Havagazı fabrikası

Havagazı fabrikası veya gazhane havagazı üretimi için endüstriyel bir tesis ve depolama alanıdır.

Poznań'da 1856 ile 1973 yılları arasında, kömür gazı üreten belediye gaz tesisleri. Halen doğalgaz dağıtımı için kullanılmaktadır.

Taş kömürünün yüksek sıcaklıkta damıtılması yoluyla üretilen havagazı, 19. yüzyılda aydınlatma amaçlı kullanılmıştır. Yeni aydınlatma teknolojilerinin gelişmesi ile gazhaneler işlevini kaybetmiştir.

Tarihçe

Maden kömürü 16. yüzyılın sonlarında evsel yakıt olarak kullanılmaya başlamış ve maden kömüründen yanıcı bir gazın çıktığı ve bunun da kömürün yanması sırasında oluşan alevden sorumlu olduğu gözlenmişti. Maden kömürünün soba içinde yanarken şiddetli bir ışık saçtığı, 18. yüzyılın sonunda Belçika'da yaşayan Minckelaers isimli bir eczacı tarafından keşfedildi. Kömür gazının (havagazı) aydınlatma amacıyla yakılması konusunda çeşitli çalışmalar başladı. Bu gazın patlama ve parlama gibi özellikleri olduğunu İngiltere'de Boulton ve Watt firmasında mühendis olarak çalışan William Murdoch ortaya çıkardı. Murdoch, büyük bir depoda topladığı gazı yaktığı halde herhangi bir patlama olmadığını gözlemledikten sonra gazın ışık elde ederek şehri aydınlatabileceğini öne sürdü. 1804'te Boulton ve Watt firması, gaz elde etmede kullanılan retortlar üretmeye başladı. Çeşitli özel yapılar ve alanların aydınlatmasında havagazı kullanıldı.

Gazın bir merkezden borularla dağıtılması düşüncesi 1806 yılında Alman asıllı Frederic A. Winsor tarafından ortaya atıldı. Bu düşünceyi hayata geçirmek için ilk havagazı şirketi olan Gas Light and Coke Co. 1812 yılında kuruldu. Gazın bir merkezden borularla dağıtılmasına dayanan ilk genel aydınlatma, 1 Nisan 1814 tarihine Londra'da bu şirket tarafından gerçekleştirildi. Kentlerin gazla aydınlatılması hızla yaygınlaştı. Üretilen gazın depolanması için şehirlerin her yerine gazometreler inşa edildi. Gazometreler 62 metrelik iç çapı ve 72 metrelik yüksekliği ile devasa birer varil görünümüne sahip depolama alanları idi. Osmanlı Devleti'nde ilk kez 1855yılında İstanbul'da Dolmabahçe Sarayı'nın yakınına bir gazhane inşa edildi ve sarayın aydınlanması sağlandı, on yıl içinde İstanbul'un çeşitli semtleri buradan sağlanan havagazı ile aydınlatılmaya başlandı. 1862'de Kuzguncuk, 1880'de Yedikule 1892'de Kadıköy (Hasanpaşa) Gazhaneleri hizmete girdi.

Havagazı kullanımının yerini doğalgazın alması ve endüstriyel aktivitenin şehir dışına taşınmasıyla tüm dünyada gazhaneler işlevini yitirdi. 1999’da İngiltere'deki gazometrelerin çoğunluğunun yıkılmasına dair bir karar alındı. Terkedilmeye başlayan yapıların yenilenmesi Avrupa’da 20.yy ‘ın son on yılında daha popüler hale geldi ve kimi gazhane yapılarının iç mekanları yenilenerek yeni işlevler kazandı.

Yeni işlevler kazanan gazhane yapıları

Yeniden işlevlenen Viyana Gazhanesi

Viyana'nın Simmering ilçesinde bulunan ve dört büyük gazometre içeren Viyana Gazhanesi, 1984 yılında faaliyetine son verdi. Yapı, 2001'de içinde Viyana Ulusal Arşivi, alışveriş mekanları, ofisler, konutlar ve öğrenci yurdu bulunduran bir mekana dönüşmüştür.

Milano'daki Bovisa Gazhanesi 1992 yılında fakülte binası haline getirilmiştir.

1888 yılında inşa edilmiş Varşova Gazhanesi, 1978'de faaliyetini durdurmuş ve Gazhane Müzesi olarak kullanılmaya başlamıştır.

1940 yılında kapanan Kuzguncuk Gazhanesi, sanata ve kültürel faaliyetlere ev sahipliği yapacak bir kültür merkezi olması yönünde planlamış, 2002 yılında tamamlanmadan yarım kalmıştır.

Hasanpaşa Gazhane, günümüzde müze olarak kullanılıyor.

Hasanpaşa Gazhanesi , İstanbul'da 1892 yılında inşa edilmiş ve 2021 yılında müzeye dönüştürülmüştür.