Vikipedi

Tomris

MÖ 6. yüzyılda Massaget kraliçesi

Tomris, (Grekçe: Τόμυρις, Latince: Tomyris) MÖ 6. yüzyılda yaşadığı sanılan, Antik Doğu İrani dillerini konuşan[1] Massaget konfederasyonu üzerinde hüküm sürmüş hükümdar.[2]

Hayatı değiştir

Antik çağda Pers ve Medya'da hüküm süren Ahameniş İmparatorluğu ile büyük bir mücadeleye girişmiştir. Tomris barışçıl ama savunmaya önem veren bir yapıya önem göstermiş, bunu bir zayıflık olarak gören Pers İmparatoru Büyük Kiros ise hiç durmadan Massaget topraklarına akın düzenlemiştir. Persler, Massaget topraklarına girdiği vakit yakılmış tarlalardan başka bir şey bulamıyorlardı. Çünkü Massagetler geri çekiliyor ve savaş için uygun bir mevzi ve an bekliyorlar, bu olmadığı takdirde de savaşa girişmiyorlardı. Massagetleri kovalamaktan bıkan Büyük Kiros İran'a geri dönmek zorunda kalıyordu. Bir süre sonra kendisine tabî olması ve kendisiyle evlenmeyi kabul ettiği takdirde Tomris Hatun ile uğraşmayacağını vadetti. Tomris Hatun bunun bir oyun olduğunu biliyordu ve teklifi reddetti.

Buna kızan Büyük Kiros büyük bir ordu toplayarak tekrar Massaget topraklarına girdi. Bu orduda savaş için eğitilmiş yüzlerce köpek de vardı. Tomris artık kaçmanın yarar sağlamayacağını anlayıp uygun bir alan seçip Büyük Kiros'un ordusunu beklemeye başlar. İki ordu aralarında birkaç kilometre kalacak bir biçimde mevzilenir. Güneş battığı için savaşa tutuşmazlar ancak gece Büyük Kiros bir hile düşünmüş ve iki ordunun arasında bir çadır kurdurmuştur ve içinde güzel kızlar ve yiyecekler ve şarap bulunan çadıra ansızın saldırı düzenleyen Tomris'in oğlu Spargapises ve beraberindeki kuvvetler, içerideki birkaç Pers'i öldürüp eğlenceye dalmışlardır. Ancak birkaç saat sonra bir baskın düzenleyen Pers kuvvetleri çadırı basıp Tomris'in oğlu da olmak üzere içerideki Massagetleri öldürürler. Tomris çok sevdiği oğlunun ölümüne üzülür. Yemin ederek şöyle söyler: Kana susamış Kiros! Sen oğlumu mertlikle değil o içtikçe zıvanadan çıktığın şarapla öldürdün. Ama güneşe yemin ederim ki seni kanla doyuracağım!

İki ordu Milattan Önce 529'da Seyhun nehri yakınlarında savaş düzeni alır. Kanatlara süvarilerini, ön saflara mızraklı piyadelerini, onların arkasına da okçularını dizen İmparator Kiros, şahsi muhafızları olan, efsanevi Ölümsüzler ile merkezde yer alır. Heredot'un "Yunan toprakları dışındaki en kanlı savaş" olarak tabir ettiği savaşta Massagetler kanca temrenli okları, güçlü yayları, eyer ve üzengiyle kullandıkları atları sayesinde savaşı kazanır. Ok atmakta usta olan ve savaş arabalarını büyük ustalıkla kullanan Massaget, savaş köpeklerine rağmen Persleri bozguna uğratır. İmparator Kiros, adamlarının çoğunu kaybetmiş, bir kısmı da savaş alanından kaçmıştır. Sadece Ölümsüzler ile kalan Kiros'un etrafı Massagetler tarafından çevrilmiş, İmparator çember içine alınmıştır. Kiros, son bir hamle ile çemberi yarıp kaçmak için savaşırken, atından düşürülüp öldürülmüştür. Ahameniş İmparatorluğu'nun ilk büyük hükümdarı Kiros, ele geçirmek istediği topraklarda önce ordusundan sonra da canından olmuştur.

Tomris bir gece önce, oğlunun cesedinin başında ettiği yeminini yerine getirir. Büyük Kiros'un kafasını kan dolu bir fıçıya atarak "Hayatında kan içmeye doymamıştın, şimdi seni, kanla doyuruyorum!" der.

İki taraf için de büyük kayıpların verildiği savaşın sonunda, Massaget ülkesi bir müddet daha Pers tehdidinden kurtulmuş olur.

Kültürel etkiler değiştir

Tomris/Tomaris'in adı günümüze kadar kullanılagelen bir İran dişil ismidir.

Tomyris adı, Avesta dilindeki "Taoxman" (𐬙𐬀𐬊𐬑𐬨𐬀𐬥) ve Eski Farsça "Taumā" (𐎫𐎢𐎶𐎠) kelimesinden türetilen "aile" anlamına gelen İskit adının Helenleşmesi olan Antik Yunanca Tómuris adının Latince biçimidir. "tohum", "mikrop" ve "akrabalık" anlamına gelen Tumurī̆, Tumuriya, Taumurī̆, Taumuriya, Θumurī̆, Θumuriya, Θaumurī̆, Θaumuriya, Θvāmurī̆ ve Θvāmuriya dahil olmak üzere çeşitli yeniden yapılandırılmış formları önerilmiştir.[3][4]

İran tarihi ve İran edebiyatı için mühim bir şahsiyet olan Farkapın (Sparqapisin) kızıdır.

Galeri değiştir

  •  
    Kraliçe Tomris, kan ile dolu kabın içine ölü Kiros'un başını daldırır.
  •  
    Peter Paul Rubensin çizdiği "Tehmire (Tomris) Efsanesi" eserinde Tehmire'nin (Tomris'in) Fars hükümdarı Kiros'un başını kan dolu kaba düşürmesi.
  •  
    Massaget kraliçesi Tomris

Kaynakça değiştir

  1. ^ *"The Scythians: discovering the nomad-warriors of Siberia". World Archaeology (İngilizce). 25 Temmuz 2017. 14 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2022. 
  2. ^
    • Karasulas, Antony. Mounted Archers Of The Steppe 600 BC-AD 1300 (Elite). Osprey Publishing, 2004, 978-1-84176-809-0, p. 7.
    • Wilcox, Peter. Rome's Enemies: Parthians and Sassanids. Osprey Publishing, 1986, 0-85045-688-6, p. 9.
    • Gershevitch, Ilya. The Cambridge History of Iran (Volume II). Cambridge University Press, 1985, 0-521-20091-1, p. 48.
    • Grousset, René. The Empire of the Steppes. Rutgers University Press, 1989, 0-8135-1304-9, p. 547.
    • "MASSAGETAE". Encyclopædia Iranica (İngilizce). 11 Nisan 2018. 12 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. }}
  3. ^ Bukharin, Mikhail. "[Kolaxais and his Brothers (Classical Tradition on the Origin of the Royal Power of the Scythians)] Колаксай и его братья (античная традиция о происхождении царской власти у скифов)". Аристей. 2013. VIII. C. 20–80. 3 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2022. 
  4. ^ Schmitt, Rüdiger (15 Mayıs 2008). "« Archeaologia, storia e filologia a Susa », in : Maria Vittoria Fontana, Bruno Genito, eds., Studi in onore di Umberto Scerrato per il suo settantacinquesimo compleanno. Napoli, Università degli studi di Napoli "L'Orientale", 2003, pp. 681-700". Abstracta Iranica (Volume 29). doi:10.4000/abstractairanica.24382. ISSN 0240-8910. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tomris&oldid=32340607" sayfasından alınmıştır