Terapsit

Therapsida
Yaşadığı dönem aralığı: 272,95-0 myö
Guadalupiyen-Günümüz^[1]
PreЄ
Є
O
S
D
C
P
T
J
K
Pg
N
Therapsida; Yaşadığı dönem aralığı: 272,95-0 myö; Guadalupiyen-Günümüz PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
	Soyu tükenmiş terapsitlerin fosilleri ve iskelet rekonstrüksiyonları.
Biyolojik sınıflandırma
Âlem:	Animalia
Şube:	Chordata
Klad:	Sphenacodontoidea
Klad:	Therapsida; Gregory, 1910
Alt gruplar
	† Tetraceratops?; † Raranimus; † Biarmosuchia; Eutherapsida † Dinocephalia † Anteosauria; † Tapinocephalia; ; Neotherapsida † Anomodontia † Dromasauria; † Dicynodontia; ; Theriodontia † Gorgonopsia; Eutheriodontia † Therocephalia; Cynodontia Mammalia; ; ; ; ; ;

Terapsitler (Therapsida),^[a] memelileri ve soyu tükenmiş akrabalarını içeren, gelişmiş bir sinapsit kladıdır.^[2] Başka bir deyişle terapsitler, Sinapsida'nın hayatta kalan tek sınıfı olan memelilerin tümünü ve onların soyu tükenmiş akrabalarını içeren sphenacodont grubudur. Ancak bu isim, daha çok memeli olmayan terapsitler için kullanılır.^[b]

Günümüzde memelilere özgü olarak bilinen çoğu özelliklerin kökeni (laktasyon, kıl, dik duruş) terapsitlere dayanır. Therapsida'ya atfedilen en eski fosil, Tetraceratops insignis'tir (orta Permiyen döneminden).^[3]^[4] Terapsitler, 275 milyon yıl önce yaşamış pelikozorlardan (özellikle sphenacodontlardan) evrimleşmiş ve eski egemen kara omurgalıları olan pelikozorların yerini almışlardır. Permiyen-Triyas yok oluşundan hemen önce (260 myö) ortaya çıkan sinodontlardan (gelişmiş bir terapsit grubu) erken memeliler (Mammaliaformes, 220 myö) türemiştir. Memeliler dışındaki hayatta kalmış en son terapsit grubu olan Haramiyida'nın nesli Kretase-Tersiyer yok oluşunda tükenmiştir.

Karakteristik özellikleri değiştir

Terapsitlerin şakak kemiğindeki fenestra penceresi, pelikozorlara oranla daha büyüktür. Terapsitlerin çeneleri daha karmaşık ve güçlü olup öndeki kesici dişler kesme işlemine dair farklılaşma gösterir. Yanlarda yer alan köpek dişleri ise delme ve parçalama işlemleri için kullanılırken besinleri kesme ve çiğnemek için azı dişleri bulunur. Ayakları vücutlarının altında, sürüngenler ve pelikozorların –sürüngen benzeri– yayılan bacaklarında olduğundan daha dikey olarak konumlandırılmıştır.

Keşfedilişleri değiştir

İlk terapsit fosilleri 1838 yılında Rusya'da ve 1845 yılında (Dicynodon) Güney Afrika'da bulunmuştur. İlk araştırmacılar arasında Richard Owen (1804-1892) yer alır. 1876 yılında Owen, erken mezozoik dönem kara sürüngenlerinin hem amfibilere hem de memelilere benzerlik gösterenlerinu, British Museum, Güney Afrika sürüngenler kataloğunda Anomodontia (memeli benzeri sürüngenler, Therapsida) olarak tanımlamıştır.^[5]

Sınıflandırma değiştir

Biarmosuchus, bir biarmosuchian

Estemmenosuchus, bir dinocephalian

Anteosaurus, bir anteosaur

Inostrancevia, bir gorgonopsid

Bauria, bir therocephalian

Oligokyphus, bir cynodont

Üst âlem: Eukaryota
Âlem: Animalia
Alt âlem: Eumetazoa
Cladus: Bilateria
Cladus: Nephrozoa
Cladus: Deuterostomia
Şube: Chordata
Cladus: Chordata Craniata
Alt şube: Vertebrata
Ara şube: Gnathostomata
Üst sınıf: Tetrapoda
Sınıf: Synapsida
Takım: Therapsida
Alt takımlar: †Anomodontia - †Biarmosuchia - Cynodontia - †Dinocephalia - †Eotitanosuchia - Theriodontia

Filogeni değiştir

Synapsida

Sphenacodontia

†Sphenacodontidae

Therapsida

†Tetraceratops

†Biarmosuchia

	†Eotitanosuchidae

	†Phthinosuchidae

Eutherapsida

†Dinocephalia

	†Anteosauria

	†Tapinocephalia

Neotherapsida

†Anomodontia

	†Dromasauria

	†Dicynodontia

Theriodontia

†Gorgonopsia

	†Lycaenops

	†Inostrancevia

Eutheriodontia

†Therocephalia

†Eutherocephalia

	†Bauria

Cynodontia

	Mammalia

Ayrıca bakınız değiştir

Galeri değiştir

Açıklayıcı notlar değiştir

^ Therapsid, Yunancada 'canavar kemer' anlamına gelir.
^ Eski geleneksel sınıflandırmalarda memelileri içermeyen bir takım olarak kabul edilirdi.

Dipnotlar değiştir

^ "Therapsida". paleobiodb.org. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021.
^ Romer, A.S. (1933). Vertebrate Paleontology. University of Chicago Press. , 3rd ed., 1966.
^ M.Laurin & R.R. Reisz. 1996. The osteology and relationships of Tetraceratops insignis, the oldest known therapsid. Journal of Vertebrate Paleontology 16(1): 95-102.
^ J. Liu, B. Rubidge & J. Li, New basal synapsid supports Laurasian origin for therapsids, 2009, Acta Palaeontol. Pol., 54 (3): 393-400
^ The Origin of The Idea of the Mammal-like Reptile Richard P. Aulie, The American Biology Teacher > Vol. 37, No. 1, Jan., 1975, National Association of Biology Teachers

Kitap değiştir

Benton, M.J. (2004). Vertebrate Paleontology. 3rd ed. Blackwell Science Ltd
Carroll, R.L. (1988). Vertebrate Paleontology & Evolution. W.H. Freeman & Company, NY
Kemp, T.S. (2005). The origin and evolution of mammals. Oxford University Press
Romer, A.S. (1966). Vertebrate Paleontology. University of Chicago Press, 1933; 3rd ed.

Dış bağlantılar değiştir

Wikimedia Commons'ta Therapsida ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Vikitür'de Therapsida ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
"Therapsida: Mammals and extinct relatives21 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." Tree of Life (İngilizce)
"Therapsida: overview" Palaeos (İngilizce)

[2] Therapsid, Yunancada 'canavar kemer' anlamına gelir.

[4] Eski geleneksel sınıflandırmalarda memelileri içermeyen bir takım olarak kabul edilirdi.

[1] "Therapsida". paleobiodb.org. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021.

[romer1933-3] Romer, A.S. (1933). Vertebrate Paleontology. University of Chicago Press. , 3rd ed., 1966.

[5] M.Laurin & R.R. Reisz. 1996. The osteology and relationships of Tetraceratops insignis, the oldest known therapsid. Journal of Vertebrate Paleontology 16(1): 95-102.

[6] J. Liu, B. Rubidge & J. Li, New basal synapsid supports Laurasian origin for therapsids, 2009, Acta Palaeontol. Pol., 54 (3): 393-400

[7] The Origin of The Idea of the Mammal-like Reptile Richard P. Aulie, The American Biology Teacher > Vol. 37, No. 1, Jan., 1975, National Association of Biology Teachers

[a]

[2]

[b]

[1]

[3]

[4]

[5]