Peyk-i Şevket sınıfı torpido kruvazörü
Peyk-i Şevket sınıfı, Osmanlı donanması için Almanya'daki Germaniawerft tersanesinde 1906-1907 yıllarında inşa edilen bir çift torpido kruvazörüdür. Peyk-i Şevket ve Berk-i Satvet adlarında iki gemiden oluşuyordu. 20. yüzyılın başında Osmanlı donanmasını modernize etme programının bir parçası olarak sipariş edildiler. 775 metrik ton (763 emperyal ton; 854 küçük ton) deplasmanındaki gemiler, görece küçük boyutlarına göre ağır silahlıydılar ve üç torpido tüpü, bir çift 105 milimetre (4,1 in) top ve birçok küçük silah taşıyorlardı.
 İki Peyk-i Şevket sınıfı kruvazörden biri, hareket hâlindeyken (y. 1907-1909) | |
| Gemi sınıfı | |
|---|---|
| İnşa edilme: | 1906-1907 |
| Görev dönemi: | 1907-1944 |
| Tamamlanmış: | 2 |
| Sökülen: | 2 |
| Genel karakteristik | |
| Deplasman | 775 emperyal ton (787 t) |
| Uzunluk | 80 m (262 ft 6 in) |
| Genişlik | 8,4 m (27 ft 7 in) |
| Su çekimi | 4,6 m (15 ft 1 in) |
| İtme gücü | 2 şaft, 2 üçlü genleşme buhar motoru |
| Hız | 21 kn (39 km/sa; 24 mph) |
| Menzil | 3.240 nmi (6.000 km; 3.730 mi) |
| Kişi kapasitesi | 105 |
| Silah donanımı |
|
Peyk-i Şevket, Süveyş'te enterne edildiği, Berk-i Satvet ise savaşı Marmara'da ana Osmanlı filosuyla beraber geçirdiği için iki gemi de 1911-1912 yıllarındaki Trablusgarp Savaşı sırasında çatışmalarda yer almadılar. Her iki gemi de Balkan Savaşları'nda daha aktif olarak yer aldı ve Doğu Trakya'daki Osmanlı birliklerini desteklemek için topçu desteği sağladı. I. Dünya Savaşı sırasında her iki gemi de Karadeniz'de görev yaparak devriye gezdi, konvoylara eşlik etti ve Rus limanlarına saldırdı. Berk-i Satvet, Ocak 1915'te İstanbul Boğazı açıklarında mayına çarptı. Yedi ay kadar sonra Peyk-i Şevket, Birleşik Krallık denizaltısı HMS E11 tarafından Marmara Denizi'nde torpidolandı. Her iki gemi de onarıldı ve 1918 yılına kadar hizmete döndü.
Savaşın sona ermesinden sonra, her iki gemi de 1920'lerin ortalarında uzun bakımların ardından Türk Deniz Kuvvetleri'nde hizmete girdi. 1930'ların sonlarında kapsamlı bir şekilde modernize edilen gemiler, 1944 yılına kadar hizmette kaldı. Her iki gemi de 1950'lerin başlarında söküldü.
Tasarım değiştir
Peyk-i Şevket sınıfı, Osmanlı donanması tarafından[1] "torpido kruvazörü" olarak sınıflandırılmış; ancak bazı kaynaklarda "torpido gambot" olarak da anılmıştır.[2] İki gemi 1903 yılında, Krupp'un sahip olduğu Almanya'daki Germaniawerft'ten sipariş edildi. Sipariş, tersane ile yapılan ve eski zırhlı korvet Asar-ı Tevfik'in modernizasyonunu da kapsayan bir anlaşmanın parçasıydı.[3] İki kruvazör, Osmanlı filosunun aktif bir rol oynayamadığı 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı'nın ardından 1890'ların sonlarında başlayan bir donanma inşa programının parçasıydı.[4]
Özellikler değiştir
Gemiler 80,1 m uzunluğunda, 8,4 m genişliğinde ve 4,6 m su çekimindeydi. Gemilerin deniz denemeleri esnasında deplasmanları 775 emperyal ton (787 t), 1938'de ise 850 emperyal ton (860 t) idi. Gemilerde biri ön kumanda kulesinin hemen arkasında, diğeri daha geride iki direk vardı. Baş kasarası ön bacanın altına dek uzanıyordu, kıç güverte ise ana direğin ardında ve daha aşağısındaydı. Çelik gövdeli gemilerdi ve zırh koruması taşımıyorlardı. 125 subay ve denizciden oluşan mürettebatı, 1915'te 145'e yükseltildi.[2][5]
Gemiler, gücünü her biri bir vida pervaneyi çeviren bir çift dikey üçlü genleşme buhar motorundan alıyordu. Germaniawerft tarafından üretilen kömürle çalışan dört Schulz su borulu kazanı iki bacaya bağlıydı. Motorlar 5.100 nominal beygirgücü (3.800 kW) üretebiliyordu ve tasarlanan azami hız 21 knot (39 km/sa; 24 mph) idi, gemiler denemelerde 22 knot (41 km/sa; 25 mph) hıza ulaştılar. 1915'e gelindiğinde, yetersiz bakım ve yoğun kullanım hızlarını 18 knot (33 km/sa; 21 mph) seviyesine düşürmüştü. Peyk-i Şevket sınıfı gemiler 244 metrik ton (240 emperyal ton; 269 küçük ton) kömür kapasitesine sahipti ve 3.240 deniz mili (6.000 km; 3.730 mi) seyir menzilleri vardı.[2][5]
Peyk-i Şevket sınıfı kruvazörlerin birincil saldırı silahları üç 450 mm torpido tüpüydü. Biri pruvada su üstüne, diğer ikisi geminin ortasında güverteye monteli döner kundaklara monte edilmişti. Bir çift seri ateşli 105 mm 40 kalibre top baş kasara ve kıç güvertede silah kalkanlarıyla korunan tekli kundaklarda bulunuyordu. Bu silahlara ek olarak altı adet 57 mm 40 kalibre top, iki adet 37 mm top ve iki makinalı tüfek taşıyorlardı.[2][6]
Modernizasyon değiştir
Her iki gemi de 1930'ların sonunda yeniden inşa edildi ve önemli iyileştirmeler yapıldı. Hem baş hem de kıç yeniden inşa edildi, yeni bir eğimli pruva tasarımına geçildi. Üst yapıları da yeniden inşa edildi. Eski toplar bir çift 88 mm 45 kalibre top ve dört 37 mm 40 kalibre top ile değiştirildi. Berk-i Satvet'e, 25 deniz mayını taşımak için gereken ekipman eklendi.[2][6]
Gemiler değiştir
| Adı | Tersane[6] | Başlangıç[6] | Denize indirme[6] | Hizmete giriş[6] | Hizmetten çıkış[6] | Akıbet[6] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Peyk-i Şevket | Germaniawerft | Şubat 1906 | 15 Kasım 1906 | Kasım 1907 | 1944 | 1953-1955 yılları arasında hurda olarak söküldüler |
| Berk-i Satvet | 1 Aralık 1906 |
Hizmet geçmişi değiştir
Her iki gemi de Kasım 1907'de gelişlerini takip eden on yıl boyunca Osmanlı filosuyla kapsamlı hizmet gördü. Filo tarafından 1909'da yirmi yıldan fazla bir süredir yapılan ilk filo manevrasına katıldılar.[7] İki gemi de 1911-12'deki Trablusgarp Savaşı'nda yer almadı, Peyk-i Şevket savaş çıkınca Birleşik Krallık kontrolündeki Süveyş'te enterne edilmiş,[8] Berk-i Satvet ise çok daha güçlü İtalyan filosuyla karşı karşıya gelme riskini almayan ana filo ile birlikte Marmara Denizi'nde kalmıştı.[9] Her iki gemi de 1913'teki Birinci Balkan Savaşı sırasında, özellikle Doğu Trakya'da kıyıdaki Osmanlı kuvvetlerini desteklemek için kullanıldı. Gemiler, başkent İstanbul'u savunmak için Çatalca hattını tutan Osmanlı ordusuna ateş desteği sağladı.[10] Berk-i Satvet ayrıca Yunan Donanması ile iki kısa çatışmaya katıldı.[11]
Osmanlı İmparatorluğu Kasım 1914'te I. Dünya Savaşı'na katıldı. Peyk-i Şevket ve Berk-i Satvet ağırlıklı olarak Karadeniz'del, Rus Karadeniz Filosu'na karşı operasyon yaptı. Sık sık Osmanlı kıyılarında, özellikle İstanbul Boğazı açıklarında devriye gezdiler ve Batı Anadolu'ya giden konvoylara eşlik ettiler. Ocak 1915'teki bu konvoy operasyonlarından birinde Berk-i Satvet, bir mayına çarparak kıç tarafından ciddi hasar aldı. İstanbul'a çekilerek onarıldı,[12] 1918'de hizmete geri döndü.[6] Peyk-i Şevket, 1915 Çanakkale Savaşı sırasında Marmara Denizi'ne döndü ve burada Osmanlı kuvvetlerine mühimmat taşıdı. 6 Ağustos'ta İngiliz denizaltısı HMS E11 tarafından torpidolandı ve ağır hasar gördü,[13] geminin onarımı 1917'ye kadar sürdü.[6] Her iki gemi de savaşın son yılında Karadeniz'de konvoy eskortu olarak kullanıldı.[14]
Savaşı sona erdiren Sevr Antlaşması'na göre, gemilerden biri Portekiz'e savaş tazminatı olarak verilecekti; ancak ardından gelen Türk Kurtuluş Savaşı bu anlaşmayı geçersiz kıldı. Lozan Antlaşması ile yeni Türk cumhuriyeti, Osmanlı filosunu elinde tuttu.[15] İki kruvazör, Türk Deniz Kuvvetleri tarafından tutuldu ve adları Peyk ile Berk olarak kısaltıldı. Berk 1924-1925 yıllarında, Peyk ise 1927-1929 arasında elden geçirildi. Berk 1937-1939, Peyk ise 1936-1938 yılarında modernize edildi. 1944 yılına kadar hizmette kalan gemiler, ardından donanma envanterinden çıkartıldı ve Gölcük Tersanesi'nde kaldı. 1953'te her iki gemi de hurdaya çıkarılarak söküldü.[2][6]
Kaynakça değiştir
- Özel
- ^ Fleets of the World - 1915, s. 140.
- ^ a b c d e f Gardiner & Gray, s. 392.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 12.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, ss. 9-11.
- ^ a b Langensiepen & Güleryüz, ss. 148-149.
- ^ a b c d e f g h i j k Langensiepen & Güleryüz, s. 149.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 14.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 25.
- ^ Beehler, s. 12.
- ^ Erickson, ss. 288-289.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 24.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 46.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, ss. 38-39.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 54.
- ^ Gardiner & Gray, s. 372.
- Genel
- Beehler, William Henry (1913). The History of the Italian-Turkish War: September 29, 1911, to October 18, 1912. Annapolis: United States Naval Institute. 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020.
- Erickson, Edward J. (2003). Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913. Greenwood Publishing Group. ISBN 9780275978884.
- Fleets of the World: 1915. Philadelphia: J. B. Lippincott Company. 1915. OCLC 8418713.
- Gardiner, Robert; Gray, Randal, (Ed.) (1985). Conway's All the World's Fighting Ships: 1906–1921. Annapolis, MD: Naval Institute Press. ISBN 0-85177-245-5.
- Langensiepen, Bernd; Güleryüz, Ahmet (1995). The Ottoman Steam Navy 1828–1923. Londra: Conway Maritime Press. ISBN 978-0-85177-610-1.