Rochdale
Rochdale, Birleşik Krallık'ın İngiltere ülkesinin Kuzey Batı İngiltere bölgesinde Greater Manchester Metropoliten Törensel Kontluğu'nun içinde "Rochdale Metropoliten Bölgesi"nin merkez şehridir.
| Rochdale | |
|---|---|
 | |
  Rochdale | |
| Ülke |  Birleşik Krallık |
| Kurucu Ülke |  İngiltere |
| Bölge | Kuzey Batı İngiltere |
| Kontluk | Greater Manchester |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 57 km² |
| Rakım | 46 m |
| Nüfus (2011) | |
| • Toplam | 107,926 |
| • Yoğunluk | 1,894/km² |
| Zaman dilimi | UTC±00.00 (BAS) |
| • Yaz (YSU) | UTC+01.00 (BAYS) |
| Alan kodu | 01706 |
Resmî site www.rochdale.gov.uk | |
Tarihçe değiştir
Rochdale kenti ismini Roche Nehri'nden aldığı sanılmakla beraber bu ismini Eski İngilizcede "büyük ev" anlamına gelen "reced" sözcüğünden geldiği kabul edilmektedir. "Reced" sözcüğünün değişerek Normanların arazi ve nüfus sayımını kayıt eden Domesday Kitabı'nda "Recedham" olarak kayıt edilmesine yol açmış ve zamanla "Rachedale" olmuş ve sonunda "Rochedale"'de karar kılınmıştır. Roche Nehri'nin sonradan Rochedale'e atıfla isimlendirildiği iddia edilmektedir.[1]
Antik Romalılar idaresinde kuzey İngiltere'de önemli merkezler olan "Mançunium (Manchester)" ile "Eboracüm (York)" arasında buluna ana Romalı yolunun üzerinde bulunmaktaydı. Ama kentin mevkinden bir Roamlı yerleşkesi bulunmamakta ve mevkin önemi bu anayolun bitkisiz bozkırlar giriş noktası olmasıydı.[2]
Kuzeybatı İngiltere Romalılara çekildikten sonra Saksonların işgaline ve yerleşmelerine konu olmuştur. Vikinglerin ve Danimarkalıların kuzey İngiltere'ye Sakson'lara karşı hücumlarını önlemek amacı ile Saksonlar 10. ve 11. yüzyıllarda eski Romalı yoluna ve Rochdale civarına 12 kadar küçük kale kurmuşlardır. Bunlardan mitik isimlerin başka kalıntı bulunmamaktadır.[2]
Normanların 1966'da İngiltere'yi ellerine geçirdiğinden Rochadale de "Gamel" adlı Sakson asıl elinde bulunan bir malikane bulunmakta idi. Norman sayım kayıtları olan "Doomsday Kitabı"'nda "Recedham Malikanesi" olarak geçmektedir. 121'den önce İngiltere'nin Norman asıllı kralı olan II. Henry bu malikane arazisini "Roger de Lacy" 91170–1211) adlı bir söyluya bağışlamıştı. Bu aile sülalesi bu malikaneye sahip olmuşlar ve sonra evlilikle malikane Lancaster Düklerine geçmiş ve 1399'da Kraliyet arazisi olmuştur.[2]
1638'de malikane kraliyet tarafından 1. Byron Baronu John Byron'a satılmıştır. Bu aile malikane arazisine 1623'e kadar sahiplik yapmışlardır. Ama bu malikane arazilerinden bir malikane konağı kurulmamıştır. Malikane arazisi 1823'te bu aile mensubu olan ünlü İngiliz şair Byron tarafından "Dearden" ailesine satılmıştır. Bu aile bu arazi üzerine tuğladan yapılma, "Orchard" adlı bir büyük evi 1745'te satın alıp "malikane konağı" kullanmıştır. Ama bu bina 1922'de yıktırılmıştır. Bugüne kadar Dearden ailesi malikane arazisinin alt sahipliliğini elinde tutmaktadır.[3]
Orta Çağ'da Rochdale küçük bir kasaba idi. Antik Rochedale kilise bölgesi Salford bölümünün bir kısmı idi ve İngiltere'de en büyük kilise bölgelerinden biri idi. 1250'de malikane sahibi Edmund de Lacy bu kasabada haftada bir pazar kurma ve yılda bir panayır kurmak için kraliyet beratı aldı. O zamandan itibaren Rochdale "pazar kasabası" saflarına dahil olmuştur. Rochedale'de pazar yeri kasaba kilisesinin hemen yanında "Konuşmacı Köşesi" adı verilen bir mevkide kurulmaya başlamıştır.[2]
Rochdale, İngiltere Kralı VIII. Henry döneminden itibaren çuha gibi kalın dokuma ve ince yünlü kumaş dokumada önem kazandı. 18. yüzyıla kadar yünlü üretimi el dokuma makinelerinde taşeronluk yapan ve birkaç çırak ve işçi istihdam eden ustalar tarafından yapılmakta idi. Rochedale'de bu taşeron ustalara iş sağlayan ve üretilen kumaşları satan pek çok tüccara bulunmaktaydı. 18. yüzyılda su değirmeni ile işleyen yavaş yavaş makineleşmeye başlayan dokuma fabrikaları gelişti. 19. yüzyılda ise istim ile işleyen dokuma makinelerini kullanan büyük dokuma fabrikaları kentte önem kazandı. 19. yüzyılın ortalarında yünlü dokuma sanayi zorluklarla karşılaştı ve pamuklu dökümcülük önem kazandı. Özellikle pamuklu dokuma yeni geliştirilen iplik iğme ve dokuma makineleri teknolojilerinde önemli olarak yararlanıp büyük dokuma fabrikaları geliştirildi.[4] Böylece Rochdale pamuklu iplik iğme üzerinde dünya çapında ün yaptı.[5] 19. yüzyıl sonlarında pamuk iplik iğme ve pamuklu dokuma yanında Rochedale'de önemli yünlü dokuma, iplik beyazlaştırma ve boyama ve ipek kumaş dokuma fabrikaları da önemli endüstrilerdi.[6]
İstim makineleri için geren kömür kent etrafında açılan kömür ocaklarından çıkartılmaktaydı. Kentin malikane hakların sahibi olan "Dearden" ailesi kömür madeni sahipleri de olup bu maden işletmelerinden büyük servet yaptılar.[7]
18. yüzyıl sonlarına kadar Rochedale'e ulaşım yük atları ve atlı arabalar ile sağlanmaktaydı. İngiltere'de ve özellikle Rochedale'de pamuk, yün ve kömür nakliyatının ucuzlatılması için kurulan kanal ağının içinde 1804'te açılan ve 92 "lök" ihtiva eden "Rochdale Kanalı" çok önemli rol oynamıştır. Ancak istim treni hatları ağının İngiltere'ye yayılması ve 1841'de Rochedale'e Manchester'dan tren hattın bağlanması ile bu kanal sistemi önemini kaybetmiştir ve 1952'de tümüyle kapatılmıştır. Ancak 2003'te bu kanal hafta sonları boş vakitlerde mavnalar kullanılması için yeniden açılmıştır.
Rochdale'de 19. yüzyıl önemli gelişmelerinden biri işçi hareketinin başlangıç şehirlerinden biri olmasıdır. Özellikle işçileri kalitesiz ve nispeten pahalı mal satan tüccarların elinden kurtarmak için işçilere ucuz ve kaliteli mal satmak için kurulan Kooperatif dükkânlarının ilki Rochdale'de açıldı. 1844'te kentte "Todd Lane" Sokağında açılan ilk kooperatif dükkânı "Rochdale Pionneers (Rochdale Yolaçıcıları)" kooperatifinin ve İngiltere'de kooperatifçilik sistemin ilk dükkânı oldu. Bu kooperatif grubunun kuruluş yasaları "Rochdale Principles (Rochdale Prensipleri)" kooperatif sisteminin kurulma ve işletilme prensiplerine kaynak oldu. 19. yüzyılda Kooperatif sistemi gittikçe büyüyüp İngiltere'nin en önemli perakandecilik grubu haline geldi.[8]
19. yüzyılda İngiltere'de protesto edici ve reform sağlayıcı politikacı olarak ün yapan ve sonra Avam Kamarası üyesi olan John Bright (1811-1889) Rochdale'de doğmuştu. Bu politikacı 19. yüzyılda İngiltere ticaretinin serbest ve açık olmasını sağlayan "Anti-Corn Law" kanunun kaldırılıp buğday ve zahirenin serbestçe, kontrol altında olmadan ve yüksek gümrük ödemeden ithalinin (ve işçi sınıfına ucuza olarak satılmasını) sağlanması ile İngiltere'de isim yaptı.[9]
20. yüzyıl İngiltere'nin dokuma sanayi ve bu sanayinin merkezinde bulunan Rochedale için felaket yılları olarak kabul edilebilir. Gittikçe derinleşen, büyük işsizlik ve çaresizlik yaratan sanayi buhranları sonucunda İngiltere'nin ve Rochedale'nin sanayi hemen hemen sıfıra indi.
Coğrafik konumu değiştir
Rochdale Roch Nehri vadisinde 46.m rakımlı bir arazide kurulmuştur. Doğusunda nispeten yakınında yüksek arazi olan Blackstone Edge, Saddleworth Moor ve Güney Pennine'lar bulunur. Rochdale'ın etrafında, aralarında hiç kırsal yeşil alanlar bulunmadan birbirine üzerinde ev yapılı arazi ile bağlı olan Whitworth; Littleborough; Milnrow; Royton; Heywood ve Shaw; ile Crompton adlarını taşıyan küçük kasabalar vardır.
Rochdale'ın iklimi genellikle diğer Britanya adası yerleşkeleri gibi ılıman deniz iklimi olup yazlar nispeten soğukça ve kışlar ise nispeten ılık geçer ve yıl boyunca genellikle hafif yağışlar devam eder.
Rochdale'de insan yapısı çevrede sosyal altyapı binaları; halk ikamet binaları ve ticari binalar mimari olarak yeknesaklık veya olağanüstülük göstermezler. Rochedale'de 19. yüzyıl sonlarından ve 20. yüzyıl başlarından kalmış ya kesme taştan veya kırmızı tuğladan yapılmış çok sayıda ikametgâh birimleri bulunur. Ama bunlar yanında 20. yüzyılda yapılmış çok katlı sosyal ikametgâh birimleri de Rochdale'de önemli yer tutarlar. Özellikle yüksek kulesiyle Rochdale Şehir Konağı, 19. yüzyıldan kalma eski büyük pamuklu dokuma fabrikaları ve 20. yüzyılda yapılmış çok katlı "7 kız kardeş" adı verilen kamu sektörü tarafından kiraya verilen sosyal ikametgâh şehrin silüetinde önemli yer almaktadırlar.
Ama Kuzey-Batı İngiltere bölgesinin diğer kentlerine kıyasla Rochedale'ın şehirsel planı birbirine paralel ve bunlara dikine sokakları ile bir dama tahtası gibi çok düzgündür. Ancak kentin varoşlarında yüksek araziler şehir planının bu düzgünlüğünü aksatmaktadır.
Rochedale'ın yapılı çevresinin çoğunluğu şehrin merkezsel ticaret; alışveriş ve iş idaresi merkezi etrafında konumlanmıştır.
Rochdale civarında bulunan önemli mevkiler ve yönleri şöyle verilebilir:
Demografi değiştir
İngiltere'de 2011'de bir nüfus sayımı yapılmakla rağmen bu sayımı incelemek ve sonuçları basmakla görevlendirilen özel sektör şirketi daha bu görevi başaramamıştır. (3.5.2012) Bu nedenle eldeki demografi verileri çok eskidir ve 2001 nüfus sayımına aittir. Bu sayıma göre Rochdale nüfusu yaklaşık 95,796 kişiydi.
Kardeş şehirler değiştir
Rochdale'in şu resmî kardeş şehir anlaşmaları vardır:
Resimler değiştir
-
Rochdale - Şehir Konağı -
Rochdale - "Scout Moor" kırsal bölgesi -
Rochdale - Arrow Mill: eski pamuklu dokuma fabriası
Kaynakça değiştir
- ^ Mills, A.D. (1998) A Dictionary of English Place Names, 2nd Ed.,say 289, s.n. Rochdale. Oxford University Press
- ^ a b c d Lewis, Samuel (1848), A Topographical Dictionary of England; 'Rixton - Rochford, Institute of Historical Research, say.679–686 [1] 7 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ War Memorial, Link4Life, erişim tarihi: 28 Aralık 2010[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Trade, İndustry & Transport, Link4Life, erişim tarihi: 27 Aralık 2010[ölü/kırık bağlantı]
- ^ McNeil, R. & Nevell, M (2000) A Guide to the Industrial Archaeology of Greater Manchester, Association for İndustrial Archaeology ISBN=0-9528930-3-7}}
- ^ Cotton Mills in Rochdale 1891, Grace's Guide, 20 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 27 Aralık 2010
- ^ Mines worked in Rochdale ın 1896, Rochdale Online, 15 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 27 Aralık 2010
- ^ Rochdale, Link4Life, erişim tarihi: 27 Aralık 2010[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Taylor, Miles, "Bright, John (1811–1889), politician", Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, erişim tarihi: 27 Aralık 2010
Ayrıca bakınız değiştir
Dış bağlantılar değiştir
| Wikimedia Commons'ta Rochdale ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- "Wikivoyage" kılavuzunda Rochdale27 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Açık Dizin Projesi'nde "Manchester/Rochdale" maddesi (İngilizce)