Heft-i Tir Bombalama Olayı
28 Haziran 1981 (İran takvimine göre 7 Tir 1360 (Heft-i Tir - Farsça: هفت تیر)) tarihinde, İran İslami Cumhuriyet Partisi'nin (İCP) liderleri, partinin Tahran'daki genel merkezinde toplantı halindeyken çok güçlü bir patlama meydana geldi. Aralarında İran yargı sisteminin başında bulunan ve o dönem Ayetullah Humeyni'den sonra İran İslam Devrimi'nin en güçlü kişisi olarak gösterilen Ayetullah Muhammed Beheşti'nin de aralarında bulunduğu, parti ileri gelenlerinden 73 kişi hayatını kaybetti.[1][2][2][3] Saldırının sorumlusunun Halkın Mücahitleri Örgütü olduğu düşünülmekteydi.
 Bombalama sonucu ölenler anısına çıkartılan pul. | |
| Bölge | Tahran, İran |
|---|---|
| Koordinatlar | 31°15′17″N 29°59′37″E / 31.254825°K 29.993677°D |
| Tarih | 28 Haziran 1981 Yerel saatle 20:20 (UTC+3) |
Saldırı türü | İntihar saldırısı |
| Ölü | 73 |
| Şüpheliler | Halkın Mücahitleri Örgütü |
Arka plan değiştir
İran Devrimi'nden sonra Ayetullah Humeyni'nin başında olduğu yeni kurulan teokratik hükûmet, diğer muhalif grupları teker teker tasfiye ederek, tüm siyasal gücü konsolide etmekteydi. Tasfiye edilemeye çalışılan gruplar arasında Halkın Mücahitleri Örgütü (HMÖ) gibi, İslami sosyalist örgütler de vardı. Ayetullah Ruhullah Humeyni HMÖ'yü "eklektik olmakla", "Batı hayranlığıyla", "münafıklıkla" ve "kafirlikle" suçluyordu.[4] Şubat 1980'de, Hizbullah militanları tarafından, HMÖ taraftarlarına ve diğer sol gruplara ait kitapçılara, toplantı mekanlarına vs. yoğun bir saldırı başlatıldı.[5] Bu saldırılar sonucunda İran solu yer altına çekildi. 1979'dan 1981'e kadar geçen dönemde, yüzlerce HMÖ üyesi öldürülmüş, 3,000 kadarı da tutulanmıştı.[6] Bu baskılar karşısında örgüt, İran'ın yeni yönetimini protesto etmek amacıyla, 20 Haziran 1980 tarihinde İslam bayrağı altında geniş katılımlı bir protesto mitingi düzenledi. Gösteriye sert şekilde müdahale edildi.
Olaylar değiştir
28 Haziran 1981'deki bu bombalama eylemi sonucunda, parti sekreteri ve Yargıtay Başkanı Ayetullah Muhammed Beheşti, dört bakan (Sağlık, Ulaştırma, Telekomünikasyon ve Enerji bakanları) ve aralarında Muhammed Muntazeri'nin de bulunduğu 27 Meclis üyesi ve hükûmet ileri geleni hayatlarını kaybetti.[1][2][3]
Humeyni, saldırıdan HMÖ'yü sorumlu tuttu. BBC muhabiri Bakır Muin'e göre kamuoyunda, bombalamanın HMÖ tarafından yapıldığına dair yaygın bir kanı vardı.[7] Mücahitler, bombalamayla alakaları olduğuna dair iddiaları ne yalanladılar, ne de eylemi üstlendiler. Ancak eylemi, rejimin artan saldırganlığına karşı gerekli bir cevap olarak tanımladılar. Bombacının Muhammed Rıza Kolahi isimli genç bir öğrenci olduğu[8] ve ses mühendisi kılığında binaya girmeyi başardığı belirlendi.[9] Kimliği tespit edilmekle birlikte ele geçirilemedi[kaynak belirtilmeli]. Hiçbir kişi ya da kuruluş bombalama eyleminin sorumluluğunu üstlenmedi. Eylemin gerçek faili belirlenemeyince, çeşitli komplo teorileri ve spekülasyonlar ortaya atıldı. Bazıları bombalamayı iktidar partisindeki kliklerin çatışmasına bağlıyordu ki, gerçekten de parti içi hizipleşme bir müddet sonra İCP'nin sonunu getirdi ve partinin dağılmasına yol açtı.[10] Diğer bir komplo teorisine göre, böyle güçlü bir bomba, ancak başka bir devletin yardımı ile elde edilebilirdi ve bu eylem olsa olsa İsrail istihbarat teşkilatı Mossad desteğiyle yapılmıştı.[kaynak belirtilmeli]
Devletin ileri gelenlerine ve rejim yanlılarına karşı HMÖ tarafından yapılan suikast eylemleri sonraki birkaç yıl boyunca da devam etti. Ancak bu eylemler rejimi devirmek için yeterli olmayacaktı.[11] Bombalama eyleminden iki ay sonra, 30 Ağustos tarihinde düzenlenen başka bir bombalı saldırıda, Cumhurbaşkanı Muhammed Ali Recai ve Başbakan Muhammed Cevad Bahonar öldürüldü. Saldırının sorumlusunun, HMÖ militanı Mesud Kaşmiri olduğu belirlendi. Olay sonrası yapılan araştırmalarda, Kaşmiri'nin Humeyni ile birlikte tüm hükûmet üyelerini öldürmeye çok yaklaştığı anlaşılmıştı.[12] İki bombalama olayının arkasından da, HMÖ'ye ve diğer sol grup üyelerine karşı acımasız bir tutuklama ve infaz kampanyası başatıldı.[11]
Bombalama olayından sonra, Tahran'ın ana meydanı dahil birçok şehirde değişik kamu alanlarına “Haft-i Tir” adı verildi.[13]
Olayın önce ve sonrasındaki olayların kronolojik seyri değiştir
- 11 Şubat 1979 (22 Bahman 1357): Şah rejiminin yıkılışı. İran Devrimi
- 4 Kasım 1979 (13 Aban 1357): İran rehine krizi başladı.
- Mart–Mayıs 1980 (İsfend-Ordibiheşt 1359): Halkın Mücahitleri Örgütü'ne ve üyelerine karşı saldırılar başladı.[14]
- 22 Eylül 1980 (31 Şehriver 1359):İran-Irak Savaşı başladı.
- 20 Ocak 1981 (30 Dey 1359): İran rehine krizi rehineler serbest kaldı.
- 27 Nisan 1981 : HMÖ'nün Tahran'da düzenlediği gösteriye 150,000 kişi katıldı. Baş savcı, HMÖ'nün gösteri düzenlemesini yasakladı.[15]
- 7 Haziran 1981 (17 Hordad 1360): İsrail, Irak'ın Osirak'taki nükleer tesislerini vurdu.
- 8 Haziran 1981 (18 Hordad 1360): Ebu'l-Hasan Beni Sadr diktatörlüğe karşı direniş çağrısı yaptı. Humeyni sokak gösterilerini yasakladı.[15]
- 20 Haziran 1981 (30 Hordad 1360): Humeyni ve teokrasi karşıtlarının gösterileri sert şekilde bastırıldı.[16]
- 21 Haziran 1981 (31 Hordad 1360): Başkan Ebu'l-Hasan Beni Sadr, parlamento tarafından suçlandı.
- 21–27 Haziran 1981 (1-6 Tir 1360): HMÖ ve hükûmet arasındaki çatışmalar şiddetlendi.[16]
- 26 Haziran 1981 (5 Tir 1360):Ali Hamaney'e karşı başarısız suikast girişimi.
- 28 Haziran 1981 (7 Tir 1360): Haft-i Tir bombalama olayı.
- 10 Temmuz 1981 (18 Tir 1360): Ebu'l-Hasan Beni Sadr ülkeden kaçtı.
- 30 Ağustos 1981 (8 Şehriver 1360): Başkan Muhammed Ali Recai suikast sonucu öldürüldü.
- 5 September 1981 Fransa'nın Lübnan Büyükelçisi Louis Delamare, Batı Beyrut'ta vurularak öldürüldü.[17]
Kaynakça değiştir
- ^ a b "Religion in Iran – Terror and Repression", Atheism (FAQ), About, 5 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 30 Ağustos 2014
- ^ a b c "Eighties club", The Daily News, Haziran 1981, 3 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 30 Ağustos 2014
- ^ a b "Iran ABC News broadcast", The Vanderbilt Television News Archive, 7 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 30 Ağustos 2014
- ^ Moin, Khomeini, 2001, pp. 234, 239.
- ^ Bakhash, The Reign of the Ayatollahs (1984) p. 123.
- ^ "Mujahedin-e-Khalq (MeK)", Terrorism knowledge, 15 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 30 Ağustos 2014.
- ^ Moin, Baqer, Khomeini, Thomas Dunne Books (2001), p. 241
- ^ "Enemies of the Clergy", Time, 20 Temmuz 1981, 26 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 30 Ağustos 2014
- ^ "(Persian website)". 28 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2014.
- ^ "Iran Islamic Republican Party". 11 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2014.
- ^ a b Moin, Baqer, Khomeini, Thomas Dunne Books, (2001), p.243
- ^ Moin, Baqer, Khomeini, Thomas Dunne Books, (2001), pp. 242-3
- ^ "Google Maps". 26 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2014.
- ^ Moin, Baqer, Khomeini, (2001), pp. 234, 239
- ^ a b Moin, Khomeini, (2001), p. 239
- ^ a b Moin, Khomeini, (2001), p. 240
- ^ Jenkins, Loren (5 Eylül 1981), "French Ambassador Slain in Midday Beirut", Washington Post
Dış bağlantılar değiştir
- Youtube.com 18 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Youtube.com 28 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Youtube.com 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.