Tufan (tarih)

Tufan (The Deluge)
	; Birlik topraklarının İsveç, Çarlık Rusyası ve Brandenburg tarafından işgali Zaporojya Kazakları.
Tarih	1655–1660
Bölge	Lehistan-Litvanya Birliği
Sonuç	Statüko, Leh Pirus Zaferi
Taraflar
Lehistan-Litvanya Birliği; Rus Çarlığı (1656–1658); Kırım Hanlığı; Habsburg Monarşisi (Ağustos 1657'den beri) Macaristan Krallığı (Ağustos 1657'den beri); ; Kazak Hetmanlığı (Hadiach Antlaşması); Brandenburg-Prusya Yönetimi (Kasım 1657'den beri); Danimarka-Norveç; Hollanda Cumhuriyeti;	İsveç İmparatorluğu; Rus Çarlığı; (1654 – Kasım 1656; Temmuz 1658'den beri ); Brandenburg-Prusya (1656 – Kasım 1657); Kazak Hetmanlığı; Erdel Prensliği; (1656 Aralık); Boğdan(Moldova) Prensliği Eflak Prensliği Litvanya (Janusz Radziwiłł'in Kėdainiai Prensliği/Birliği);
Komutanlar ve liderler
Leh Kralı John II.Casimir; Stefan Czarniecki; IV. Mehmet Giray;	İsveç Kralı Charles X.Gustav; Frederick William, Brandenburg Elektörü; Bogdan Hmelnitski; II. György Rákóczi; Rus Çarı I. Alexis; Konstantin Șerban Gheorghe Ştefan;
Güçler
: 50,000 asker; : 17,000 asker; : 2,000 asker; Toplam: 69,000+	: 40,000 asker; : 60,000 asker; :16,000 asker; : 40,000 asker; : 25,000 asker; 10,000 asker; Toplam: 191,000+
Kayıplar
Tahmini olarak yüksek	: 30,000 ölü; Tahmini olarak yüksek

Tufan (Lehçe: pоtор szwedzki, Litvanca: Tvanas) terimi, Lehistan-Litvanya Birliği'nde 17. yüzyıl ortalarında gerçekleşen bir dizi sefer için kullanılmaktadır. Bu savaşlar sırasında Lehistan-Litvanya Birliği nüfusunun üçte birini ve büyük güç statüsünü kaybetmiştir.^[5]

Önceki Olaylar, İstilanın Başlaması ve Rus Çarlığı'nın Stratejisi değiştir

1648'de Bogdan Hmelnitski Lehistan-Litvanya Birliği'nin yöneticilerinden hoşnutsuz olan Zaporojya Kazakları'yla ve Ukraynalı köylülerden oluşan birlikleriyle büyük bir ayaklanmaya liderlik etti. İsyanın ilk safhası büyük bir yıkımla Berestechko Savaşı sonrasında etkisiz hale gelmesiyle Rus Çarlığı ve Lehistan arasında Ukrayna'yı da kapsayan doğu Slav toprakları üzerinde hakimiyet kurma çekişmesini yoğunlaştırdı. Bu sebeple 1653'ün Ekim ayında Rus komutan Zemsky Sobor Lehistan'a savaş ilan etti. Haziran 1654'te Rus Çarı I. Aleksey, Doğu Lehistanı işgal ederek 13 yıl boyunca sürecek olan 1654-67 Rus-Leh Savaşlarını başlatmış oldu. Ruslar 1654 yazında bugünkü Belarus civarlarında kurulan önemli birçok şehir ve kaleyi zapt etmeyi başardılar. 3 Ekim 1654'te Smolensk bir kuşatma sonrası ele geçirildi. Teknik bakımdan Lehistan ile savaş halinde olan İsveç İmparatorluğu (1629'da imzalanan ateşkesi 1635 yılından 1661 yılına kadar uzatmışlardı.) Temmuz 1655'te Lehistan'ın kalan yarısını işgal etti.

İsveç Krallığı'nın Stratejisi değiştir

Otuz Yıl Savaşları sonrasında kendini kıtadaki en güçlü devletlerden olduğunu kanıtlayan İsveç Krallığı, kalabalık bir orduya sahipti fakat onlara verecek parası az miktardaydı. Lehistan, Kazak Hetmanlığı ve Rus Çarlığı ile girdiği savaşlardan sonra, özellikle Batih Muharebesinda en iyi askerlerini kaybetmesiyle, zayıflamıştı ve İsveç Krallığı onu zayıf bir av olarak gördü.

Dahası, İsveçliler Lehistan tahtındaki haklarını hatırladılar. III. Zygmunt Waza ve oğulları IV. Władysław Waza ile II. Jan Kazimierz Waza, Vasa Hanedanı'ndan gelmiş soylulardı. Tahtta hak ilan edeceklerdi. İsveç Kralı X. Karl Gustav'ın öncelikli amacı Lehistan Krallığı ve Litvanya Büyük Dükalığı arasındaki birliği bozmaktı.

Nihayetinde amaçlarına ulaştılar. İsveç için kolay geçen Ujście Muharebesi'nden sonra Kėdainiai Anlaşması imzalandı ve Yukarı Polonya (Poznań civarı) Kėdainiai Prensliği-Birliği'ne verildi. Böylece Lehistan-Litvanya Birliği'ni parçalamış oldular.^[6]

Sonuçlar değiştir

Lehistan nüfusunun üçte birini kaybetti. Eski gücünü kaybettiği gibi aslada toparlanamadı. 200 Yıldır civardaki hiçbir savaştan etkilenmemiş zengin yerleşkeler büyük zarar gördü^[7] (Yukarı Polonya, Aşağı Polonya, Mazovia, Pomerelia, Kujawy, Podlasie). Ayrıca kiliseler, kaleler, kütüphaneler ve arşivler yağmalanıp, yerle bir edildiler. Sanat eserleri, tablolar, el yazmaları, silahlar, Çin porselenleri, gelinlikler, Türk işi çadırlar ve kilimler ele geçirildi. Savaşın sıçradığı tüm yerleşkeler, kaleler, köyler, şehirler İsveç orduları tarafından yağmalandı.^[8]^[9]

İlginç bir şekilde, kapı çerçeveleri bile sökülüp götürüldü.^[10]

Kaynakça değiştir

^ ^a ^b Ervin Liptai: Military history of Hungary, Zrínyi Military Publisher, 1985. ISBN 963-326-337-9
^ ^a ^b László Markó: Lordships of the Hungarian State, Magyar Könyvklub Publisher, 2000. ISBN 963-547-085-1
^ Podhorodecki, Leszek (1987). Chanat Krymski i jego stosunki z Polską w XV–XVIII wieku. s. 196. ISBN 83-05-11618-2.
^ Claes-Göran Isacson, Karl X Gustavs Krig (2002) Lund, Historiska Media. Sayfa 96. ISBN 91-89442-57-1
^ Zawadzki, Marcin. "Durham University Polish Society". Durham University. 21 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2009. During 'The Deluge', Commonwealth lost an estimated ⅓ of its population (proportionally higher losses than during World War II), and its status as a great power.
^ "Co zgubiło Polskę podczas Potopu szwedzkiego - trzej zdrajcy at historiapolski.eu, Jan 08, 2013". 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2017.
^ ""Nikt tak nie ograbił Polski jak Szwedzi" by Michał Chodurski, Polish Radio webpage, 31.08.2012". 23 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2017.
^ polskieradio.pl
^ "Grabieże szwedzkie w Polsce (1). Przyczyny, charakterystyka i skutki". 20 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2017.
^ I. Ihnatowicz, Z. Landau, A. Mączak, B. Zientara Dzieje gospodarcze Polski do roku 1939. Wiedza Powszechna, Warszawa 1988, page 233

[Ervin_Liptai_1985-1] Ervin Liptai: Military history of Hungary, Zrínyi Military Publisher, 1985. ISBN 963-326-337-9

[ReferenceA-2] László Markó: Lordships of the Hungarian State, Magyar Könyvklub Publisher, 2000. ISBN 963-547-085-1

[Podhorodecki-3] Podhorodecki, Leszek (1987). Chanat Krymski i jego stosunki z Polską w XV–XVIII wieku. s. 196. ISBN 83-05-11618-2.

[4] Claes-Göran Isacson, Karl X Gustavs Krig (2002) Lund, Historiska Media. Sayfa 96. ISBN 91-89442-57-1

[5] Zawadzki, Marcin. "Durham University Polish Society". Durham University. 21 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2009. During 'The Deluge', Commonwealth lost an estimated ⅓ of its population (proportionally higher losses than during World War II), and its status as a great power.

[historiapolski.eu-6] "Co zgubiło Polskę podczas Potopu szwedzkiego - trzej zdrajcy at historiapolski.eu, Jan 08, 2013". 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2017.

[polskieradio.pl-7] ""Nikt tak nie ograbił Polski jak Szwedzi" by Michał Chodurski, Polish Radio webpage, 31.08.2012". 23 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2017.

[8] skieradio.pl

[9] "Grabieże szwedzkie w Polsce (1). Przyczyny, charakterystyka i skutki". 20 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2017.

[10] I. Ihnatowicz, Z. Landau, A. Mączak, B. Zientara Dzieje gospodarcze Polski do roku 1939. Wiedza Powszechna, Warszawa 1988, page 233

[5]

[1]

[2]

[3]

[4]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]