Uskumruköy

Uskumru, Sarıyer ilçesinin bir köyü.

Uskumruköy; aynı zamanda köy merkezinin de olduğu Aşağıköy ve buradan 500 metre uzaklıkta bulunan Yukarıköy olmak üzere iki kısımdan oluşur. Son yıllarda bunlara, köye sonradan yerleşenlerin oluşturduğu ve Samsun Mahallesi ve Gümüşdere yolundaki Arıköy denilen mıntıkaları da eklemek gerekmektedir. Muhtarlık, okul, lise, sağlık ocağı, cami, köy kahvesi ve spor sahası Aşağıköy'dedir. Köyde ilkokul ve lise vardır. Civar köyler, Uskumru'daki liseye öğrenci yollarken, Uskumru ortamektep talebelerini Gümüşdere, Kilyos ve Zekeriyaköy'e yollamaktadır. Son yıllarda eğitime verilen önem artmış ve eğitim seviyesi yükselmiştir. Topoğrafik olarak, engebeli arazilerin arasında kalan çanak şeklindeki düzlüğün üzerine kurulmuş ve köy deresi ya da Sofadere de denilen dere boyunca meskenleri sıralanmış şekildedir. Dere Mahallesi ismini buradan alır. Arazi bakımından Sarıyer'in en büyük köyü olduğu bilinir. Köyün dört tarafı meralarla ve çayırlarla çevrilidir. Arıköy ve Tatlısu mevkilerinde doğal deniz kumulları bulunur. Kıztaşı Deresi denen dere buralardan geçerek Karadeniz'e dökülür. Kuzey kısmındaki çamlık doğal olmayıp, Orman İdaresince burada daha önce bulunan ocak sahası ağaçlandırılarak oluşturulmuştur. Koruboyu denilen ve makta olarak kullanılan batıdaki orman Belgrad Ormanları'nın dejenere olmuş uzantısıdır. Sarıyer'in en büyük maktası olan köyü Uskumru'dur. Köyün maktaları, Gümüşdere Ayazmadan başlar, Belgrad koruboyunu takip ederek Kule mevkiine kadar olan geniş şeritten ve Demirciköy, Yerliköy Çiftliğinin altına kadar olan mıntıkayı da içine alarak büyük bir alan oluşturur. İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin Kilyos Mezarlığı ve Kilyos Köyü Ağlamış Dede Mezarlıkları da Uskumruköy sınırları içerisindedir.

Ulaşımı

Köy, İlçe merkezi Sarıyer'e 9, Gümüşdere'ye 4.5, Kısırkaya'ya 6, Kilyos'a 4.5, Demirciköy'e 6.5, Zekeriyaköy'e 3.5, Bahçeköy'e 7, Rumeli Feneri ve Garipçe köylerine 16, Kemerburgaz'a 17, Beşiktaş'a 28, Taksim'e 30, Eminönü'ne 32, Ankara'ya 470, İzmir'e 585, Bursa'ya 250, Edirne'ye 270 ve Kırklareli'ne 210 km uzaklıktadır.

Hacıosman Metrodan ve Kısırkaya'dan karşılıklı kalkan 152 no'lu İETT seferleri yaz kış işlemektedir. Ayrıca aynı hatta 15 dakikada bir kalkan minibüslerle de Sarıyer ve civar köylere ulaşım sağlanmaktadır. Dörtyol'dan geçen Kilyos-Metro otobüsü ile Bahçeköy ve Metro'ya doğrudan ulaşım mümkündür. Boğaziçi Üniversitesi Sarıtepe Kampüsü'nden kalkan otobüsler ise köy içine girmeden Rumelihisarüstü'ne gitmektedir.

Tarihçe

Yerleşim bölgesi olarak çok eskilere dayanan bir târihe sahiptir. Cenevizliler'den kalma gözetleme kulesinden yola çıkılırsa çok eski bir köy olduğu ortaya çıkar. Evliya Çelebi; Seyahatnamesi'nin İstanbul bölümünde, Yeniçeri ordularının, Uskumru Çayırı ve Terkos'da kamp kurup konakladıklarını yazar. Buna göre "Uskumru" isminin en az 400 yıllık olduğunu anlıyoruz. Köyün tepesindeki kulenin ise "Ovidius Kulesi" olarak adlandırıldığını ve bu kuleyi Cenevizlilerin, Karadeniz'i gözetlemek için yaptıklarını biliniyor.

İdârî bakımdan İstanbul vilâyetinin Sarı Yer kazâsına bağlıydı. Cumhuriyet'in ilk yıllarında ise o zamanki idârî yapılanmaya göre Zekeriyaköy Nâhiyesi'ne bağlı kalmıştır. Günümüzde Zekeriyaköy Nahiyesi kaldırılmıştır. Muhtarla beraber seçilen 6 tane aza ve 442 sayılı Köy Kanunu'na göre ihtiyar heyetinin doğal üyesi olan köy öğretmeni ve köy imamı, köy ihtiyar heyetini oluştururlar. Ancak pratikte köy ihtiyar heyetinin karar alma mekanizmasında rol aldıkları pek görülmez. Temizlik, ilaçlama vb. belediye hizmetleri Sarıyer Belediyesi'nden karşılanmaktadır. Batıda Gümüşdere ve Belgrad Ormanları, kuzeyde Kilyos ve Karadeniz, doğuda Demirciköy ve güneyde Zekeriyaköy ve Bahçeköy ile sınırdır.

Ekonomi

5000’e yakın bir nüfusa sahiptir. Son yıllarda köye olan göçlerle ve yeni yapılarda başlayan ikametlerle nüfus olanca artmıştır. Yerli köy halkı, muhâcirlerden ve Arnavutlardan oluşur. Pomak, Gacal ve Boşnaklara rastlanmaz. Ancak Gümüşdere köyünün ahalisinden daha önce göçtükleri için Balkan kültürü günümüze kadar ulaşamamıştır. Gümüşdere ihtiyarları Rumcayı konuştukları halde, Uskumruda böyle bir şey yoktur. Bahçecilik temelli Gümüşdere'nin aksine Uskumru hayvancılık ve odunculuk ağırlıklı bir köydür. 90'lı yılara kadar Rumeli köyü niteliğinde ve görüntüsündeki Uskumru artık bir tarafı köy merkezi, bir tarafı orman-mera, diğer tarafları site-villa vs. şekilde dağınık bir görünümdedir. Köy içinden akan köy deresi Kilyos'tan geçerek Karadeniz'e dökülür.

Tâbiyat

Doğal Hayatı Koruma Vakfı'nın yayımladığı "Türkiye'nin 122 Önemli Bitki Alanı" adlı eserde, Uskumruköy kumullarının (şimdiki Arıköy, Sarıtepe ve Tatlısu mevkiini kapsayan alan) önemli bitki alanlarından biri olduğu belirtiliyor. Ancak hızlı yapılaşmayla birlikte bu alanın bitki örtüsünün tamamen yokolmaya başladığı ve acil önlemlerle burasının doğal SİT ilan edilmesi gerektiği belirtiliyor.

Köy halkı tarımcılıktan yavaş yavaş ayrılıp hizmetler sektörüne ve emek sektörüne doğru kaymıştır. 1990'lı yıllardan sonra Sarıyer ve çevre köylerinde başlayan hızlı yapılaşmada önde giden Zekeriyaköy'ün peşi sıra, Uskumruköy'de bu yapılaşmadaki payını yüksek oranda almış ve almaya devam etmektedir. Yukarıda belirtilen nüfus köyün gerçek nüfusunu değil fakat civardaki yeni site ve villalarda yaşayanlarla beraber yansıtmıştır. Köy merkezinde 3 bakkal, 3 kahvehane, 3 nalbur, 3 manav, 1 berber, 1 lastikçi, 1 televizyoncu, 1 demirci bulunmaktadır. Kilyos yolu boyunca uzanan kır gazinoları ve restoranlar genellikle İstanbul'dan gelenlere rekreasyon alanı olarak hizmet vermektedir. İsmail Hakkı Mete Sağlık Ocağı köy meydanında olup, sadece Uskumruköy'e değil diğer çevre köylere de hizmet vermektedir. Sağlık ocağı dolayısıyla bir de eczane açılmıştır. Bunların yanı sıra artık üretimi durdurmuş olan eski Bazik tuğla fabrikası ve köy dışında bulunan taş ocakları mevcuttur. Ayrıca pazar günleri, yaklaşık 10 tezgahlık küçük bir pazar kurulmaktadır.

Örf ve Âdetler

Klasik Türk-İslam kültürü etkilidir. İnanç olarak Sünni-Müslüman yapıdadır. Ramazan ayları usullerine göre yaşanır, iftardan sonra teravih namazı kılınır, kahveler sahura kadar açıktır. Sahurdaysa davul çalınır. Bayram namazlarından sonra cemaat cami bahçesinde bayramlaşır, mezarlıklar ziyaret edilir. Bayramlarda büyükler ziyaret edilir, elleri öpülür, şekerler ve tatlılar ikram edilir. Kurban bayramında imkânı olan kurban keser ve komşulara dağıtır. Cenazeler genelde köy camiinden kaldırılır ve omuzlar üzerinde köy mezarlığına kadar götürülür. Ölü evlerine taziyeye gidilir ve 7, 40, 52 duaları okunur. Yeni doğanlara hediye alınır, sünnet çağına gelenlere sünnet düğünleri yapılır. Köy içinden kız alıp verme diğer köylere göre daha azdır. Gelinler ekseriyet çevre köy ve kasabalardan gelir. Eskiden köy çayırında veya köy kahvesinde yapılan düğünler artık düğün salonlarında yapılmaktadır. Kına geceleri ise ekseriyet babaevinde yapılır. Köye gelin gelenlere istisnasız "yenge", köye yerleşen damatlara da "enişte" denir. Köy kökenli kişiler "yerli", daha sonra yerleşenler ise "gelme" olarak nitelendirilir.

Asker uğurlamaları eğlence ile gerçekleşmektedir. 23 Nisan, 19 Mayıs ve 29 Ekim Bayramları okul bahçesinde, köy erkanının ve ahalisinin katılımı ile ve coşkuyla kutlanır. 30 Ağustos ise okul tatiline denk geldiği için kutlanamamaktadır. Her sene mayıs ayında Hıdırellez ateşi yakılır ve dilekler tutulur. Bu gelenek son yıllarda artık uygulanmaz olmuştur.

Eski Uskumru

Daha güzeldi. Köy ahalisi topyekûn birbirini tanır ve yardımlaşırdı. Gençler, yaşlıyı sayar, yaşlılarsa gençleri severdi. Halen bu saygı ve sevgi devam etmektedir. Askerlik bitmeden kahvelere girilmez, köy, hayvancılık, bahçecilik ve ormancılıkla geçinirdi. Şimdiki gibi sat araziyi, yat aşağı mantığı yoktu. Artık eski köy yok. Bahçecilik tamamen, hayvancılık ve odunculuk kısmen bitmiş durumdadır. Araziler hattâ meralar bile satılmış durumdadır.

Köy ağızından bazı söyleyişler ve deyimler şöyledir: Keraneci, deyyus, imanı kandilli, severim muhabbetini, veh ulan be, hoba, höbe, pampur, geçmişi boklu.

Uskumru mevkii isimleri

Yukarı Köy, Dere Mahallesi, Aşağı Mahalle, Samsun Mahallesi, Köy meydanı, Köy çayırı, Ayvacık, Kız Taşı, İncirli Bahçe, Tatlı Su, Kanlı Bostan, Sarı Tepe, Terlemez, Manda Baş, Sümer Bank, Askeriye, Işıldak, Tabya Altı, Sivri Koz, Kireçli, Lağımlar, Ihlamur Dere, Sofa Dere, Koru Boyu, Yanıklı, Kilise Mevkii, Kule Mevkii, Gürgen Suyu, Üvez Tarla, Gavur çeşme, Baba Ağaçlar, Leylek Yuvası, Kestane Bayırı, Yel Bayırı, Taşlık Bayırı, Dört Yol, Kara Kütük, Uzun çayır (Uzun Tarla), Çamlık, Top Ağaçlar, Kaya Alanı, Açmalar, Ağlamış, Kokmuş, Kavak Dere, Sivri Tepe, Diş Budak Dere, Kayış Koparan, Baş Koparan, Tokmaklı, Yorgancı Çiftliği, Kuyu Başı, Dere Boyu, Orta Geçit ve Odun Bar. Ancak hızlı yapılaşmayla birlikte adı geçen köy mıntıka ve mevkilerinin bazıları topoğrafik olarak özelliklerini kaybetmiş ve yapılaşmaya kurban gitmiştir. Ecdadımız bu mevkilerde yıllarca tarla ekmiş, bağ-bahçe yapmış, hayvan sürümüş, odun kesmiş, torluk yakmıştır.