Demokratik Parti (Türkiye)
Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Mart 2023) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Demokratik Parti, 1970-1980 yılları arasında faaliyet göstermiş Türk siyasi partisi. Demokrat Parti'nin gerçek siyasal mirasçısı olma iddiasıyla ortaya çıktı. Celâl Bayar'ın desteğiyle 1973 seçimlerinde başarı sağlayan parti, 1975 yılında çözülmeye başladı. 1977 seçimleri ile birlikte siyasi arenadaki gücünü kaybettiyse de 1978 yılında Bülent Ecevit başkanlığında kurulan 42. Türkiye Hükûmetinde yerini aldı.
| Demokratik Parti | |
|---|---|
 | |
| Kısaltma | DP |
| Genel başkan | Ferruh Bozbeyli (1970-1978) Faruk Sükan (1978-1980) |
| Kurucu | Ferruh Bozbeyli |
| Kuruluş tarihi | 18 Aralık 1970 |
| Kapanış tarihi | 4 Mayıs 1980 |
| Önceli | Adalet Partisi |
| İdeoloji | Anti-yolsuzluk Liberal muhafazakârlık Muhafazakâr liberalizm |
| Siyasi pozisyon | Merkez sağ |
AP'den kopuş değiştir
Adalet Partisi'nin (AP) içinde kuruluşundan beri var olan anlaşmazlıklar, 27-29 Kasım 1964'teki kongrede Sadettin Bilgiç'e karşı açık bir farkla Süleyman Demirel'in genel başkan seçilmesiyle yeni bir aşamaya vardı. Bilgiç parti içinde muhafazakâr kanadı, Demirel ise liberalleri temsil ediyordu. Sadettin Bilgiç, parti ve teşkilat içerisinde etkinliğini ve önemini korudu. 1965 seçimlerinden sonra kurulan AP hükûmetinde yer alamamış olması partide huzursuzluk yaratmış ve Demirel’in parti içerisindeki en büyük muhalifi olarak kaldı. Mehmet Turgut, Ferruh Bozbeyli gibi parti içerisinde etkin isimlerle de birlikte hareket eden Bilgiç, Demirel’i 1966 Kongresi’nde yenilgiye uğratmak istemiştir. Bilgiç grubu, Demirel’i parti içi demokrasiyi ortadan kaldırıp tek adam olmakla ve bir çıkar şebekesi kurmakla suçlamışlardır. Bilgiç grubuna göre, partinin kuruluş felsefesi bozulmuş, devlet ve partide liyakat ve yetenek değil, lidere yakınlık ve dalkavukluk aranır olmuştur.[1]
1970'te Bilgiç grubunun parti içi muhalefeti daha da belirginleşti ve bazı milletvekillerinin partiden çıkarılmasını protesto etmek amacıyla Demirel'e 72 milletvekilinin imzasını taşıyan bir muhtıra verildi. 11 Şubat 1970'teki bütçe oylaması sırasında daha sonra 41'ler olarak anılan AP'li 41 milletvekili bütçeye karşı oy kullanınca, Demirel hükûmeti düştü. Bu gelişmeler üzerine AP içindeki muhalif milletvekillerinin bir bölümü disiplin kurulu kararıyla partiden uzaklaştırıldı, bir bölümü de istifa etti. Ayrılmalar sonucunda AP Cumhuriyet Senatosu'nda da çoğunluğu yitirdi.
Kuruluş değiştir
Demokratik Parti, AP'den ayrılan bu muhalif grup tarafından 18 Aralık 1970'te, Ferruh Bozbeyli ve 69 kurucu tarafından Ankara'da kuruldu. Başlıca kurucuları Sadettin Bilgiç, 19 Ekim 1970'te Meclis Başkanlığından ve Kasım 1970'te de Adalet Partisi'nden istifa eden Ferruh Bozbeyli, Faruk Sükan, Celâl Bayar'ın kızı Nilüfer Gürsoy, Samet Ağaoğlu'nun eşi Neriman Ağaoğlu, Adnan Menderes'in oğulları Yüksel Menderes ve Mutlu Menderes, Talat Asal, İlhan Darendelioğlu, Cevat Önder, Hilmi Türkmen ve Mehmet Turgut idi. Ferruh Bozbeyli genel başkanlığa, Bilgiç ve Yüksel Menderes de genel başkan yardımcılığına seçildi. Partinin TBMM'de 41, Cumhuriyet Senatosu'nda 8 üyesi vardı.
Parti programının 1. maddesinde “Temel Görüş ve Gaye” dile getirilirken, “1946 hareketi; siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel ileri atılış devresinin çıkış noktasıdır.” denilerek, partinin eski Demokrat Parti’nin devamı olduğu açıkça ortaya konmak istenmiştir. Parti sınıfsal taban olarak, taşradaki tarım ve ticaret burjuvazisini temsil etme iddiasında olmuş, bu durum AP’yi tekelci büyük burjuvazisinin popülist sağ partisi konumuna getirmişti.[2] Demirel'e karşı bir politika izleyen DP, eski Demokrat Partilileri saflarına çekebilmek için siyasal af çıkarılmasını ve siyasal yasakların kaldırılmasını istedi. 12 Mart döneminde kurulan hükûmetlere katılmadı ve Nisan 1973'te yapılan cumhurbaşkanlığı seçiminde Bozbeyli'ye oy verdi. 17 Aralık 1972’de birinci büyük kongrede 878 delegeden 871'inin oyunu alan Bozbeyli genel başkanlığı devam ettirdi. Kongreye Celâl Bayar kutlama telgrafı gönderdi.
1973 genel seçimleri değiştir
14 Ekim 1973 genel seçimlerine sağcıyız, milliyetçiyiz, demokratız sloganıyla giren parti oyların % 11,9'unu alarak, 45 milletvekili çıkardı. Ama Senato üçte bir yenileme seçimlerinde oyların % 10,4'ünü almasına karşın senatörlük kazanamadı. Seçimin ardından Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ile koalisyon hükûmeti kurmaya yanaşmayan DP, Mart 1975'te Demirel başkanlığında I. Milliyetçi Cephe (MC) Hükûmeti'nin kuruluş hazırlıkları sırasında parçalandı. Mart 1975'te parti bölündü, 12 milletvekili, Sadettin Bilgiç, Mutlu Menderes, Nilüfer Gürsoy öncülüğünde AP'ye geçti, Celâl Bayar da desteğini çekti. Bu kopmadan sonra DP'nin milletvekili sayısı 23'e düştü. Parti içi bir başka olumsuz gelişme de eski Demokrat Partililerin yeniden AP bünyesinde birleşme hareketine girmeleri oldu. DP böylelikle varlık nedenlerinin en önemlisini yitirmiş oldu. 12 Ekim 1975'te yapılan senato üçte bir yenileme seçimlerinde oyların ancak % 1,34'ünü alabildi ve senatörlük kazanamadı.
16 Nisan 1977'de gerçekleştirilen 3. Büyük kongre'de Bozbeyli tekrar genel başkan seçildi.
1977 genel seçimleri ve kapanışı değiştir
4 Nisan 1977’de TBMM'de yapılan erken seçim oylamasında CHP, AP, CGP ve MHP erken seçim için oy kullanırken, DP çekimser oy kullandı. 5 Haziran 1977 genel seçimlerinde de başarısızlığı sürdü; yüzde 1,9 oranında oy alarak yalnızca Konya'dan bir milletvekili (Faruk Sükan) çıkarabildi. Milletvekili seçilemeyen Bozbeyli, 18 Aralık 1978'de genel başkanlıktan istifa etti ve daha sonra etkin siyasal yaşamdan çekildi. Bozbeyli’nin istifasından sonra parti genel başkanlığına büyük kongreye kadar parti tüzüğü gereği vekâleten Faruk Sükan geçti.
Siyasal gücünü bütünüyle yitiren DP, Ağustos 1977'de kurulan II. Milliyetçi Cephe Hükûmeti'ne de katılmadı. Ocak 1978'de Bülent Ecevit başkanlığında kurulan koalisyon hükûmetinde yer aldı ve Sükan başbakan yardımcısı oldu. Parti 4 Mayıs 1980'de yapılan 4. Büyük Kongre'de alınan kararla kendini feshetti[3] ve tüm mallarını Türk Kızılayı'na devretti.
Genel başkanları değiştir
| # | Adı | Görev Başlangıcı | Görev Bitişi |
|---|---|---|---|
| 1 | Ferruh Bozbeyli | 18 Aralık 1970 | 18 Aralık 1978 |
| 2 | Faruk Sükan | 18 Aralık 1978 | 4 Mayıs 1980 |
Demokratik Parti ve seçimler değiştir
Genel seçimler değiştir
| Seçim | Genel Başkan | Oy | Sandalye | Meclis | Sıra | Harita | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| # | % | ± | # | ± | |||||
| 1973 | Ferruh Bozbeyli | 1.275.502 | %11,89 |
— | 45 / 450 |
— | Muhalefet | 3. | 
|
| 1977 | 274.484 | %1,85 |
 10,04
|
1 / 450 |
44
|
Muhalefet | 6. | Hiçbir ilde 1. olamadı | |
Yerel seçimler değiştir
| Seçim | Genel Başkan | İl Genel Meclisi | Belediye | Harita | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Oy | % | ± | ||||
| 1973 | Ferruh Bozbeyli | 1.075.304 | %10,75 |
104 / 1.640 |
| |
| 1977 | 123.717 | %1 |
9,75
|
5 / 1.730 |
Hiçbir ilde 1. olamadı | |
Kaynakça değiştir
- ^ "27 Mayıs'tan 12 Mart'a Adalet Partisi ve Türkiye 20 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", acikerisimarsiv.selcuk.edu.tr
- ^ Mustafa Altunbaş (2015). "Ferruh Bozbeyli ve Siyasi Hayatı" (PDF). T.C. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı. 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2020.
- ^ "Cumhuriyet Döneminde Kurulan ve Kapanan Siyasi Partiler 20 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", tesav.org.tr