Kıpçak grubu
Kıpçak dilleri (Kuzeybatı Türk dilleri olarak da bilinir), Ukrayna'dan Çin'e kadar uzanan Orta Asya ve Doğu Avrupa'nın çoğunda yaklaşık 28 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dil ailesinin bir alt koludur. Bu grupta en çok konuşulan dillerden bazıları Kazakça, Kırgızca ve Tatarcadır.
| Kıpçak | |
|---|---|
| Etnik köken | Kıpçaklar |
| Coğrafi dağılım | Orta Asya, Rusya, Kuzey Kafkasya, Ukrayna |
| Sınıflandırma | Türk dilleri
|
| Alt bölümler |
|
 | |
Sınıflandırma değiştir
Eski Kıpçakça değiştir
13-17 yüzyıllarda üç kolda ilerleyen Eski Kıpçakça geriye dönük Kıpçak dilleri sınıflandırmasında Kıpçak-Kuman kolunda ele alınır:
- 1. Kumanca ya da Altın Orda Kıpçakçası veya Bozkır Kıpçakçası
- 2. Memlûk Kıpçakçası ya da Arap harfli Kıpçak Türkçesi
- 3. Ermeni Kıpçakçası ya da Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi
Yeni Kıpçakça değiştir
Yeni Kıpçakça dönemi çağdaş Kıpçak dilleri üç ana kolda sınıflandırılır:
- Kıpçak–Bulgar (Kuzey Kıpçak, Ural-Hazar): Başkurtça, Tatarca
- Kıpçak–Kuman (Batı Kıpçak, Karadeniz-Hazar): Karaçay-Balkarca, Kumukça, Karaimce, Kırımçakça; Oğuz dilleri ile karışık: Urumca, Kırım Tatarcası
- Kıpçak–Nogay (Doğu Kıpçak, Aral-Hazar): Kazakça, Karakalpakça, Nogayca, Sibirce
- Kırgız–Kıpçak: Kırgızca, Altayca
Tasnif tarihi değiştir
Türk dillerinin sınıflandırması (tasnifi) henüz tam olarak yerine oturmuş değildir. Çok çeşitli lehçe ve şivelere ayrılan, yeryüzünde yaklaşık 200 milyondan fazla bir nüfusa sahip Türk boyları tarafından konuşulmakta olan Türkçenin ses bilgisel ve biçimbilimsel özelliklere göre tam bir sınıflandırmasının yapılabilmesi için karşılaştırmalı dil araştırmalarının derinleştirilmesi, her lehçe ve şivenin özelliklerinin tam olarak ortaya konulması gerekmektedir.[1]
Türk dili araştırmaları tarihinde Kıpçak dillerinin sınıflandırılması:[1]
- Wilhelm Radloff (1882), Kırgız, Kazak, Karakalpak, Tatar, Başkurt dillerini Batı diyalektleri; Karaçay, Balkar, Kumuk, Karaim dilleri ise Oğuz dilleri ile birlikte Güney diyalektleri adı altında sınıflandırır.
- Aleksandr Samoyloviç (1922), Tav grubu (Kıpçak-Kuzeybatı) adı altında ele alır.
- Lajos Ligeti, Kıpçak dilleri olarak sınıflandırır.
- Nikolay Baskakov, Batı Hun kolunun Kıpçak grubu içinde Tatar, Başkurt, Kuman, Karaim, Kumuk, Nogay, Kazak, Karakalpak dillerini, Doğu Hun kolunun Kırgız-Kıpçak grubu içinde ise Kırgız ve Altay dillerini ele alır.
- Reşid Rahmeti Arat, tav-grubu içinde sınıflandırır.
- Johannes Benzing ve Karl Heinrich Menges, Batı Türkçesi (Kıpçak-Kuman dilleri) olarak sınıflandırır.
Karakteristik özellikleri değiştir
Kıpçak Türkçesinin karakteristik özelliklerinden biri de ünlüler arasında bulunan /-t-/ seslerinin tonlulaşmamasıdır. (yani tonlulaşıp /-d-/ sesine dönüşmemesidir).[2] Kıpçak Türkçesinin başlıca dil özellikleri şöylece sıralanabilir: 1. Bilinen sekiz ünlünün yanında bérmek / birmek “vermek”, éşitmek / işitmek, béy / biy “bey” gibi sözcüklerde görülen ikili şekiller kapalı “e”nin varlığına işaret eder. 2. İç ve son sesteki “ġ / g”ler v olur: aġır > avur, baġlamak > bavlamak, tögmek > tövmek “dövmek”. 3. İç ve son sesteki “d / ḏ”ler y olur: aḏak > ayak, keḏmek > kéymek (kiymek) “giymek”. 4. Birden çok heceli sözcüklerin sonundaki “ġ / g”ler çoğunlukla düşer: bitig > biti “kitap, yazı”, katıġ > katı. 5. Olumsuzluk için “ermez / ermes” yerine daha çok “degül” kullanılır. 6. İlgi hali eki daima -nın͡g / -nin͡g (zamirlerde -ın͡g / -in͡g) şeklindedir.[3][4][5][6][7][8]
Konuşanların sayısı değiştir
| Dil | Konuşanların sayısı | Konuşulduğu ülkeler ve konuşan sayısı |
|---|---|---|
| Karaimce | ölmek üzere † |  Litvanya 100
|
| Kumukça | 450.000 |  Rusya (Dağıstan)
|
| Karaçay-Balkarca | 400.000 | Rusya (Karaçay-Çerkesya, Kabardey-Balkarya)
|
| Kırım-Tatarcası | 600.000 |
|
| Tatarca | 6,5 milyon | Rusya 5.500.000
|
| Başkurtça | 2.2 milyon | Rusya 1,7 milyon
|
| Nogayca | 100.000 | Rusya (Kuzeykafkas)
|
| Karakalpakça | 650.000 |  Özbekistan
|
| Kazakça | 14-16 milyon |  Kazakistan 8 milyon
|
| Kırgızca | 5 milyon |  Kırgızistan 3,3 milyon
|
| Sıbırca | 150.000 | Rusya (Tümen, Omsk ve Novosibirsk oblastları)
|
Kaynakça değiştir
- ^ a b Tavkul, Ufuk (2003). Türk lehçelerinin sınıflandırmasında bazı kriterler 28 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Kırım Dergisi, 12 (45), 2003, 23-32.ss
- ^ Eker, Süer (1998). Kıpçak Grubu Türk Dillerinin Karşılastırmalı Ses Bilgisi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1998
- ^ Jale Demirci, “Memluk-Kıpçak Edebiyatına Katkılar”, TDe., X/1 (1992), s. 131-142.
- ^ J. Eckmann, “Memlûk Kıpçakçasının Oğuzcalaşmasına Dair”, TDAY Belleten(1965), s. 35-41.
- ^ Abdülkadir İnan, “XIII.-XV. Yüzyıllarda Mısır’da Oğuz-Türkmen ve Kıpçak Lehçeleri ve «Halis Türkçe»”, TDAY Belleten (1953), s. 53-71.
- ^ N. Asım Yazıksız, “Kıpçak Türkçesine Dair”, DEFM, I/4 (1332), s. 380-388.
- ^ Mustafa Öner, Bugünkü Kıpçak Türkçesi, Ankara 1998, s. XVI-XLI.
- ^ Ahmet Temir, “Kıpçak Edebiyatı”, TDEK2, III, 103-106.
Dış bağlantılar değiştir
- Sinan, Ahmet Turan (2000). "Kıpçak Türkçesi Bibliyoğrafyası", F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi Prof. Dr. Şaban Kuzgun Armağanı, S. 5, Elazığ, sayfa: 421-435.