Toprak (idari bölüm)

Toprak ya da bölge, tasarrufu belirli bir ülkeye, kişiye, kuruluşa veya hayvana ait veya bunlarla bağlantılı olan sınırları belirlenmiş bir kara, deniz veya uzay alanıdır.^[1]

Uluslararası politikada, toprak ya bir devletin güç kaynakları elde edebileceği toplam alanı^[2] ifade eder ya da idari bir bölümdür, yani egemen bir devletin idare yetkisi altındaki bölgedir.

Bir alt bölüm olarak, çoğu ülkede toprak, bir ülke tarafından kontrol edilen, ancak resmi olarak o ülkenin siyasi bir birimine dönüşmemiş veya bu siyasi birimlere dâhil edilmemiş, genellikle "il", "bölge" veya "eyalet" gibi kavramlarla anılan siyasi birimlerle eşit statüye sahip olan organize bölümdür. Daha dar anlamıyla, "dış bir devlete bağımlı olan, sömürge mülkiyeti gibi coğrafi bir bölge"dir.^[3]

Etimoloji değiştir

İdari bir birim olan "toprak" kelimesinin uluslararası karşılığı olan "territory" kelimesi, Proto Hint-Avrupa dili kökenli ters ('kurumak') köküne dayanır.^[4] Bu kökten Latince terra ('toprak, alan') kelimesi ve daha sonra da yine Latince teritorium ('bir kasabanın etrafındaki arazi') kelimesi ortaya çıkmıştır.^[5]^[6] Territory kelimesi ise ilk kez 14. yüzyılda Orta İngilizcede bir kelime olarak sahneye çıkmıştır. Bu noktada yer bildiren -orium eki yerini yine yer bildiren -ory ekine bırakmıştır.^[7]

Türler değiştir

Farklı toprak türleri için bazı örnekler:

Başkent bölgesi
Bağımlı toprak
Tartışmalı bölge, iki veya daha fazla rakip devlet tarafından üzerinde hak iddia edilen coğrafi topraktır. Örneğin, Keşmir toprakları hem Hindistan hem de Pakistan devletleri tarafından talep edilmektedir; anlaşmazlığa dâhil olan her bir ülke için, tüm bölge mevcut devletin parçası olarak kabul edilmektedir. Başka bir örnek ise egemenlik statüsü Çin Halk Cumhuriyeti tarafından tartışılan ve toprakları üzerinde hak iddia edilen resmî adı Çin Cumhuriyeti olan "Tayvan"dır.
Federal bölge
Denizsel bölge
İşgal altındaki bölge, uluslararası toplumdan evrensel bir tanınma kazanmamış, bir dış gücün askeri kontrolü altındaki topraktır. Güncel olarak Rusya tarafından işgal edilen Kırım; İsrail tarafından işgal edilen Doğu Kudüs ve Batı Şeria, Gazze Şeridi ve Golan Tepeleri; Fas Krallığı tarafından kısmen işgal edilen Batı Sahra örnek gösterilebilir. İşgal altındaki toprakların diğer örnekleri arasında ise 1990'da Irak tarafından kısa bir süre işgal edilen Kuveyt, 2003'te Amerika Birleşik Devletleri tarafından işgal edilen Irak, II. Dünya Savaşı'ndan sonra Müttefik Devletler tarafından işgal edilen Almanya ve 1999'da NATO müdahalesinden sonraki Kosova gösterilebilir.
Denizaşırı bölge
Örgütlenmemiş bölge, "normal" şartlarda oluşturulmuş bir hükûmet sistemi olmayan kara bölgesidir. Bu durum, söz konusu bölgenin hiç hükûmeti olmadığı veya sahipsiz bölge olduğu anlamına gelmez. Uygulamada, bu tür bölgeler her zaman seyrek nüfusludur.

Başkent bölgesi değiştir

Başkent bölgesi veya federal başkent bölgesi, genellikle bir ülkenin hükûmet merkezinin bulunduğu özel olarak belirlenmiş topraktır. Bu nedenle, federal hükûmet modelinde, başkent kendi sınırları içinde bulunduğu için hiçbir eyalet veya bölge birbirine üstünlük sağlayamaz. Bir başkent bölgesi, belirli bir federal bölge biçimi de olabilir.

Örneğin;

Avustralya'nın başkenti Canberra, başlangıçta Federal Başkent Bölgesi (FCT) olarak adlandırılan Avustralya Başkent Bölgesi'nde yer almaktadır.
Hindistan'ın başkenti Yeni Delhi, Delhi Ulusal Başkent Bölgesi'nde yer almaktadır.
Nijerya'nın başkenti Abuja, Federal Başkent Bölgesi'nde yer almaktadır.
Pakistan'ın başkenti İslamabad, İslamabad Başkent Bölgesi'nde yer almaktadır.
Amerika Birleşik Devletleri'nin başkenti Washington, D.C., Columbia Bölgesi'nde yer almaktadır.

Bağımlı toprak değiştir

Bağımlı toprak, bağımsız bir egemen devlet olmayan, ancak siyasi olarak yöneten devletin ayrılmaz alanının dışında kalan bir bölgedir.^[8] Günümüzde, tüm bağımlı topraklar ya denizaşırı bölge ya da egemen olmayan ilişkili devlettir. Güncel olarak yalnızca dört ülke bağımlı topraklara sahiptir: Yeni Zelanda, Norveç, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri.

Örneğin;

Tokelau, Yeni Zelanda'nın kendi kendini yönetmeyen toprağıdır.
Bouvet Adası, Norveç'in ıssız bağımlı toprağıdır.
Üç taç toprağı, Birleşik Krallık'ın kendisinin veya onu oluşturan dört ülkeden herhangi birinin bir parçası değil, özgürce birleşmiş devletlere benzer şekilde İngiliz Kraliyeti'nin kendi kendini yöneten mülkleridir.
Amerikan Samoası, Guam, Kuzey Mariana Adaları, Porto Riko ve Amerikan Virgin Adaları, Amerika Birleşik Devletleri'nin farklı derecelerde yerel özerkliğe sahip tüzel kişiliği olmayan topraklarıdır.

Federal bölge değiştir

Federal bölge, bir federasyon içindeki merkezi veya ulusal hükûmetin doğrudan ve genellikle münhasır idare yetkisi altındaki topraktır.

Avustralya değiştir

Avustralya'nın on federal bölgesi bulunmaktadır. Bu bölgelerden üçü (Avustralya Başkent Bölgesi, Jervis Körfezi Bölgesi ve Kuzey Bölgesi) Avustralya anakarasındaki "iç bölgeler"dir; diğer yedisi (Ashmore ve Cartier Adaları, Christmas Adası, Cocos (Keeling) Adaları, Mercan Denizi Adaları, Heard Adası ve McDonald Adaları, Norfolk Adası ve Avustralya Antarktika Bölgesi) ise denizaşırı bağımlı topraklar olan "dış bölgeler"dir.

Kanada değiştir

Kanada'nın 10 eyaletine ek olarak üç federal bölgesi bulunmaktadır. Bu bölgeler resmî olarak federal hükûmetin doğrudan kontrolü altındadırlar ve (eyaletler anayasal idare yetkisine sahipken) kanunla oluşturulurlar, ancak pratikte eyaletlere benzer şekilde çalışırlar.

Her bölgenin bir başbakanı, yasama meclisi ve (bir vali yardımcısına benzer bir rol oynayan) delegesi vardır.

Söz konusu bölgeler batıdan doğuya Yukon, Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut'tur.

Diğer değiştir

Denizaşırı bölge değiştir

Denizaşırı bölge, onu yöneten ülkeden bir deniz veya okyanusla ayrılan bölgesel bir varlık için yapılan geniş bir tanımdır. Bir denizaşırı bölge, yönetici devletin kurucu bir parçası veya bağımlı toprağı olabilir.

Örneğin;

Faroe Adaları ve Grönland, Danimarka Krallığı'nın dahili olarak kendi kendini yöneten denizaşırı özerk bölgeleridir.
Denizaşırı Fransa, Fransa'nın geniş ölçüde özerk bölgeleri olan beş denizaşırı kolektivitesini ve esasen Metropoliten Fransa'daki bölgeler ve illerle aynı statüde olan denizaşırı bölgeleri ve denizaşırı illerini kapsamaktadır. Bununla birlikte, hepsi Beşinci Fransız Cumhuriyeti'nin ayrılmaz parçalarıdır.
Azorlar ve Madeira, Portekiz'in özerk bölgeleridir.
Britanya Denizaşırı Toprakları'ndaki on dört ülke, Birleşik Krallık'ın kendisinin veya onu oluşturan dört ülkeden herhangi birinin bir parçası değil, değişen derecelerde özyönetime sahip İngiliz Kraliyeti'nin bağımlı bölgeleridir.^[9]
Amerika Birleşik Devletleri'nin sınırdaş olmayan toprakları, Amerika Birleşik Devletleri ile bağlantıları yabancı kara sınırlarıyla kesilen ve yalnızca deniz yoluyla erişilebilen bölgelerdir.

Ayrıca bakınız değiştir

Kaynakça değiştir

^ "territory" [toprak]. Cambridge Akademik İçerikler Sözlüğü (İngilizce). Cambridge University Press. 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2019.
^ Hickman, John (2016). Space is Power: The Seven Rules of Territory [Uzay Güçtür: Toprağın Yedi Kuralı] (İngilizce). Londra: Lexington Books. ss. 57-67. ISBN 978-1-4985-1289-3.
^ "Territory". American Heritage Dictionary of the English Language. 28 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2023.
^ Harper, Douglas. "*ters-". Online Etymology Dictionary (İngilizce). Erişim tarihi: 27 Temmuz 2017.
^ Harper, Douglas. "territory". Online Etymology Dictionary (İngilizce). 27 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2017.
^ "Definition of TERRITORY". Merriam Webster's Dictionary (İngilizce). merriam-webster.com. 17 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2017.
^ Dunmore, Charles W.; Fleischer, Rita M. (2008). Studies in Etymology [Etimoloji Çalışmaları]. 2. Baskı (İngilizce). Focus. s. 236. ISBN 9781585100125. Erişim tarihi: 26 Şubat 2023.
^ "Declaration on the Granting of Independence to Colonial Countries and Peoples" [Sömürge Ülkelere ve Halklara Bağımsızlık Verilmesine Dair Birleşmiş Milletler Bildirisi]. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu. 14 Eylül 1960. 4 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2019 – Vikikaynak vasıtasıyla.
^ "The Overseas Territories" [Britanya Denizaşırı Toprakları] (PDF). Dışişleri, İngiliz Milletler Topluluğu ve Kalkınma Ofisi. Haziran 2012. 30 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Kasım 2020.

Dış bağlantılar değiştir

Peace Palaca Library (Barış Sarayı Kütüphanesi) – Araştırma Rehberi 10 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[Cambridge-1] "territory" [toprak]. Cambridge Akademik İçerikler Sözlüğü (İngilizce). Cambridge University Press. 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2019.

[2] Hickman, John (2016). Space is Power: The Seven Rules of Territory [Uzay Güçtür: Toprağın Yedi Kuralı] (İngilizce). Londra: Lexington Books. ss. 57-67. ISBN 978-1-4985-1289-3.

[3] "Territory". American Heritage Dictionary of the English Language. 28 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2023.

[4] Harper, Douglas. "*ters-". Online Etymology Dictionary (İngilizce). Erişim tarihi: 27 Temmuz 2017.

[5] Harper, Douglas. "territory". Online Etymology Dictionary (İngilizce). 27 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2017.

[6] "Definition of TERRITORY". Merriam Webster's Dictionary (İngilizce). merriam-webster.com. 17 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2017.

[7] Dunmore, Charles W.; Fleischer, Rita M. (2008). Studies in Etymology [Etimoloji Çalışmaları]. 2. Baskı (İngilizce). Focus. s. 236. ISBN 9781585100125. Erişim tarihi: 26 Şubat 2023.

[8] "Declaration on the Granting of Independence to Colonial Countries and Peoples" [Sömürge Ülkelere ve Halklara Bağımsızlık Verilmesine Dair Birleşmiş Milletler Bildirisi]. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu. 14 Eylül 1960. 4 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2019 – Vikikaynak vasıtasıyla.

[9] "The Overseas Territories" [Britanya Denizaşırı Toprakları] (PDF). Dışişleri, İngiliz Milletler Topluluğu ve Kalkınma Ofisi. Haziran 2012. 30 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Kasım 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]