Camili, Borçka
Camili, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür. Eski adı Hertvisi / Hertvis'tir.[4] Türkiye tarafındaki Maçaheli bölgesinin diğer köyleriyle birlikte UNESCO'nun Camili Biyosfer Rezervi'ne ev sahipliği yapmaktadır.
| Camili | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Camili Camili'nin Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Borçka |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 11,672 km² |
| Rakım | 806 m |
| Nüfus (2020) | |
| • Toplam | 191 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08490 |
Köyün eski adı değiştir
Bugün Camili adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Hertvisi’dir. Gürcüce bir yer adı olan Hertvisi (ხერთვისი) Türkçeye Hertvis olarak girmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitapta köyün eski adını Hertvis (خرتویس) olarak yazmıştır.[5] 93 Harbi’nde Maçaheli bölgesini ele geçiren Ruslar ise köyün adını Gürcüceye uygun biçimde Hertvisi (Хертвиси) biçiminde kaydetmiştir.[6] Bu tarihten yaklaşık yedi yıl sonra Maçaheli bölgesini dolaşan Gürcü tarihçi de köyün adını Hertvisi (ხერთვისი) biçiminde yazmıştır.[7]
Hertvisi adı “dere” anlamına gelen “hevi” (ხევი) ile “birleşme” anlamına gelen “ertvis” (ერთვის) kelimelerinden türemiş bir yer adıdır. Bundan dolayı Hertvisi, iki derenin birleştiği yerde kurulu yerleşim birimlerinin adı olarak kullanılmaktadır. Nitekim Hertvisi, Eprati Deresi ile Mindieti Deresi'nin birleştiği yerde bulunmaktadır.[8]
Tarihsel Tao-Klarceti bölgesinde ve bugünkü Gürcistan’da Hetvisi adını taşıyan başka yerleşim yerleri de vardır. Bunlardan biri Hertvisi (Camili) köyüne yakın bir yerdedir. Bu bölgede Hertvisi [1] 20 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. adında başka bir yerleşim yeri bulunduğu için Hertvisi (Camili) eskiden Zeda-Hertvisi (Yukarı Hertvisi) olarak adlandırılıyordu.[6][9]
Demografi değiştir
Maçaheli bölgesinde kadın ve erkeğin birlikte tespit edildiği ilk nüfus sayımı Rus idaresi sırasında yapıldı. 1886 yılındaki bu sayıma göre Zeda-Hertvisi (Yukarı Hertvisi) köyünde 129 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Zeda-Hertvisi bu tarihte Aşağı Acara kazasına (uçastok) bağlı Zeda-Hertvisi nahiyesinin köylerinden biriydi. Tamamı Gürcülerden oluşan bu nahiyenin bugün Türkiye tarafında kalan köylerinin toplam nüfusu 712 kişiden oluşuyordu ve bu nüfusun yaklaşık %18’i Zeda-Hertvisi’de yaşıyordu.[6] Daha sonraki bir tarihte bölgeyi dolaşan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, 1893’te köyden 45 hanenin göç ettiğini yazar.[10] Bir hanenin 5-8 kişiden oluştuğunu varsayarsak, köyden 225-360 kişinin göç ettiği ortaya çıkar. Bu da 93 Harbi sonrasında geride kalan nüfustan daha fazlasının Rus idaresinden Osmanlı ülkesine göç ettiğini göstermektedir.
Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922 yılında nüfus cetveline göre Hertvisi’nin nüfusu 20 hanede yaşayan 118 kişiden oluşuyordu ve nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir.[11] Hane başına ortalama 6,9 kişi düşmesi, Maçaheli’nin diğer köyleri olan Akria, Eprati, Mindieti’dekinin aksine Hertvisi’de ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir. Bunun nedeni Hertvisi’den daha çok insanın göç etmiş olması, boşalan evlerin köyde kalanlar tarafından kullanılması olabilir. Hertvisi’nin adının Camili olarak değiştirilmesinden sonra, 1926 yılında yapılan nüfus sayımında köyde hane sayısı 38’e, nüfus da 180 kişiye ulaşmıştı. Bu nüfusun 82’si kadın ve 98’i erkekti.[12] Bu tarihte hane başına ortalama 4,7 kişi düşmesi dikkat çekicidir.
Son tespitlere göre Camili köyünde 107'si erkek ve 89'u kadın olmak üzere 196 kişi yaşamaktadır.[3]
Tarihçe değiştir
Hertvisi’nin kuruluşuna dair bilgi mevcut değildir. Bununla birlikte bu köyde ve komşu köy Mindieti’de kalelerin varlığı, Maçaheli bölgesindeki yerleşim yerlerinin tarihinin en geç erken Orta Çağa kadar uzandığını göstermektedir. Hertvisi, bulunduğu bölge itibarıyla antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. Erken Orta Çağ'da, Gürcü Krallığı döneminde, Gürcü Ortodoks Kilisesi’nin piskoposluklarından biri olan Tbeti Piskoposluğu sınırları içinde kalıyordu. Tbetis Sulta Matiane (12-16. yüzyıl) adlı elyazmasında, Şavşat'taki Tbeti Kilisesi'ne köylülerin bağış yapmış olmasından dolayı köyün adı geçer.[13] Bu dönemde Miçihiani adını taşıyan Maçaheli tarihsel Şavşeti bölgesinin bir parçası sayılıyordu. Hertvisi, geç Orta Çağ'da Samtshe-Saatabago’nun (1268-1625) sınırları içinde kalıyordu. Köy 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti egemenliğine girdi.
Yaklaşık üç yüzyıl Osmanlı idaresinde kalan Hertvisi’yi 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ruslar geçirdi. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra, 1886 yılında yapılan nüfus sayımına göre Hertvisi Batum sancağının (okrug) Aşağı Acara kazasına (uçastok) bağlı bir köydü. Aşağı Acara kazasına bağlı Zeda-Hertvisi (Зеда-Хертвиси) nahiyesinde yer alıyordu ve nahiyenin idari merkeziydi. Bu nahiyenin bugün Türkiye'de bulunan kısmında Hertvisi’nin dışında Akria (Акриа), Efrat / Eprat (Ефрат / Эпрат), Zed-Vake (Зед-Ваке), Kvabistavi (вабис-Тави) ve Mindieti (Миндиэти) köyleri yer alıyordu.[6]
Daha sonra, Rus idaresi devam ederken, köyü dolaşmış olan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Hertvisi’nin Osmanlı döneminde bir kasaba, o tarihte ise küçük bir köy olduğunu belirtmiştir. Çiçinadze’nin verdiği bilgiye göre, köyde büyük bir cami vardı ve Cuma namazını kılmak için çevre köylerden de bu camiye geliyorlardı. Bu büyük cami, köydeki eski kilise yıkılarak taşlarıyla inşa edilmişti.[14] 1925 yılında köyün adı bu camiden hareketle Camili olarak değiştirilmiş olmalıdır.
Hertvisi, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri de Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini işgal etti. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Hertvisi'nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.[15]
Hertvisi 1922 nüfus cetveline göre Artvin vilayetinin Borçka kazasına bağlı Macahel nahiyesinin idari merkeziydi. 1925’te köyün adı Camili, nahiyenin adı ise Çatak olarak değiştirildi. Ancak Çatak adı, daha sonra resmî kayıtlarda bile kullanılmamıştır. 1926 ve 1928 tarihli yayınlarda Camili köyü, Borçka nahiyeye çevrilmiş olduğu için Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlanmış olan Maçahel (ماچەخل) nahiyesinin idari merkezi olma konumunu koruyordu. Bu sırada Maçahel nahiyesi Camili köyü dışında Efeler, Uğur, İremit (İremeti), Zedvake, Kayalar, Keftaret (Kaftareti) ve Maralköy adlı köyleri kapsıyordu. O tarihte Çayak nahiyesi, Artvin vilayetinin sorunlu ve geçilmesi zor yerlerinden biriydi. Artvin kasabasından nahiye merkezine on sekiz saatte ulaşılıyordu. Son derece dindar olan halkı, bir o kadar da yeteneğiyle tanınıyordu. Çok sarp olan yöre, eğitim alma şansına da sahip değildi. Macahel nahiyesinde temel olarak mısır yetiştiriliyordu. Sınıra yakın olması sebebiyle burada kaçakçılık da yaygındı. Rize, Hopa ve çevresinde ticaretle uğraşanlar buraya mal almaya gidiyorlardı. Macaheli nahiyesi, 1928 tarihinde yeniden ilçe olan Borçka’ya bağlandı. Maçahel nahiyesinin adı 1964 yılında Camili olarak değiştirildi.[16][17][18][19]
Tarihsel yapılar değiştir
Hertvisi’deki tarihsel yapılar konusunda bilgi bulunmasına karşın bu yapılardan geriye günümüze bir kalıntı ulaşmamıştır. Bu yapılardan biri olan Hertvisi Kalesi köyün kuzey kıyısında, derenin sol kıyısında bulunuyordu. Ancak kalenin akıbeti hakkında bir bilgi mevcut değildir. Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin verdiği bilgiye göre Hertvisi köyünde bir de eski bir kilise vardı. Ancak köylüler bu kiliseyi yıkıp Hertvisi köyündeki büyük camiyi inşa etmişlerdir.[14][20]
Coğrafya değiştir
Borçka-Camili Karayolu'nda Düzenli Köyü'nden sonra bulunan Camili, Borçka ilçe merkezine 50 km, Artvin il merkezine ise 82 km uzaklıktadır.[21] Maral Deresi ve Efeler Deresi’nin birbirine kavuştuğu 400 m rakımlı Macahel Vadisi’ne kurulmuştur.[22]
Kışın Posof ile benzerlik gösterse de Karçal Dağları üzerinden gelen soğuk hava ve Karadeniz'den gelen nemli hava burada aşırı kar yağışı bırakır ve sıcaklığı düşürür. Kışın ortalama sıcaklık 3.6 °C'dir ve ocak ayında 0 °C’nin iner.[22]
Nüfus değiştir
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2020 | 191[3] |
| 2019 | 196[3] |
| 2018 | 195[3] |
| 2017 | 166[3] |
| 2016 | 168[3] |
| 2015 | 178[3] |
| 2014 | 189[3] |
| 2013 | 175[3] |
| 2012 | 161[3] |
| 2011 | 171[3] |
| 2010 | 165[3] |
| 2009 | 163[3] |
| 2008 | 150[3] |
| 2007 | 159[3] |
| 2000 | 271[23] |
| 1990 | 288[24] |
| 1985 | 316[25] |
| 1980 | 373[26] |
| 1975 | 377[27] |
| 1970 | 398[28] |
| 1965 | 437[29] |
| 1960 | 385[30] |
| 1955 | 391[31] |
| 1950 | 320[32] |
| 1945 | 307[33] |
| 1940 | 308[34] |
| 1935 | 239[35] |
Kaynakça değiştir
- ^ Kaymaz, Çağlar Kıvanç (2012). "Camili (Macahel)'nin Coğrafi Etüdü (Artvin-Borçka) (YL Tezi)". Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. tez.yok.gov.tr. s. 1.
- ^ "Camili, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Borçka Camili Köy Nüfusu". Nufusune.com. 24 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 136, ISBN 9786055708856.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye (Osmanlıca), 1927, s. 121.
- ^ a b c d "Aşağı Acara kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
- ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 195.
- ^ Şuşana Putkaradze, Çveneburilerin Gürcücesi, Batum, 1993, s. 337.
- ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 26, ISBN 9789941485244.
- ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, Tiflis, s. 137.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 144, ISBN 9789944197526.
- ^ Tbetis Sulta Matiane (Tbeti Manastırı Bağışçı Kayıtları), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977, s. 82.
- ^ a b Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 195-197.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ "Nurşen Gök "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler" Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi sayı. 41 |sayfa= 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 144-145, 165-166, ISBN 978-9944-197-5-26.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 79.
- ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013, s. 92, ISBN 978-605-5708-85-6.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 318, ISBN 9789941478178.
- ^ "Camili-Bucak Merkezi Köyü". YerelNet.org.tr. 29 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2020.
- ^ a b KAYMAZ, Çağlar Kıvanç (2012). Camili(Macahel)'nin Coğrafi Etüdü (Artvin-Borçka) (PDF) (Yüksek lisans). Atatürk Üniversitesi. 4 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Mart 2022.
- ^ "İl, ilçe ve bucaklara göre köy nüfusları - 2000". TÜİK. 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1981). "1980 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1977). "1975 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1973). "1970 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1963). "1960 Genel Nüfus Sayımı: İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1961). "1955 Genel Nüfus Sayımı: Vilâyet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 6 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü (1954). "1950 Umumî Nüfus Sayımı: Vilâyet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla Nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1948). "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1944). "1940 Genel Nüfus Sayımı: Vilâyetler, Kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü (1937). "1935 Genel Nüfus Sayımı: Köyler Nüfusu" (PDF). mku.edu.tr. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.