Beşparmak Dağları (Türkiye)
Beşparmak Dağı (Latmos dağları), Bafa gölünün doğusunda, Batı Menteşe Dağları sisteminde yer alan dağ. Aydın ve Muğla topraklarına yayılan dağın en yüksek yeri 1375 m ile Tekerlekdağ'dır.
| Beşparmak Dağı | |
|---|---|
| Latmos Dağı | |
 | |
 | |
| En yüksek noktası | |
| Yükseklik | 1.375 m |
| Koordinatlar | 37°29′19″K 27°31′36″D / 37.48861°K 27.52667°D |
| Coğrafya | |
| Konum | Aydın, Muğla |
| Jeoloji | |
| Dağ türü | Orojenik Kırıklı |
Arkeolojik olarak çok önemli olan dağ, Neolitik dönemden Osmanlılara kadar izler taşır. Yakın zamandaki önemli prehistorik keşiflerden olan kaya resimleri M.Ö 6.000-5.000 yıllarına tarihlenmektedir. Tespit edilen 170 resimde av ve hayvanlar yerine, çoğunlukla insan çizilmiştir. İnsanlar tek tek değil, aileyi anımsatacak şekilde çizilmiştir.[1] Bu kaya resimleri resim dili ve konusu açısından dünya kaya resimleri arasında önemli bir yere sahiptir.[2]
Neolitik dönemde yağmur ve hava tanrısının mekanı olan dağ, Yunan mitolojisinde yerini gök tanrısı Zeus'a bırakmıştır. Bizans döneminde yöre yağmur duası merkezi olmuş, manastır yapılmıştır.[3]
Menderes masifine dahil olan alanda metamorfik kayaçlardan granit, gnays, gözlü gnays yaygındır. Gnaysın aşınmaya uğramasıyla ilginç şekiller (insan suretleri, cinler, hayvan ve canavar silüetleri) ortaya çıkmıştır. Arkeolojik ve tarihi özellikleri olan arazi feldspat madeni çıkarımı ile tehdit altındadır.[1]
Alanda Akdeniz iklimi hakimdir ve dar alanlarda görülen Fıstık çamı ile diğer maki türleri yaygındır. Beşparmak dağlarının GB yönünde yer alan Bafa gölü çevresinde endemik Sığla ağaçları yer alır. Dağlar nesli tükenen Anadolu parsının yaşam alanıdır. Çevrede tilki, ayı, çakal, kirpi, yaban domuzu, tavşan, akkuyruklu kartal, kızıl şahin ve atmaca yaşamaktadır.[3]
Dağ üzerinde yer alan Latmos antik kenti MÖ 300 yıllarında kurulmuş, MS 4. yüzyılın sonlarında terkedilmiştir.
Ekolojik sorunlar değiştir
Çeyrek yüzyılı aşkın bir süredir, Türkiye'nin en çekici doğal manzaralarından biri olan bu bölgede kültürel ve tarihi kalıntıların yok edilmesini önlemek amacıyla Beşparmak Dağları'nın bir kısmının milli park ilan edilmesi için çabalar devam süregelmektedir. Dağların ekolojisini tehdit eden öncelikli unsur, madencilik endüstrisinin seramik endüstrisi için hammadde çıkarma faaliyetleridir. 1990'ların ortalarında bilim insanları Latmos'un arkeolojik buluntularını ve doğal güzelliklerini koruma altına almak için UNESCO'ya başvurmuşlar fakat kısıtlı bir başarıya ulaşmışlardır. 1994 yılında 60 km²'lik Bafa Gölü çevresindeki 12.281 hektarlık kıyı şeridi ve komşu menderes deltası "Aydın Tabiat Parkı "nın bir parçası olarak Bafa Gölü Tabiat Parkı ilan edilmiştir.[4]
1984 yılında Latmos'ta feldspat, kuvarsit ve mermer madenciliği başlamış ve 2004'ten 2014'e kadar madencilik önemli ölçüde hızlanmıştır. 1984'ten 2018'e kadar, Latmos'taki madencilik faaliyetleri, feldspat-kuvarsit ocakları tarafından 1500 hektar, mermer ocakları tarafından 1390 hektar ve linyit madenciliği tarafından 900 hektar olmak üzere toplam 3800 hektar araziyi tahrip etmiştir.[5] Madencilik teşvikleri ve vergi indirimleri nedeniyle madenciliğin hızla arttığı son yıllarda, 2012 yılına kadar bu bölgede cam, seramik, kaynak elektrodu ve boya sektörlerine hammadde sağlayan yedi yeni feldispat ocağı açılmıştır.[6]
Latmos'un doğal ve kültürel varlıklarına yönelik madencilik faaliyetlerine karşı ilk kitlesel gösteriler Kasım 2012'de "Latmos'u Kurtarın" sloganı altında başladı.[7] Halkın, çevre derneklerinin, ulusal ve uluslararası bilim temsilcilerinin ve Türk sağlık sektörünün güçlü protestolarına rağmen,[8][9][10] UNESCO'ya ve Türk devlet kurumlarına defalarca yapılan başvurulara rağmen[11][12] ve madencilik faaliyetleriyle çevre tahribatının hızla ilerlediğini ortaya koyan bilimsel araştırmalara rağmen,[5] Latmos bölgesinde süren madencilik faaliyetlerine karşı durdurma ile sonuçlanan bir başarıya ulaşılamamıştır. Bununla birlikte madencilik faaliyetlerinin önüne açacak yeni izinler alınmakta ve gelecekte tahribatın daha da artmasının önü açılmaktadır.
Kaynakça değiştir
- ^ a b "Latmos Dağları / Beşparmak Dağları" (PDF). latmos-felsbilder.de. 28 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Kasım 2014.
- ^ "LATMOS (BEŞPARMAK ) DAĞLARI İÇİN SEVİNDİRİCİ GELİŞME". ekodosd.org. 9 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2014.
- ^ a b "Beşparmak". ekodosd.org. 13 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2014.
- ^ Volker Höhfeld: . Hrsg.: Volker Höhfeld. Global Studies Working Papers Band 37. Tübingen Institute of Geography, Tübingen 2017, S. 5.
- ^ a b M. Gül, M., K. Zorlu &. M. Gül: Assessment of mining impacts on environment in Muğla-Aydın (SW Turkey) using Landsat and Google Earth imagery. In: Environmental Monitoring and Assessment. Band 191, Nr. 11, 2019, S. 1–18.
- ^ "Beşparmak Dağları'ndaki 8 bin yıllık resimler taşocaklarında mıcır olacak". T24 Internet Gazetesi. 2012-10-30. 25 Eylül 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Anneliese Peschlow-Bindokat (2013). "Das Latmos-Gebirge / Beşparmak. Eine einzigartige Natur- und Kulturlandschaft vor dem Untergang" (PDF) (Almanca). 6 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Aydın Tabip Odası Beşparmak Dağları'ndaki Kanser Vakalarını Araştırdı". Havadıs Gazetesi. 2015-05-27. [ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Söke halkı Beşparmak Dağı'na yeni maden ocakları açılmasına karşı çıktı". Cumhurriyer Gazetesi. 2020-03-20. 10 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Retten Sie die größten Pinienwälder der Türkei!". NABU (Almanca). 2014. 25 Eylül 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Aydın Tabip Odası Beşparmak Dağları'ndaki Kanser Vakalarını Araştırdı". Hürriyet Aydın Haberleri. 2015-05-27.
- ^ "Beşparmak Dağları'nın Milli Park Statüsünü Alınması İsteniyor". Haberler Gazetesi Aydın. 2006-11-07. 3 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.