Vikipedi

Birleşik Krallık-Türkiye ilişkileri

Birleşik Krallık-Türkiye ilişkileri, Birleşik Krallık ile Türkiye arasında süregelen ikili ilişkileri içerir. Birleşik Krallık, Türkiye ile beraber Osmanlı Devleti'nin yıkılması ve I. Dünya Savaşı öncesi mükemmel denecek ittifakta ilişkilerini geliştirmişlerdir. Ancak Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'nda Birleşik Krallık yerine Almanya'nın yanında yer alması ve Birleşik Krallık'la Osmanlı Devleti'nin dağılma döneminde Avrupa'da çıkan ham madde ve toprak arayışı, başta Birleşik Krallık, Fransa, İtalya ve Yunanistan ile, Osmanlı Devleti ve Almanya'yı karşı tarafta savaşa sokmuş ve Osmanlı Devleti'nin Birleşik Krallık'ın karşısında savaşmasına neden olmuştur. Ama bu Medeniyetler İttifakı'nın en güçlü ilişkilerinden olan Birleşik Krallık ve Osmanlı Devleti ilişkilerini, daha sonrasında da Türkiye ilişkilerini yıldıracak seviyelere kadar zora sokmamıştır. Bu durum, Türkiye'nin I. Dünya Savaşı'ndan kalan savaş borçlarını IMF'ye ödedikten sonra Birleşik Krallık'ın Türkiye'nin Avrupa Birliği'ne üyeliğine güçlü desteğine kadar tam süratle ilerlemiştir. Birleşik Krallık, her ne kadar İspanya ve İtalya'dan, sonrasında da Polonya ve Finlandiya'dan sonra Türkiye'nin Avrupa Birliği üyeliğine desteğini 2005-2008 arası ertelese bile, Birleşik Krallık, Türkiye'nin en büyük ve en güçlü Avrupa Birliği destekçisiydi.

Türkiye–Birleşik Krallık ilişkileri
Haritada gösterilen yerlerde Turkey ve United Kingdom

Türkiye
Birleşik Krallık
Diplomatik Misyon
Türkiye'nin Londra BüyükelçiliğiBirleşik Krallık'ın Ankara Büyükelçiliği
Temsilcilik
Büyükelçi Osman Koray ErtaşBüyükelçi Jill Morris

İlişkilerin tarihçesi değiştir

 
Türkiye Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk ve Britanya Kralı VIII. Edward İstanbul'da, 4 Eylül 1936
 
İstanbul'un Beyoğlu ilçesinde bulunan Birleşik Krallık Başkonsolosluğu

Türkiye-Birleşik Krallık ilişkileri 16. yüzyıl sonlarına kadar uzanmaktadır. İlk İngiliz büyükelçisi İstanbul'a 1593 yılında atanmıştır.[1] Kraliçe I. Elizabeth'in yönetimi altındaki İngiltere, ortak düşmanı olan İspanya'ya karşı Osmanlı Devleti'yle iş birliğine girdi. Osmanlı padişahı III. Murad ile I. Elizabeth yazışma ve elçiler aracılığıyla ilişki kurdular. Protestan İngiltere Avrupa'nın Katolik ülkelerine karşı kullanılmak üzere Osmanlı Devleti'nden kalay ve kurşun ithal etti. Osmanlı Valide sultanı Safiye Sultan ile I. Elizabeth birbirlerine hediyeler göndererek dostluk ilişkilerini pekiştirdiler.

1793 yılında Osmanlı Devleti Avrupa'daki ilk elçiliğini Birleşik Krallık'ta açtı. Osmanlı padişahı III. Selim döneminde Yusuf Agah Efendi Londra'ya daimi elçi olarak gönderildi. Bu arada Osmanlı Devleti'nin Fransa ile ilişkileri daha büyük bir önem kazandı. Ancak Napolyon'un Mısır Seferi sırasında Osmanlı Devleti İngiltere'yle iş birliği yaptı. 1853-1856 yılları arasındaki Kırım Savaşı sırasında Osmanlı Devleti İngiltere'yle yakın bir ilişkiye girdi. Bu ilişki Osmanlı İmparatorluğu açısından "hayatta kalmak için daha güçlü bir müttefik edinmek" olarak tanımlanabilirken İngiltere Doğu Sorunu sebebiyle Osmanlı ile iyi ilişkiler kurmak zorunda kaldı. Osmanlı Devleti'nin kaybettiği 93 Harbi'nden sonra İngiltere açısından dış politika değişti, Rusya'nın durdurulamayacak bir güç olduğu anlaşıldı ve İngiltere Osmanlı ile sürdürdüğü iş birliğini bitirdi. Bu savaş sonrası yapılan Berlin Kongresi'nin kararları uyarınca Osmanlı Devleti Kıbrıs'ı İngiltere'ye bırakmak zorunda kaldı. Bozulan ilişkiler I. Dünya Savaşı'nda tarafların karşı saflarda olmasına sebep oldu. Birleşik Krallık İtilaf Devletleri arasında Osmanlı Devleti'nin karşısında yerini aldı. Savaşı Osmanlı Devleti'nin kaybetmesi sonucu Birleşik Krallık Filistin ve Irak gibi Osmanlı topraklarını işgal etti. Ayrıca İngiltere İstanbul'un İşgali'ne katılan ülkeler arasındaydı.

Birinci Dünya Savaşı'nın ardından "umutlarını önce Allah'a, sonra İngiliz hükûmetine bağladığını" söyleyen Damad Ferid Paşa öncülüğünde kurulan hükûmet İngiltere ile yakın ilişkiler kurmak istemiştir.[2] Bu dönemde Anadolu'da Anadolu Hareketi ortaya çıkmıştır. Anadolu Hareketi'ni başta önemsiz gören ve yanlış yorumlayan İngiltere, bu hareketin güçlenmesi ve Yunan ordularının Anadolu'da bozguna uğraması sonrası Anadolu Hareketi'ni muhatap almak zorunda kalmıştır ve bu durum günümüz ilişkilerinin temelini atmıştır.[3] İngiltere ile Ankara Hükûmeti arasındaki Çanakkale Krizi'nin (Eylül-Ekim 1922) ele alınışı, 19 Ekim 1922'de David Lloyd George hükûmetinin çökmesine[4] ve Kanada'nın İngiltere'den siyasi özerklik kazanmasına neden olmuştur.[5]

Günümüzdeki ilişkiler değiştir

 
Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ve Kraliçe II. Elizabeth, Chatham House'ta ödül töreninde, Kasım 2010.

Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanından sonra Türkiye-Birleşik Krallık ilişkileri olumlu yönde gelişti. 1967 yılında cumhurbaşkanı Cevdet Sunay, 1988 yılında da Kenan Evren Birleşik Krallık'a resmi ziyaretlerde bulundular. Kraliçe II. Elizabeth de 1971 ve 2008 yıllarında Türkiye'ye resmi ziyaretler yaptı. Türkiye'nin eski cumhurbaşkanlarından Abdullah Gül 23 yıl aradan sonra Birleşik Krallık ülkesine resmi ziyarette bulunmuştur.[6] Türkiye ve Birleşik Krallık G20 ülkeleri arasındadırlar ve Birleşik Krallık Türkiye'nin Avrupa Birliği'ne katılmasını desteklemekteydi.[7] Birleşik Krallık Almanya'dan sonra Türkiye'den en büyük miktarda ihracat yapan ülkedir. Ayrıca her yıl 1 milyonu aşkın Birleşik Krallık yurttaşı Türkiye'yi turist olarak ziyaret etmektedirler. İki ülke ilişkileri arasında Kıbrıs sorunu önemli rol oynamıştır. Özellikle, 1974 yılında Ankara'nın Kıbrıs Harekâtı iki ülke arasındaki ilişkileri olumsuz yönde etkilemiştir. Türkiye'nin adaya müdahalesine Birleşik Krallık sert tepki göstermiştir. Ayrıca, I. Kıbrıs Harekâtından sonra yapılan Cenevre görüşmelerinde Birleşik Krallık Dışişleri Bakanı James Callaghan ile Türk Dışişleri Bakanı Turan Güneş arasında sert tartışmalar meydana gelmiştir.[8] Birleşik Krallık, Güney Kıbrıs'ın yanında durarak ilişkilerde soğumaya yol açmıştır. Ancak Türkiye'nin Birleşik Krallık'ı uyarması ve bilgilendirmesi sonrasında Birleşik Krallık sorun için Türkiye ile dayanışma içinde olmuştur.[kaynak belirtilmeli]

Türkiye'nin AB sürecine Birleşik Krallık desteği değiştir

 
Birleşik Krallık Dışişleri Bakanı David Cameron ve Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan,İstanbul'da, 2024

Birleşik Krallık, Türkiye'nin Avrupa Birliği'nde en büyük destekçisiydi. Birleşik Krallık'ta İngiltere ve Galler halkının Brexit'i desteklemesi, Birleşik Krallık'ın Türkiye'nin Avrupa Birliği'nde en büyük ve en güçlü destekçisi olduğu gerçeğini değiştirmedi. Fakat, bununla birlikte David Cameron, eski Birleşik Krallık başbakanı, Birleşik Krallık halkının Mayıs 2016 içerisinde Brexit'ten yana bir tavır izlemesi üzerine Türkiye'nin Avrupa Birliği'ne girme fikrini ve olgusunu ertelemiştir, ama bu Türkiye'nin ileride Avrupa Birliği'ne girme tarihini değiştirse bile, ilişkilerinin temelini zedelemeyecek boyuttadır. Türkiye ile Birleşik Krallık, Brexit sonucunda oluşacak olay örgüsünün ilişkilerini zedelemeyecek boyutta olması durumunda mutabık durumdaydı.

Her yıl Birleşik Krallık'tan Türkiye'ye 2.500.000 turist ziyaret etmek için ve çeşitli nedenler dolayısıyla gelir, ayrıca Türkiye'den yaklaşık olarak her ay 150.000 turist ise Birleşik Krallık'a farklı nedenler, parası, ekonomisi, kültürü ve kişisel zevklerinin uygun olması durumundan dolayı gider. Türkiye'nin Avrupa Birliği ilişkilerini ve tam üyeliğini desteklemiş olan Birleşik Krallık, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC)'nin ve Türkiye'nin Kıbrıs Cumhuriyeti ile ilişkilerinin düzelmesinden ve Türkiye'nin Kıbrıs Cumhuriyeti'ne (Güney Kıbrıs'a) limanlarını açmasından sonra Kıbrıs adasının kuzey tarafı olan Kuzey Kıbrıs (KKTC)'ı tanımaya bir adım daha sıcak yaklaşacağını ve çoğunluğu anlamda ilişkilerinin düzeleceğinin sinyalini verdi. Birleşik Krallık'ta Türkiye asıllı vatandaşlardan daha çok Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) vatandaşları yaşıyor.

Brexit sürecinde ilişkiler değiştir

Brexit sürecinde Türkiye'den Ankara Anlaşması ile oturum ve çalışma izni için yapılan başvuruların sayısında muazzam bir artış görülmüştür.[9]

Bunda 2019 yılı boyunca süren ve son olarak da 31 Ekim 2019 olarak netleşen ayrılık tartışmalarının basında çok sık geçmesinin büyük rolü vardır.[10]

Brexit'in anlaşmalı ya da anlaşmasız olma durumları ile birlikte Türkiye ile ilişkilerde farklı şekilde kırılmalar yaşanabileceği düşünüldü. Kimi senaryolar olumsuz iken kimi görüşler ise iki ülkenin yakınlaşacağını işaret etmekteydi.[11]

Kaynakça değiştir

  1. ^ Oran, Baskın (2010). Turkish foreign policy, 1919-2006 : facts and analyses with documents. Salt Lake City: University of Utah Press. ss. 78. ISBN 9780874809046. 
  2. ^ Oran, Baskın (2010). Turkish foreign policy, 1919-2006 : facts and analyses with documents. Salt Lake City: University of Utah Press. ss. 79. ISBN 9780874809046. 
  3. ^ Oran, Baskın (2010). Turkish foreign policy, 1919-2006 : facts and analyses with documents. Salt Lake City: University of Utah Press. ss. 80. ISBN 9780874809046. 
  4. ^ Darwin, J. G. (Feb 1980). "The Chanak Crisis and the British Cabinet". History. 65 (213): 32-48. doi:10.1111/j.1468-229X.1980.tb02082.x. 
  5. ^ Dawson, Robert MacGregor (1958). William Lyon Mackenzie King: A Political Biography, 1874-1923. Toronto: University of Toronto Press. ss. 401-416. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2014. 
  7. ^ "LET TURKEY IN » 16 Nov 2002 » The Spectator Archive". Archive.spectator.co.uk. 16 Kasım 2002. 24 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016. 
  8. ^ Yasin Coşkun, “1974 Kıbrıs Barış Harekâtının Türk-İngiliz İlişkilerine Etkileri” 22 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Tarih Okulu Dergisi / Journal of History School, Haziran 2015, Yıl: 8, sayı: XXII, ss.449-462.
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2019. 
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2019. 
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2019. 

Dış bağlantılar değiştir

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Birleşik_Krallık-Türkiye_ilişkileri&oldid=32469890" sayfasından alınmıştır