Fas İspanyol Protektorası
Fas İspanyol Protektorası (İspanyolca: Protectorado español en Marruecos; Arapça: الحماية الإسبانية على المغرب, Himayet İsbanyul fi-Mağrib), 1912 Fes Antlaşması ile kurulan ve 7 Nisan 1956 tarihinde Fas ile birleşmesine kadar süren İspanya'nın bir himaye yönetimidir.[1]
Fas İspanyol Protektorası Protectorado español en Marruecos الحماية الإسبانية على المغرب | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1912-1956 | |||||||||
 Fas bayrağı
.svg) Arma
| |||||||||
 Fas İspanyol Protektorası'nın konumu | |||||||||
| Başkent | Tetuan | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | İspanyolca Arapça Berberice | ||||||||
| Hükûmet | Himaye | ||||||||
| |||||||||
| Sultan | |||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||
• Toplam | 20948 km2 | ||||||||
| Para birimi | İspanyol pesetası | ||||||||
| |||||||||
Fas İspanyol Protektorası, Akdeniz'de ve Cebelitarık Boğazı'nda bir kuzey şeridinden ve İspanyol Sahrası'nı çevreleyen Juby Burnu çevresindeki himaye bölgesinin güney kısmından oluşmaktaydı. Kuzey bölgesi, Fransa'nın himayeyi bırakmasından kısa bir süre sonra 7 Nisan 1956'da bağımsız Fas'ın bir parçası oldu. İspanya, İfni Savaşı'nın ardından 1 Nisan 1958'de Angra de Cintra Antlaşması ile güney bölgesini Fas yönetimine devretti. Tanca şehri ise İspanyol himayesinden çıkarılarak Tanca Uluslararası Bölgesi adıyla özel bir uluslararası kontrol statüsü aldı.
Fransa zaten tüm ülkeyi himayesi altına alması Fas'ın dış ilişkilerini kontrol ettiği için, bir bölgeyi İspanyol himayesine devretme yetkisine de sahipti. Bölgenin yüzey alanı yaklaşık 20.948 km² idi ve bu günümüz Fas'ın % 4.69'una denk gelmekteydi.
Tarihçe değiştir
Arka plan değiştir
İspanya'nın 20. yüzyılın başlarında kuzey Fas'a müdahalesi, Avrupa Konseyi'ndeki konumunu koruma arzusunun yanı sıra sömürge sahibi olmanın bir ulusun prestijini artırdığı inancından kaynaklanıyordu. 1900 yılında Fransa ve İspanya, Fas'ta ayrı nüfuz bölgeleri tanımayı kabul ettiler, ancak sınırlarını belirtmediler. Ancak 1902'de Fransa İspanya'ya Sebou Nehri'nin kuzeyindeki ve Sous Nehri'nin güneyindeki tüm Fas'ı teklif etti, ancak İspanya reddetti. 1904'te İngiltere ve Fransa arasında Entente cordiale imzalandı ve İspanya'nın Fas'ta bir nüfuz bölgesi hakkı olduğu kabul edildi. Antlaşmanın gizli üçüncü ve dördüncü maddeleri, İspanya'nın Melilla'dan Sebou'nun sağ kıyısındaki tepelere kadar olan sahil de dahil olmak üzere Fas'taki belirli bölgeleri kendi nüfuz alanı olarak tanıması gerektiğini belirtiyordu. İngilizlerin bu müzakerelerdeki amacı, İngiltere'nin Fas'taki tüm nüfuzundan vazgeçmesi karşılığında daha zayıf bir güç olan İspanya'nın Cebelitarık karşısındaki stratejik sahili elinde tutmasını sağlamaktı.[2][3]
Protektora sistemi 1912 yılında kurulmuştur. İslami hukuk sistemi olan kadılar resmi olarak muhafaza edildi.
Rif Savaşı değiştir
Birinci Dünya Savaşı'nın ardından, gerilla lideri Abd el-Krim liderliğindeki Rif Cumhuriyeti, Rif Savaşı sırasında Afrika İspanyol Ordusu ve Fransız kuvvetlerinin ortak seferiyle Rif Savaşı'nın bastırılıp dağıtıldığı Rif bölgesinde 1921'den 1926'ya kadar varlığını sürdüren ayrılıkçı bir devletti.
İspanyollar Temmuz-Ağustos 1921'de Annual'da 13.000'den fazla asker kaybetti. İspanya'da savaşın başlarındaki tutumla ilgili tartışmalar, 1923'te General Miguel Primo de Rivera tarafından gerçekleştirilen ve 1936-39 İspanya İç Savaşı'nın habercisi olan askeri darbenin arkasındaki itici faktördü.[4]
Başarılı geçen 1925 Alhucemas çıkarması sonrasında Fransız-İspanyol ittifakı zafere ulaşarak savaşa son verdi.
İkinci İspanya Cumhuriyeti değiştir
1934'ten önce, himayenin güney kısmı (Tekna) 1912'den beri Juby Burnu'ndan (aynı güney şeridi içinde) yönetiliyordu; Juby Burnu aynı zamanda İspanyol Batı Afrikası'nın da merkeziydi. Daha sonra, 1934'te güney kısmı doğrudan Tetuán'dan (himayenin kuzey kısmında) yönetilmeye başlandı ve İspanyol Batı Afrikası'nın merkezi Juby Burnu'ndan o yıl İspanyollar tarafından işgal edilen Ifni bölgesine (himayenin bir parçası değil) taşındı.
İspanya İç Savaşı değiştir
İspanya İç Savaşı 1936 yılında İspanya Fas'ında Afrika İspanyol Ordusu'nun ayaklanmasıyla Cumhuriyetçi Hükûmete karşı başarısız bir darbe girişimiyle başladı, ancak bir gün içinde İspanya'nın kendisinde de ayaklanmalar patlak verdi. Önemli sayıda Faslı asker (regulares) içeren bu kuvvet, Francisco Franco'nun (Fas'ta çok zaman geçirdi) komutası altındaydı ve İspanyol Milliyetçi Ordusu'nun çekirdeği haline geldi. İspanya Komünist Partisi ve Marksist Birleşme İşçi Partisi (POUM), anti-kolonyal politikaları savundular ve Franco'nun arkasında bir isyan yaratmak ve Fas birlikleri arasında hoşnutsuzluğa neden olmak amacıyla Cumhuriyetçi hükümet'e İspanyol Fas'ının bağımsızlığını desteklemesi için baskı yaptılar. O zamanlar İspanyol Sosyalist İşçi Partisi (PSOE) tarafından yönetilen hükûmet, Fas'ın diğer kısmının sömürge egemeni olan Fransa ile çatışmaya yol açabileceği için bu hareket tarzını reddetti.[5]
Yerel olarak devşirilen Müslüman regulares Franco'nun en etkili birlikleri arasında yer aldığından, Franco'nun zaferinden sonra protektora Franco İspanyasından daha fazla siyasi özgürlük ve özerkliğe sahip oldu.[6] Bölgede birbirine rakip siyasi partiler ve İspanyol hükûmetini sık sık eleştiren Faslı milliyetçi bir basın vardı.
Fas'a geri dönüş değiştir
1956 yılında Fransa Fas üzerindeki himayesini sona erdirdiğinde, İspanya da himayesini sona erdirdi ve bölgeyi yeni bağımsız krallığa geri verdi, ancak sömürge döneminden önce İspanya'nın bir parçası olan Juby Burnu, Ifni ve İspanyol Sahrası gibi diğer kolonilerin kontrolünü elinde tuttu. Ancak Fas bununla yetinmedi ve İspanyol kuvvetlerine karşı Ifni Savaşı olarak bilinen bir savaş başlattı. Bu çatışma sayesinde Fas, Tarfaya'nın (himayenin güney kısmı) kontrolünü ele geçirmeyi ve Ifni bölgesindeki İspanyol kontrolünü sadece şehrin kendisine indirmeyi başardı. Fas ve İspanya daha sonra Ifni'nin kontrolü için bir yıldan fazla bir süre müzakere etti ve Fas ayrıca Ceuta ve Melilla'nın kontrolünü de istedi. Sonunda, 5 Ocak 1969'da Fas ve İspanya, Ifni'nin Fas'a bırakıldığı bir antlaşma imzaladı.[7][8]
2024 itibarıyla Fas, Ceuta ve Melilla'nın ülkenin ayrılmaz parçaları olduğunu iddia etmekte ve Cebelitarık statüsüne benzer şekilde yabancı işgali altında olduklarını düşünmektedir. Öte yandan İspanya, yüzyıllar boyunca İspanya'nın bir parçası oldukları için her iki şehri de İspanyol coğrafyasının ayrılmaz parçaları olarak görmektedir.
Kaynakça değiştir
- ^ "Treaty Between France and Spain Regarding Morocco". The American Journal of International Law. 7 (2 [Supplement: Official Documents]). 1913. ss. 81-99. doi:10.2307/2212275. JSTOR 2212275.
- ^ Chandler, James A. (1975). "Spain and Her Moroccan Protectorate 1898 - 1927". Journal of Contemporary History. 10 (2): 301-322. ISSN 0022-0094. 20 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2023.
- ^ James A. Chandler, p. 302.
- ^ Porch, Douglas; Spain's African Nightmare; MHQ: Quarterly Journal of Military History; (2006); 18#2; pp. 28–37.
- ^ Tres años de lucha, José Díaz; p. 343; cited in Spain! The Unfinished Revolution; by Landis, Arthur H; 1st ed.; New York: International Publishers; 1975; pp. 189–92; retrieved 2015
- ^ Marin Miguel (1973). El Colonialismo español en Marruecos. Spain: Ruedo Iberico p. 24-26
- ^ "Takeover Under Way In South Morocco 13 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". United Press International. The Berkshine Eagle (Pittsfield, Massachusetts). 18 April 1958. p. 2.
- ^ "The Morning News 05 Mar 1958, page Page 11". Newspapers.com (İngilizce). 26 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2023.
Konuyla ilgili yayınlar değiştir
| Wikimedia Commons'ta Fas İspanyol Protektorası ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Calderwood, Eric. 2018. Colonial al-Andalus: Spain and the making of modern Moroccan culture. Harvard University Press
- "Min Khalifa Marrakesh Ila Mu’tamar Maghreb El Arabi." (From the caliph of the king of Morocco to the Conference of the Maghreb). (1947, April). El Ahram.
- Wolf, Jean (1994). Les Secrets du Maroc Espagnol: L’epopee D’Abdelkhalaq Torres. Morocco: Balland Publishing Company
- Ben Brahim, Mohammed (1949). Ilayka Ya Ni Ma Sadiq (To you my dear friend). Tetuan, Morocco: Hassania Publishing Company
- Benumaya, Gil (1940). El Jalifa en Tanger. Madrid: Instituto Jalifiano de Tetuan
- Villanova, José-Luis (2010). Cartographie et contrôle au Maroc sous le protectorat espagnol (1912-1956) 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. MappeMonde vol.98
 | Tarih ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |