Evaporit

Evaporit, sulu bir çözeltinin buharlaşmasıyla kristalleşme ve yoğunlaşma sürecinde sonuçlanır. Evaporit suda çözünen mineral sedimentin (mineralin) ismidir. İki çeşit tuz taşı birikintisi vardır:

1. Okyanus birikintisi olarak da bilinen marine ve göller gibi suyun ana bloklarında bulunmaktadır.
2. Evaporit tuz taşları çökelti kayaları olarak bulunur.

Lut Gölü'nde bulunan halit türü evaporit

Tuz taşlarının oluşumu

Yüzeydeki tüm ana su blokları ve suyu taşıyan katmanda çözülmemiş tuzlar bulunmasında rağmen, su çökelmek için mineraller atmosferde buharlaşmak zorundadır. Bu olay olduğu için, su ana blokları su girdisinin mevcut olduğu kısımda tuz taşının net oranının altında kalmak için kısıtlı bir çevreye girmek zorundadır. Buharlaşma olduğunda kalan su, tuzları çoğaltır.

Tuz taşlarının çökelme evreleri

1. Denizdeki tuz taşları Denizde bulunan tuz taşları daha kalın tabaka oluşturmaya meyillidirler ve genellikle daha geniş araştırmanın kapsamıdır. Onlar aynı zamanda buharlaşmanın sistemini oluşturmaktadır. Bilim adamları bir laboratuvar da okyanus suyunu buharlaştırdıklarında 1884 yılında Usiglio tarafından ilk defa gösterilen belirli bir sırada birikmiştir. Deneyin ilk aşamasında orijinal suyun yaklaşık %50 sinin derinde kaldığı zaman başlar.Bu noktada küçük karbonatlar oluşmaya başlar. Sıradaki aşama deneyin orijinal seviyenin yaklaşık %20 ile bırakıldığında gelir. Bu noktada mineraller jipsler oluşturmaya başlar ki buharlaşmaya meyilli olmayan karbonat mineraller dışında %10 u Halit tarafından izlenir. En yaygın mineraller deniz tuz taşlarının en temsilcileri olarak düşünülür. Kalsit, jips, anhidrit, halit, potasyum klorür, magnezyum, lengbeinit, polihalit, kainit, magnezyum sülfat içerir. Aynı zamanda 80 farklı mineral vardır ki bunlar tüm içeriğinde %4'ten daha az tuz taşı çökeltilerin de bulunduğu tespit edilmiştir.

Anhidrit

2. Denizde olmayan tuz taşları Denizde olmayan tuz taşları deniz çevresinde genellikle yaygın olmayan minerallerden oluşur çünkü genelde denizde olmayan tuz taşları çökeltileri deniz çevresinde bulunan farklı kimyasal elementlerin oranıdır. Bu oranlarda bulunan genel mineraller; blödite (hidratlanmış, sodyum, magnezyum sülfat mineraldir), borax (önemli bir bor bileşikleri, mineral ve borik asidin bir tuzudur.), EPSOMİTE (hidritli magnezyum sülfat mineraldir.), Gaylussite (bir karbonat mineraldir), Globerit (bir sodyum kalsiyum sülfat mineralidir), Mirabilite (Glauber tuzu olarak da bilinen Mirabilite, bir sulu sodyum sülfat mineralidir), Tenardit (susuz sodyum sülfat mineral), Trona (trisodyum hydrogendicarbonate dihidrat bir evaporit mineraldir) içerir.Denizde olmayan mineraller okyanus çökeltilerinden gelmemesine rağmen Halit, jips, anhidrit içerebilir ve bu mineraller baskın duruma gelebilir. Denizde olmayan tuz taşları herhangi bir azalma ya da iklim değişikliği yapmaz.Bu çökeltiler aynı zamanda bugünün ekonomisine yardım eden önemli mineraller içerebilir. Buharlaşma oranı gelen su oranının arttırdığı ve yeterli su kaynaklarının olduğu yerde suda olmayan biriken kalın çökeltiler oluşmaya meyillidir. Diğer su ana blokunda bulunan kısıtlı giden su ya da gelen su aynı zamanda kapalı havzalarda oluşmak zorundadır. Bunun ilk örnekleri tuz gölü çökeltileri olarak bilinir. Tuz gölleri uzun ömürlü gölleri tercih ederler. Bunlar arada yıl boyunca olan mevsimlik göllerdir ki bu göller sadece yılın belirli bir mevsiminde oluşur ya da herhangi bir dönemde mevsimlik ya da aralıklarla su kütlesi üzerinde tutan belirli yerler belirtmek için kullanılır. Denizde olmayan tuz taşlarının modern örneklerini Utah’taki büyük tuz gölünü ve Ürdün ve İsrail arasında yatan Ölü Deniz'i içerir. Yukarıdaki şartlara uyabilmesi için kaya tuzlarının çökelmiş olması gerekir: Graben alanları ve yarı graben alanları içerdikleri çatlaklarla birlikte nehirsel drenajlarla beslenirler genelde subtropikal ya da tropikal çevrededirler. Okyanussal çatlak içinde bulunan grabenler okyanussal besinlerden beslenirler ve bunlar ayrışmaya ve buharlaşmaya neden olur. Örneğin İsrail ve Ürdün'de bulunan Kırmızı ve Ölü Deniz. Yarı kuraklık ya da tam kuraklık içinde bulunan tortul havza drenajları tropikal çevreyi ısıtır ve geçici drenajlardan beslenir. Örneğin Simpson Çölü Batı Avustralya ve Utah'taki büyük tuz gölü tortul olmayan havza alanları ve artezyen sulardan beslenir. Örnek ortamlar Avustralya büyük artezyen havzası tarafından beslenen Victoria Çölü'nün sızıntı höyüklerine oluşturur. Son derece kurak ortamları besleyen drenaj havzaları Sahra çölü ve Namib. En önemli bilinen evaporit depolamaları Akdeniz havzasında Messinyen.

Jurassic kaya halit Hopper kristal dökme, Carmel Formasyonu, güneybatı Utah.

Tuz taşlarının ekonomik önemi

Tuz taşları yüzey altındaki davranışları bulundukları ortamdaki fiziksel özellikleri ve mineralojileri nedeniyle ekonomik olarak önemlidirler.

Tuz taşı mineralleri özellikle nitrat mineralleri Peru ve Şili’de ekonomik olarak önemlidirler. Nitrat mineralleri genellikle gübre ve patlayıcı üretiminde kullanılmak için çıkarılır. Kalın Halit yataklarının, jeolojik dengesi tahmin edilebilen fiziksel ve mühendislik davranışlar ve yer altı sularına geçirmemesi nedeniyle nükleer atıkların imhasında önemli bir işlem kazanması umulmaktadır. Halit oluşumları petrol yataklarının oluşmasına uygun ortam oluşturan kubbe oluşturma yetenekleriyle ünlüdürler.

Tuz taşı minerallerinin ana grupları

Bu tabloda deniz tuz kayalarının oluşan minerallerini gösterir, genellikle en yaygın mineraller bu tabloda gösterilmiştir. Mineral sınıfı Mineral adı Kimyasal bileşimi Kloridler Halit Silvit Karnalit Langbeinite Polyhalite Kainit NaCl KCl KMgCl3 * 6H2O K2Mg2(SO4)3 K2Ca2Mg(SO4)6 * H2O KMg(SO4)Cl * 3H2O

Sülfatlar Anyhidrit Gypsum Kieserite CaSO4 CaSO4 * 2H2O MgSO4 * H2O

Karbonatlar dolomit kalsit manyezit CaMg(CO3)2 CaCO3 MgCO3

Kalsit Hanksit, Na22K (SO4) 9 (CO3) 2Cl, Karbonat ve sülfat.

Kaynakça

1. ^ Jackson, Julia A., 1997, Glossary of Geology 4th edition, American Geologic Institute, Alexandria Virginia 2. ^ Jump up to:a b c d e f g Boggs, S., 2006, Principles of Sedimentology and Stratigraphy (4th ed.), Pearson Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ, 662 p. 3. ^ Jump up to:a b c Melvin, J. L.(ed) 1991, Evaporites, petroleum and mineral resources; Elsevier, Amsterdam 4. Jump up^ C.Michael Hogan. 2011. Sulfur. Encyclopedia of Earth, eds. A.Jorgensen and C.J.Cleveland, National Council for Science and the environment, Washington DC • California State University evaporites page • Gore, Rick. "The Mediterranean: Sea of Man's Fate." National Geographic. Dec. 1982: 694-737. • Gueguen and Palciauskas (1984). Introduction to the Physics of Rocks.