Sad Zağlûl
Saad Zağlul, tam adı Saad bin İbrahim Zağlul (Arapça: سعد زغلول; d. 1857 - ö. 23 Ağustos 1927), Mısırlı siyaset ve devlet adamı. İngiltere'yi 1922'de Mısır'a bağımsızlık vermeye zorlayan milliyetçi harekette önemli rol oynamış, 1924'te kısa bir süre başbakanlık yapmıştır.
| Saad Zağlul سعد زغلول | |
|---|---|
| |
| Mısır Başbakanı | |
| Görev süresi 26 Ocak 1924 - 24 Kasım 1924 | |
| Hükümdar | I. Fuad |
| Yerine geldiği | Abdülfettah Yahya İbrahim Paşa |
| Yerine gelen | Ahmet Ziver Paşa |
| Mısır Eğitim Bakanı | |
| Görev süresi 28 Ekim 1906 - 23 Şubat 1910 | |
| Hükümdar | II. Abbas |
| Mısır Adalet Bakanı | |
| Görev süresi 1910-1912 | |
| Hükümdar | II. Abbas |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1859 Kafrü'ş-Şeyh, Mısır Hidivliği |
| Ölüm | 23 Ağustos 1927 (68 yaşında) Kahire, Mısır |
| Partisi | Vefd Partisi |
| Evlilik(ler) | Safiye Zağlul |
| Mesleği | Siyasetçi, Hukukçu |
| Dini | İslam |
Hayatı değiştir
Varlıklı bir köylü ailesindendi. Kahire'de el-Ezher Üniversitesi ile Mısır Hukuk Okulu'nda öğrenim gördü. Daha sonra avukatlık ve gazetecilik yaptı. 1892'de İstinaf Mahkemesi yargıcı oldu. 1895'te Mısır başbakanı Mustafa Fehmi Paşa'nın kızı Safiye Hânım ile evlendi. 1906'da kurulan Eğitim Bakanlığı'nın başına getirildi. Kısa bir süre sonra Ümmet Partisi'nin kurucuları arasında yer aldı. İngiliz egemenliğine karşı Mısır milliyetçiliğinin gelişmeye başladığı bu dönemde, ülkenin yönetimini fiilen elinde tutan İngiltere başkonsolosu Cromer 1. kontu Evelyn Baring, bu partinin kuruluşunu Batı uygarlığına ulaşmak için Avrupalılarla iş birliğini savunacak bir girişim olarak olumlu karşıladı.
Bakanlık dönemi değiştir
Dört yıl eğitim bakanlığı yaptıktan sonra 1910'da adalet bakanı olan Zağlul, Hıdiv Abbas Hilmi Paşa'yla anlaşmazlığa düştüğünden 1912'de istifa etti. Bu istifayla birlikte İngiliz yanlısı tutumundan vazgeçerek milliyetçilerin safına geçti. 1913'te sınırlı yetkilere sahip Yasama Meclisi'ne seçilerek başkan yardımcısı oldu.Bir yıl içinde hükûmete yönelttiği eleştirilerle milliyetçi çevrelerde belirli bir saygınlık kazandı.
I. Dünya Savaşı'nın başladığı 1914'te bir protektora yönetimi kurularak, Mısır doğrudan İngiliz koruması altına alındı. Hıdiv görevinden uzaklaştırıldı, sıkıyönetim ilan edildi ve Yasama Meclisi dağıtıldı. İzleyen dört yıl boyunca açık siyasi etkinlikler yasaklandı. Mısır'da herhangi bir çarpışma olmamasına karşın, hayat pahalılığıyla karne sistemi ve zorunlu askerlik gibi uygulamalar geniş kitleleri etkiledi. Aydınlar ve serbest meslek sahipleri de kişisel özgürlüklere getirilen sınırlandırmalar ve İngilizler'in protektora yönetimini kalıcı bir sömürge yönetimine dönüştürme niyetleri karşısında hayal kırıklığına uğradılar. Savaşın sona erdiği Kasım 1918'de ülke yaygın bir hoşnutsuzlukla kaynıyordu.
Mısır'a bağımsızlık talebi ve sürgün hayatı değiştir
Ateşkesten iki gün sonra Zağlul başkanlığındaki üç kişilik bir heyet (Arapça Vafd), İngiliz yüksek temsilcisi Sir Reginald Wingate'e başvurarak, protektora yönetiminin kaldırılmasını ve Londra'da bağımsızlık için görüşmeler yapılmasını istedi. Bu taleplerin reddedilmesi üzerine kurula bağlı gizli örgütlerin önayak olduğu yaygın gösteriler başladı. Zağlul ve üç arkadaşı Mart 1919'da tutuklanarak Malta'ya sürgün edildi. Bu olay tepkileri daha da artırdı. İngiliz hükûmeti Wingate'i görevden alarak yerine General Allenby'yi getirdi. Mısır hükûmetinin istifası ve gelişen hareketi askeri yöntemlerle bastırmanın güçlüğü karşısında uzlaşma yolu arayan Allenby, Zağlul ve arkadaşlarını serbest bıraktı. Mısır'ı temsil etmek üzere Barış Konferansı'nın toplandığı Paris'e giden Zağlul, belirgin bir başarı kazanamamakla beraber bir ulusal kahraman haline gelerek milliyetçi hareket üzerinde kesin bir hakimiyet kurdu.
Mısır'a geri dönüş ve bağımsızlık kazanımı değiştir
Mısır'daki huzursuzluğun sürmesi üzerine, 1919 sonbaharında Allenby'nin önerisi doğrultusunda İngiliz hükûmeti Lord Milner başkanlığındaki bir komisyonu Mısır'a gönderdi. Etkili bir boykotla Vafd Partisi dışında siyasi temasları yürütülmesini engelleyen Zağlul, 1920 yazında Londra'da Milner'le baş başa bir dizi görüşme yaptı. Bu görüşmelerde Milner, protektora yönetiminin yerini bir ittifak antlaşmasının alması talebini gayri resmi olarak kabul etti. Ama Zağlul İngilizlerle uzlaşmaya varmanın Mısır'daki konumunu sarsacağından korkuyordu. Çünkü gücünü İngilizlere karşı muhalefetten alıyordu. Bu nedenle herhangi bir anlaşma imzalamayı reddederek Mısır'a döndü ve coşkun sevgi gösterileriyle karşılandı. Şubat 1921'de protektora yönetiminin kaldırılmasını ve antlaşma için görüşmelerin başlatılmasını öngören Milner Raporu yayımlandı. Zağlul'un rakiplerinden Adli Yeken Paşa'nın kurduğu hükûmet, yılın büyük bölümünü antlaşma görüşmeleriyle geçirdi. Ama Zağlul siyasi gücünü kullanarak bu görüşmelerin sonuçlandırılmasını engelledi. Adli Yeken'in istifasından sonra da İngiliz yanlısı yeni bir hükûmetin kurulmasını önlemek amacıyla kitle gösterilerini başlattı. Bunun üzerine Allenby'nin emriyle tutuklanarak Seyşeller'e sürgün edildi. Ardından İngiliz hükûmeti taraflı bir bildiriyle Mısır'a sınırlı bağımsızlık tanıma kararını açıkladı (Şubat 1922).[1]
Gerçekte Vafd'ı bölmeye yönelik olan bu manevra, çok geçmeden beklenen sonucu verdi. Aralarında Zağlul'un eski yandaşlarının da bulunduğu bazı Mısırlı politikacılar İngilizlerle uzlaşmayı savunan ve Liberal Anayasacılar olarak bilinen yeni bir kurdular. Meşruti monarşiye dayalı bir yönetim getiren yeni anayasa Nisan 1923'te yürürlüğe girdi. Bu anayasaya göre düzenlenen ilk seçimlere katılmak üzere serbest bırakılan Zağlul, Vafd Partisi'nin seçimleri büyük farkla kazanması üzerine Ocak 1924'te başbakan oldu. Bu dönemde İngiliz görevlileri ve Mısırlı işbirlikçileri hedef alan şiddet eylemleri, Kasım 1924'te Mısır'daki İngiliz ordusunun başkomutanının öldürülmesiyle doruğuna çıktı. Allenby'nin ültimatomu üzerine Zağlul istifa etti. İngilizler'in şiddetli tepkisi aşırı milliyetçileri sindirirken, ılımlı milliyetçilerin güçlenmesini sağladı. Bununla birlikte Vafd Partisi Mayıs 1926 genel seçimlerini de kazandı. Yeni İngiliz yüksek temsilcisi Lord David Lloyd George'un baskısıyla bir koalisyon hükûmeti kurulmasını kabul etti. Zağlul, hükûmette yer almayarak meclis başkanlığıyla yetindi. Ölümü nedeniyle kısa süren bu görevi sırasında Vafd içindeki aşırı kanadı denetim altına almayı önemli ölçüde başardı.[2]
Bibliyografya değiştir
- Vatikiotis, P.J. (1991). The History of Modern Egypt. Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-4215-8.
- Lord Cromer, Modern Egypt (2 vols., 1908)
- Jamal M. Ahmed, The Intellectual Origins of Egyptian Nationalism (1960)
- Albert H. Hourani, Arabic Thought in the Liberal Age, 1798-1939 (1962)
- Afaf Lutfi al-Sayyid, Egypt and Cromer: A Study in Anglo-Egyptian Relations (1968)
Kaynakça değiştir
- ^ "Mohamoud Ali Shire.htm A Touching Glimpse of History and the Reunion of a Somali Royalty". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2015.
- ^ Eugene Rogan, The Arabs (Basic Books: New York, 2009), p. 165.
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Yahya İbrahim Paşa |
Mısır Başbakanı 1924 |
Sonra gelen: Ahmed Ziver Paşa |