Savunma mekanizmaları

Savunma mekanizmaları, Freudyan psikanaliz teorisinde bireyin gerçekleri maniple, yadsıma ya da çarpıtmak ve böylece sosyal olarak kabul edilebilir bir öz-imajı korumak ve sürdürmek için bilinçsizce geliştirdiği psikolojik stratejilerdir. Genel olarak sağlıklı bireyler hayatları boyunca farklı türde savunmalar kullanır. Ego savunma mekanizmasının sürekli kullanımı bireyin fiziksel ve/veya ruh sağlığını olumsuz etkileyerek patolojik hale gelir. Ego savunma mekanizmalarının amacı zihni/benliği/egoyu endişe ve/veya sosyal müeyyidelerden korumak ve/veya zihne/benliğe/egoya baş edemeyeceği bir durum için sığınma sağlamaktır. Savunma mekanizmaları kabul edilemez dürtüler tarafından oluşturulan tehditleri azaltan bilinçsiz başa çıkma mekanizmalarıdır. Savunma mekanizmaları bazen başa çıkma stratejileri ile karıştırılır. Bu mekanizmaları değerlendirmek için kullanılan bir kaynak da Savunma Biçimleri Testi'dir (DSQ-40).

Özellikleri

• Bireyler savunma mekanizmalarını bilinçsiz olarak kullanır.
• Savunma mekanizmaları sık kullanıldığında anormal bir nitelik kazanır.
• Birey savunma mekanizmaları ile tehdit altındaki benliğini korumaya çalışır.
• Savunma mekanizmaları hem olumlu hem de olumsuz sonuçlara sebebiyet verebilir.
• Savunma mekanizmalarının sağladığı fayda geçicidir.
• Savunma mekanizmaları kesin çözüm üretmezler.

Savunma mekanizmalarının türleri

Bastırma

Bilinçaltına itme, unutma, zihinden uzaklaştırma gibi ifadeler için kullanılır. Bireyler kaygı ve acı veren şeylerden uzak durmaya çalıştığında bastırma yöntemini sıklıkla kullanır. Avusturyalı psikolog Freud'a göre bireylerde çocukluktan beri bilinçaltına itilmiş birçok şey vardır. Freud bireylerin davranışlarında bastırılmış duygular ve istekler olduğunu da belirtmektedir. Savunma mekanizmalarından bilinçaltına itmeye örnek olarak: "Bireyin uzun bir süredir birilerine karşı cinsel arzu duyması ve bundan çekinmesi." verilebilir.

Mantığa bürüme

Diğer bir tanımla bahane bulma veya nedenselleştirmedir. Bireyin karşılaştığı olaylarda gerçeklerden kaçarak, olayın aslından uzaklaşarak mantıklı nedenler uydurmasıdır. Örnek olarak "kedinin uzanamadığı ciğere pis demesi" atasözü verilebilir.

Yansıtma

Başkalarını suçlama ya da kendi suçunu başkalarına atma olarak tanımlanabilir. Örnek olarak düşük alınan bir sınav sonrası hocayı suçlamak.

Ödünleme

Bireyin bir alandaki başarısızlığını başka bir alanla telafi etmesi. Ödünlemeye neden olan temel etken bireyde olan eksiklik ve yetersizliklerdir. Ödünlemeye örnek olarak: derslerinde başarısız olan birinin ticaret ile uğraşarak iyi bir yerlere gelmesi örneği verilebilir.

Ters tepki oluşturma

Güdüleri ve duyguları çarpıtma denebilir. İkiyüzlü davranma şeklinde olan tanımları da vardır. Ters tepki savunmasında birey asıl tepkisini, duygusunu, düşüncesini göstermez.

Özdeşim kurma

Ana madde: Özdeşleşme

Özdeşleşme, başkasına benzeme, özenme şeklinde tanımları mevcuttur. Özdeşim kurmaya şu örnekler verilebilir: Bireylerin başkalarının çeşitli özelliklerini özenerek onlar gibi olmaya çalışması, bireylerin başkalarının başarısıyla sanki kendi başarısıymış gibi övünmesi.

Hayal kurma

Bireyin kendisini olduğu gibi değil de başka biriymiş gibi düşlemesi. Bu yöntemle birey gerçeklerden ve acılardan kaçmayı hedefler.

Kaçma

Duyarsızlaşmak, problemi yok sayma, önemsememe gibi tanımalar kaçma savunması için kullanılır.

Yön değiştirme

Tepkiyi asıl hedefe ya da asıl kişiye değil de başka bir hedefe ya da başka bir kişiye yöneltmek tanımı yön değiştirme tanımı için kullanılabilir. Örnek olarak: Babasına kızan bir gencin, tepkisini babasına değil de kardeşine göstermesi.

Yadsıma

Benlik için tehlikeli olarak algılanan ve bunaltı doğurabilecek bir gerçeği yok saymak, görmemek, değişik derecelerde oldukça yaygın olarak kullanılan ilkel bir savunma biçimidir. Örnek: Sınavdan düşük alan bir öğrencinin çalışmadığını kabul etmemesi inkâr mekanizmasının devreye girdiğini gösterir.

Vaillant'ın savunma mekanizmaları kategorizasyonu

George Vaillant'ın sınıflandırmasında (1977) savunmalar psikoanalitik gelişme kademeleriyle ilişkili sürekli bir dizi oluşturur. Buna göre Vaillant'ın kademeleri:

• I. Kademe - patolojik savunmalar (mesela psikotik inkâr, hayali yansıtma)
• II. Kademe - olgunlaşmamış savunmalar (mesela fantezi, yansıtma, pasif agresyon (edilgen-saldırgan davranış), dışa vurma/eyleme dökme)
• III. Kademe - nörotik savunmalar (mesela düşünselleştirme, karşı-tepki geliştirme, ayrıştırma, yer değiştirme, bastırma)
• IV. Kademe - olgun savunmalar (mesela mizah, yüceltme, fedakarlık, öngörü)

Kaynakça

Özel

Genel

• Kolektif (2006). "Bölüm 7: Savunma Mekanizmaları". Psikanalitik Kurama Giriş (3. bas.). Bağlam Yayınları. ISBN 975-6947-40-3.