Hüseyin Rıfkı Tamani
Hüseyin Rıfkı Tamani (d. ~1750, - ö. 1817), Başhoca (rektör), mühendis, yazar.
19. yüzyılın başında, Osmanlı Devleti modern matematik çalışmalarının etkin isimlerdendir. Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn’un kurucu eğitim kadrosunda yer almış ve 1806-1816 yılları arasında başhocalık görevini üstlenmiştir. Çağdaş mekaniğin Osmanlı'ya geçmesi için çalışmış; tercüme ettiği ve yayınladığı eserlerle, modern Batı biliminin Türkiye’ye girişine öncülük etmiş bir bilim insanıdır. Özellikle matematik alanında yazdığı eserler hem Mühendishâne'de hem de Harb Okulu'nda ders kitabı okutulmuştur.[1]
Yaşamı değiştir
1750 yılı civarında Kırım'ın Taman bölgesinde doğdu. İstanbul'a ne zaman geldiği bilinmiyor. İyi bir eğitim alan Tamani, imparatorlukta batılı anlamda eğitim veren ilk kurum olan Mühendishane-i Berr-i Hümayun’un kurucu eğitim kadrosunu oluşturmak üzere 1794 yılında, Müderris Abdurrahman Efendi ve Birinci Halife İbrahim Kami Efendi’den sonra İkinci Halifeliğe atandı. 1801 yılında Hocalığa yükseldi.
İmparatorluğun çeşitli bölgelerinde mühendislik hizmetinde de bulundu. 1803 yılında bir görev için gittiği Londra’da birkaç yıl kalarak Batı dillerini ileri decede öğrendi. Dönüşünde Beykoz Kâğıt Fabrikası'nda ve Tersane-i Amire'de çeşitli görevlerde bulundu. Antik çağ matematikçisi Öklit'in, geometrinin temellerini attığı Elemanlar adlı kitabı, İngiliz matematkçi Bonnycastle'in 1789'da yaptığı İngilizce tercümesinden, mühtedî bir İngiliz mühendis olan Selim Efendi ile beraber Usul-i Hendese adıyla Türkçeye çevirdi. Bir askerî akademide hoca olan John Bonnycastle’ın kitabında sadece askeri eğitimde kullanmak için konular seçilmiştir; 13 ciltlik eserin 1.-6. ve 11. kitabı ile 12. kitabı içerir. III. Selim, askeriyenin işine yaramayan işlerle uğraşan bilim insanlarını Mühendishane’ye müderris olarak atamayacağın belirttiği için John Bonnycastle’ın çevirisini esas almıştır.[2]
Tamani'nin ikinci önemli eseri, 1805 yılında yayımladığı Mecmuat-ül Mühendisin (Mühendisler Ansiklopedisi)'dir. Bu eserde çağdaş fiziğin ve mekaniğin çeşitli konularını incelemiştir. Harita yapımı, ölçme işlemleri, ordu yerlerinin düzenlemesi, palanga yapımı, top atışı gibi konuların eğitim ve öğretim çalışmalarında kullanılmak üzere yazılmış bir eserdir.[3]
Tamani, 1806'da Mühendishane Kanunnamesi'nin yürürlüğe konmasından sonra "Mühendishâne-i Berri-i Hümâyûn Serhocası" (Başhoca) olarak tayin edildi. 1806-1816 yılları arasında başhocalık yaptı.
1816 yılında Balkanlar'a gönderildi ardından da Medine'deki kutsal binaların tamiriyle görevlendirildi. Mekke'den Medine'ye döndükten hemen sonra 1817 yılında vefat etti.[3]
Kaynakça değiştir
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016.
- ^ Sertöz, Ali Sinan. "Öklid ve Elemanları" (PDF). 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020.
- ^ a b Tosun, Ali Rıza. "İlk Kapsamlı Türkçe Mühendislik Kitabı Mecmûat El-Mühendisîn'in Ele Aldığı Konular Ve Niteliği Hakkında Bir Değerlendirme" (PDF). Belleten Dergisi Cilt: 74 Sayı 270, Yıl 2010. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Mayıs 2020.