufusune.com.
Bibliyografya değiştir
Arslan, A., N. İğci, B. Kıvrak, Geçmisten Günümüze Vezirköprü. Vezirköprü 2008.
Bekker-Nielsen, T. '350 years of research on Neoklaudiopolis (Vezirköprü)' Orbis Terrarum 11 (2012-13) 3-31.
Bekker-Nielsen, T., R. Czichon, C. Høgel, B. Kıvrak, J.M. Madsen, V. Sauer, S.L. Sørensen, K. Winther-Jacobsen, Neoklaudiopolis antik kenti (Vezirköprü, Samsun ili): tarihsel ve arkeolojik rehber. Istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları 2015.
Dış bağlantılar değiştir
- Vezirköprü Tanıtım Sitesi22 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Vezirköprü Kaymakamlığı resmi sitesi18 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Vezirköprü tarihçesi
- Nerik4 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca)
- sdu.dk/halys (İngilizce)