Dil imleyicisi
Dil imleyicisi, çağdaş dil biliminde; bir cümle, deyim ya da belirli bir kelimenin dil bilimsel işlevlerini gösteren serbest ya da bağlı morfemlere denir. Daha açık bir ifade ile, dil imleri çekim ekleri veya ekleşmiş yapılar (klitikler) olarak ortaya çıkar. Analitik ve eklemeli dillerde, dil imleri genel olarak kolaylıkla ayırt edilebilir. Bu duruma kaynaşmalı (füzyonel) ve çok bileşimli (polisentetik) dillerde oldukça az rastlanır. Örneğin, yüksek kaynaşmalı bir dil olan Latincede, bildirme kipi, etken yapı, birinci şahıs ve şimdiki zaman “amo” (seviyorum) ifadesinde -o son ekiyle işaretlenir. Analitik dillerdeki dil imleyicileri, nispeten sınırlı sayıda olma eğilimindedir.
İmleyiciler, lingustik işaretlilik kavramından ayrılmalıdır. Bir işaretsiz biçimleme, bir kelimenin değerlendirildiği alandaki nötr hâlidir. Yalın bir ismi teklik-çokluk açısından değerlendirirsek, örnek olarak “kedi” sözcüğünün işaretsiz biçimi kedi, bunun karşıtı ise “kediler” olur. İşaretsiz biçimler, dil imleyicisi kullanmama eğiliminde olsa da bu tüm diller için geçerli değildir. Örneğin Latincede, fonsiyonsuz eklere sahip olan işaretli yapılar vardır. Rusçadaki bazı isimlerin çokluk genitif (sahiplik) yapıları da böyledir. Türkçede birisi yapısındaki ek yığılması nedeniyle ilk ekin "iyelik bakımından" bir imleyiciliği yoktur. Bazı dillerde, bir dil iminin aynı biçimleri, birden çok işleve sahiptir. Örneğin Latincedeki -is eki, değişik kiplerde ve çekimlemelerde kullanılabilir.
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- Maddieson, Ian. "Locus of Marking: Whole-Language Typology", in Martin Haspelmath et al. (eds.) The World Atlas of Language Structures, pp. 106–109. Oxford: Oxford University Press, 2005. ISBN 0-19-925591-1.
- Chomsky, N. 1965. Aspects of the theory of syntax. Cambridge, MA: MIT Press.
- Schiering, R. Morphologization in Turkish: Implications for Phonology in Grammaticalization, ICTL.