Hayvanlarda acı
Hayvanlarda acı, onların sağlığını ve refahını olumsuz yönde etkileyen bir meseledir.[1] Acı, Uluslararası Ağrı Araştırmaları Derneği tarafından "Gerçek veya potansiyel doku zararı ile ilişkili veya bu tür bir tahribat ile açıklanabilen rahatsız edici algısal ve duygusal tecrübe." olarak tanımlanır.[2] Sadece ağrıyı yaşayan hayvan, onun niteliğini ve şiddetini bilebilir. Bir gözlemcinin bu tür bir duygusal tecrübenin yaşandığını bilmesi, özellikle ağrıyı tecrübe eden birey bunu ifade edemiyorsa güç hatta imkansız olabilir.[3] İnsan dışı hayvanlar hislerini, konuşabilen insanlar gibi ifade edemezler fakat davranışsal gözlemler yapmak, yaşadıkları acının boyutuna dair bir ipucu verebilir. Tıpkı hastalarıyla aynı dili konuşamayan hekimlerin ve sağlık görevlilerinin yaptığı gibi, acıya dair belirtiler anlaşılabilir.
ABD Ulusal Araştırma Konseyi, Acının Laboratuvar Hayvanlarında Tespiti ve Hafifletilmesi Komitesi'ne göre acı, memeliler ve belki tüm omurgalılar dahil olmak üzere birçok hayvan türü tarafından hissedilir.[4]
Acı tecrübesi değiştir
Acının birçok tanımı olsa da, bunların neredeyse hepsi iki kilit bileşen içerir. Öncelikle nosisepsiyon gereklidir.[5] Bu, hayvanın tüm vücudunu veya etkilenen bölümünü uyarıcıdan kaçıracak şekilde refleks yanıtı uyandıran, zararlı uyaranı tespit etme yeteneğidir. Nosisepsiyon kavramı, herhangi bir olumsuz, subjektif bir his anlamına gelmez, bir refleks hareketidir. Bunun insanlardaki bir örneği, sıcak bir şeye temas eden parmağın aniden geri çekilmesidir. Geri çekilme eylemi herhangi bir acı duygusunu hissetmeden önce gerçekleşir.
İkinci bileşen, acı hissinin -nosisepsiyonun içsel, duygusal karşılığının- tecrübe edilmesidir. İnsanlarda bu, parmağımızı sıcak yüzeyden refleks olarak hızla geri çektikten birkaç saniye sonra oluşan histir. Bu yüzden acı, kişiye özel, subjektif bir tecrübedir. Başka hayvanların acısını doğrudan ölçmek imkansızdır. Bireyin tecrübe ettiğini düşündüğümüz acıya verdiği yanıt ölçülebilir ama acı tecrübesinin kendisi ölçülemez. Bu sorunu çözmek için benzer davranış argümanı kullanılır. Yani bir hayvan uyarı karşısında biz insanların verdiğine benzer tepkiler veriyorsa onun da bize benzer şekilde acı çektiğini söyleyebiliriz.
Adaptasyon avantajı değiştir
Nosisepsiyonun adaptasyon avantajı çok barizdir. Zararlı uyaranı tespit eden organizma aniden uzvunu veya tüm vücudunu zararlı uyarandan geri çeker ve daha ileri düzeyde bir (potansiyel) tahribata maruz kalmaktan kaçınmış olur. Ancak acı, hiperaljezi (zararlı uyarana karşı yüksek bir hassasiyet) ve allodiniya (zararlı olmayan uyarana karşı yüksek bir hassasiyet) biçimlerinde ortaya çıkabilir (en azından memelilerde). Bu yüksek hassasiyetin adaptasyon avantajı net değildir.[6] Hissedilen acı, var olan doku tahribatına göre çok büyük olabilir ve kronikleşerek doku iyileştikten sonra da devam edebilir. Böylece hayvan için acının kendisi yaralanmadan daha büyük bir sorun haline gelir. Bu durumun bir evrimsel uyumsuzluk (maladaptasyon) olduğu düşünülmektedir. Bu hassasiyetin, hayvan iyileşirken tehlikeden uzak durmasını sağladığı iddia edilse de henüz deneysel olarak kanıtlanmamıştır.[7]
Ayrıca Bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ Mathews, Karol; Kronen, Peter W; Lascelles, Duncan; Nolan, Andrea; Robertson, Sheilah; Steagall, Paulo VM; Wright, Bonnie; Yamashita, Kazuto (20 Mayıs 2014). "Guidelines for Recognition, Assessment and Treatment of Pain". Journal of Small Animal Practice. ss. 55 (6): E10-E68. ISSN 0022-4510. PMID 24841489. 23 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "IASP Pain Terminology". iasp-pain.org. 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Wright, Andrew. "A Criticism of the IASP's Definition of Pain". 31 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ National Research Council (US) Committee on Recognition and Alleviation of Pain in Laboratory Animals (2009). "Recognition and Alleviation of Pain in Laboratory Animals". 8 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Sneddon, L.U. (2014). "Evolution of nociception in vertebrates: comparative analysis of lower vertebrates". Brain Research Reviews. PMID 15464201. 3 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Maladaptive Pain". Oxford Reference. 4 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Price, T.J.; Dussor, G. (2014). "Evolution: the advantage of 'maladaptive'pain plasticity". Current Biology. 24 (10): R384-R386. doi:10.1016/j.cub.2014.04.011. PMC 4295114 $2. PMID 24845663.