Vikipedi

Tycho Brahe

Tycho Brahe, asıl adıyla Tyge Ottesen Brahe (d. 14 Aralık 1546, Scania - ö. 24 Ekim 1601, Prag), Danimarkalı aristokrat ve gökbilimci. Çıplak gözle gözlem yapmasına rağmen doğruluk oranı yüksek olan, kapsamlı astronomi gözlemleriyle tanınır. Astroloji ve simya ile de ilgilenmiştir. Teleskobun icadından önceki son büyük astronomdur.

Tycho Ottesen Brahe
DoğumTyge Ottesen Brahe
14 Aralık 1546(1546-12-14)
Scania, Danimarka, Danimarka-Norveç
Ölüm24 Ekim 1601 (54 yaşında)
Prag, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu
MilliyetDanimarkalı
DinLutheran
Kariyeri
DalıAstronomi
EtkilendikleriBattani
EtkiledikleriJohannes Kepler
İmza

Birkaç soylu ailenin varisi olan Tycho iyi eğitimliydi. Kopernik güneş merkezciliğinin geometrik faydalarını Batlamyus sisteminin felsefi faydalarıyla birleştirmek için çalıştı ve Güneş'in Dünya'nın yörüngesinde, gezegenlerin de Güneş'in yörüngesinde döndüğü kendi Evren modeli olan Tychon sistemini tasarladı. De nova stella (1573) adlı eserinde, Aristoteles'in değişmeyen göksel alem inancını çürüttü. Ölçümleri "yeni yıldızların" (stellae novae, süpernova) Ay'ın ötesine geçtiğini gösterdi ve kuyruklu yıldızların daha önce düşünüldüğü gibi atmosferik fenomenler olmadığını gösterebildi.

1597'de Tycho, yeni kral Christian IV tarafından Danimarka'yı terk etmeye zorlandı. Prag'a davet edildi ve burada imparatorluğun resmi astronomu olarak Benátky nad Jizerou'da bir gözlemevi kurdu. 1601'deki ölümünden önce, Johannes Kepler bir yıl boyunca kendisine yardımcı oldu ve Tycho'nun verilerini kullanarak kendi üç gezegensel hareket yasasını geliştirdi.

Hayatı değiştir

Kopernik'in ölümünden 3 yıl sonra, 14 Aralık 1546'da ailesinin Knutstorp'taki atalarının oturduğu yerde, doğumdan hemen sonra ölen ikiziyle birlikte 12 kardeşinin en büyüğü olarak doğdu.[1] Asil bir soydan geliyordu, babası bir şatonun yöneticisi ve nüfuzlu biriydi. Tycho henüz iki yaşındayken amcası Jørgen Thygesen Brahe ve çocuksuz eşi Inger Oxe (Kralın Vekili Peder Oxe'un kız kardeşi) tarafından büyütülmek üzere evlatlık alındı. Tycho daha sonra üvey babası Jørgen Brahe için "beni büyüttü ve on sekiz yaşıma kadar hayatı boyunca bana cömertçe baktı; bana her zaman kendi oğluymuşum gibi davrandı ve beni varisi yaptı" şeklinde ifadeler kullanmıştır.[2]

Küçüklüğünden beri yıldızlara ve gökyüzüne merak saran bir çocuk iken 1559'da Kopenhag üniversitesindeyken şahit olduğu Güneş tutulması onda bir tutku yarattı, ne var ki amcası onu Danimarka'nın siyasal yaşamının önemli kişilerinden biri yapmak istiyordu. Bu yüzden onun hukuk okumasını istedi ve Leipzig'e yolladı. Gündüzleri hukuk eğitimi gören Brahe, geceleri ise gökyüzünü gözlemliyordu.

1563'te iki parlak gezegen Jupiter ile Satürn'ün kavuşumlarından biri gerçekleşti. Eski kavuşum tablolarına göre bu olayın önemli bir miktar hatalı verildiğini saptadı. Bu onun ilk kayıtlı gözlemi oldu ve bunu ilkel bir yolla sadece bir çift pusula ile yaptı.

Amcası Jorgen 1565'te ölünce, Brahe hukuk okumayı bıraktı ve Almanya'ya Rostock Üniversitesi'ne gitti. Orada, üniversitenin ünlü tıp fakültesinde tıp profesörleri ile çalıştı ve tıbbi simya ve bitkisel ilaçlarla ilgilenmeye başladı.[3]

29 Aralık 1566'da 20 yaşındayken, üçüncü kuzeni Manderup Parsberg olan Danimarkalı bir soylu arkadaşıyla yaptığı kılıç düellosunda burnunun bir kısmını kaybetti. İkili, 10 Aralık'ta Profesör Lucas Bachmeister'in evindeki bir nişan partisinde kimin üstün matematikçi olduğu konusunda sarhoş bir şekilde tartışmıştı.[4] 29 Aralık'ta aralarındaki düşmanlığı karanlıkta bir düelloyla çözmeye karar verdiler. İkisi daha sonra barışmış olsa da, düello Tycho'nun burun kemerini kaybetmesine ve alnında geniş bir yara izi bırakmasına neden oldu. Üniversitede mümkün olan en iyi bakımı aldı ve hayatının geri kalanında protez bir burun kullandı. Protezi yapıştırıcı ile burnuna sabitleniyor ve gümüş ya da altından yapıldığı söyleniyordu.[5] Kasım 2012'de Danimarka ve Çek araştırmacılar, 2010 yılında mezardan çıkarılan bedenin burundan alınan küçük bir kemik örneğini kimyasal olarak analiz ettikten sonra protezin aslında pirinçten yapıldığını tespit etmişlerdir.[6] Bu nedenle altın ve gümüşten yapılan protezlerin, günlük kullanımdan daha çok özel günlerde takıldığı tahmin edilmektedir.

 
Portresi

1571'de daha sonra "Tycho'nun yıldızı" olarak anılacak Cassiopeia takım yıldızında parlak bir yıldızı keşfetti. Onun gerçek yapısıyla ilgili bir şey bilmemekle birlikte konumu hakkında kesin ölçümler yaptı. Haftalar geçtikten sonra giderek solan bu yıldız zamanla gökten kayboldu (bunun bir süpernova olduğu düşünülüyor).

Artık Brahe ünlü biri olmuştu. Danimarka kralı II. Frederik işini sürdürmesi için kendisine tam donanımlı bir gözlemevi tahsis ederek adına bir fon açtı. Seçilen yer baltık denizindeki Ven Adası'dır. Orada Tycho Brahe, Uranibourg (gökyüzü şatosu) ve Stejnebourg (yıldız şatosu) adını verdiği iki gözlemevi yaptırdı. Burada kendini astronomiye adayan Brahe gözlemlerini sürdürdü. 777 yıldızın konumunu ölçtü ve bir katalog hazırladı. Elinde hiçbir teleskop olmamasına rağmen ölçümlerinde 1-2 dakikadan daha fazla hata yoktur. Ayrıca öğrencisi ve asistanı Johannes Kepler'in eliptik gezegen yörüngeleri yasasını biçimlendirmesine yardım etti.

 
Sabit yıldızlardan oluşan bir küre ile çevrili Tycho sistemi. Ay ve Güneş, Dünya'nın yörüngesinde ve beş gezegen Güneş'in yörüngesinde dönerken gösterilmiştir.

Ancak şu da var ki, Brahe kısmen dinsel gerekçelerle Kopernik'in kuramlarını kabul etmedi. Onun yerine melez bir sistem benimsedi. Buna göre gezegenler Güneş'in etrafından dönüyor. Ancak Güneş ile Ay ise Dünya'nın çevresinde bir yörüngede bulunuyorlardı.

Zamanla bazı meselelerden ötürü ve Danimarka kralı ile kimi dostlarının ölümü nedeniyle Ven adasındaki yaşamı bozuldu ve ona ait fon kesildi. Buna bir neden de sinirli yapısı, kiracılarına karşı acımasız oluşu ve kendisine verilen görevleri reddetmesiydi.

1599 yılında Kutsal Roma İmparatoru Rudolf II'nin himayesini elde etti ve İmparatorluk Saray Astronomu olarak Prag'a taşındı. Tycho, Prag'a 50 km uzaklıktaki Benátky nad Jizerou'da bir kalede yeni bir gözlemevi inşa etti ve bir yıl boyunca orada çalıştı. Daha sonra imparator onu Prag'a geri getirdi ve ölümüne kadar orada kaldı.[2]

Kepler ile ilişkisi değiştir

Tycho Prag'da asistanı Kepler ile yakın bir çalışma içindeydi. Kepler ikna olmuş bir Kopernikçiydi ve Tycho'nun modelinin hatalı olduğunu ve Kopernik modelinde Güneş'in ve Dünya'nın konumlarının basit bir şekilde "ters çevrilmesinden" türetildiğini düşünüyordu.[7] İkili birlikte, Tycho'nun kendi doğru konumlarına dayanan yeni bir yıldız kataloğu üzerinde çalıştılar; bu katalog Rudolphine Tabloları haline geldi.[8] Prag'daki sarayda ayrıca Tycho'nun daha önce yazıştığı ve Tycho gibi jeo-güneş merkezli bir gezegen modeli geliştirmiş olan matematikçi Nicolaus Reimers (Ursus) de vardı ve Tycho bu modelin kendisinden intihal edildiğini düşünüyordu. Kepler daha önce Ursus'tan övgüyle söz etmişti, ancak şimdi kendisini Tycho tarafından istihdam edilmek ve her iki gezegen modeline de katılmamasına rağmen Ursus'un suçlamalarına karşı işverenini savunmak zorunda kalmak gibi sorunlu bir konumda buldu. 1600 yılında Latince: Apologia pro Tychone contra Ursum (Ursus'a karşı Tycho'nun savunması) adlı eserini tamamladı.[9][10][11] Kepler, Tycho'nun yöntemlerine ve gözlemlerinin doğruluğuna büyük saygı duyuyordu ve onu astronomi biliminin restorasyonu için temel oluşturacak yeni Hipparchus olarak görüyordu.[12]

Ölümü değiştir

Brahe 24 Kasım 1601'de, Prag'da bir ziyafete katıldıktan sonra 55 yaşındayken böbrek iltihabından ansızın öldü. Kralın katıldığı bir ziyafette, kraldan önce sofrayı terk etmeyi ayıp saydığı için uzun süre tuvalete gidememiş[13][14] Eve döndükten sonra, çok az miktarda ve dayanılmaz acılar dışında idrarını yapamaz hale gelmiştir. Ölmeden önceki gece, sık sık boşuna yaşamış gibi görünmemeyi umduğunu haykırdığı bir sanrı geçirmiştir.[15] Ölmeden önce Kepler'i Rudolphine Tabloları'nı bitirmesi için teşvik etmiş ve bunu polimat Nicolaus Copernicus'unki yerine kendi gezegen sistemini benimseyerek yapmasını umduğunu ifade etmiştir. Rivayete göre Tycho kendi mezar taşına "Bir bilge gibi yaşadı ve bir aptal gibi öldü" diye yazmıştır. "[16] Çağdaş bir doktor ölümünü böbrek taşına bağlamıştır, ancak 1901'de cesedi mezardan çıkarıldıktan sonra yapılan otopside böbrek taşına rastlanmamıştır. Modern tıbbi değerlendirmelere göre ölümüne daha çok mesane patlaması,[17] prostat hipertrofisi, akut prostatit ya da idrar retansiyonu, taşma inkontinansı ve üremiye yol açan prostat kanseri neden olmuş olabilir.[18][19]

Galerisi değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ Wittendorff, Alex (1994). Tyge Brahe (Danca). G.E.C. Gad. ISBN 978-87-12-02272-5. 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2023. 
  2. ^ a b Shackelford, Jole (Kasım 2007). "Book Review: Tycho in Context, Att låta själen flyga mellan himlens tinnar: Tycho Brahe och Renässansen". Journal for the History of Astronomy. 38 (4): 511-513. doi:10.1177/002182860703800414. ISSN 0021-8286. 
  3. ^ "Immatrikulation von Tycho Brahe" [Matriculation of Tycho Brahe]. Rostock Matrikelportal (Almanca). University of Rostock. 21 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2022. 
  4. ^ Benecke 2004, s. 6.
  5. ^ Boerst 2003, ss. 34 –35.
  6. ^ Gannon, Megan (16 Kasım 2012). "Tycho Brahe Died from Pee, Not Poison". LiveScience. 19 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2022. 
  7. ^ Jardine 2006, s. 258.
  8. ^ Taton & Wilson 1989.
  9. ^ Jardine 2006.
  10. ^ Mosley 2007, s. 28.
  11. ^ Ferguson 2002.
  12. ^ Christianson 2000, s. 304.
  13. ^ Tierney, John (29 Kasım 2010). "Murder! Intrigue! Astronomers?". New York Times. 19 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2010. At the time of Tycho's death, in 1601, the blame fell on his failure to relieve himself while drinking profusely at the banquet, supposedly injuring his bladder and making him unable to urinate. 
  14. ^ Thoren & Christianson 1990, ss. 468–69.
  15. ^ Dreyer 1890, s. 309.
  16. ^ "Brahe, Tycho (1546–1601)". Eric Weisstein's World of Scientific Biography. Eric W. Weisstein. 11 Aralık 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2012. 
  17. ^ "Astronomer Tycho Brahe died of burst bladder, not poisoning". NBC News. 16 Kasım 2012. 19 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023. 
  18. ^ Gotfredsen 1955.
  19. ^ Wyner 2015.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tycho_Brahe&oldid=32150661" sayfasından alınmıştır