Vikipedi

Amonyum klorür

Sal amonyak ile karıştırılmamalıdır.

Amonyum klorür ya da daha çok bilinen adıyla Nişadır, formülü NH4Cl olan bir kimyasal bileşiktir. Suda yüksek oranda çözünen, beyaz kristallere sahip bir tuzdur. Amonyum klorür çözeltileri hafif asidiktir. Doğada mineral halde bazı volkan bacalarının etrafında bulunan haline sal amonyak denir. Bazı tür meyan ballarında bir aroma maddesi olarak kullanılır. Nişadır, hidroklorik asit ve amonyak arasında gerçekleşen reaksiyonla sonucu oluşur.

Amonyum klorür
Amonyum klorürün birim hücre yapısı
Amonyum klorür tozu
Adlandırmalar
IUPAC adı
Amonyum klorür
Diğer adlar
Nişadır
Tanımlayıcılar
3D model (JSmol)
ChEBI
ChemSpider
ECHA InfoCard 100.031.976 Bunu Vikiveri'de düzenleyin
EC Numarası
  • 235-186-4
KEGG
RTECS numarası
  • BP4550000
UNII
  • InChI=1S/ClH.H3N/h1H;1H3 
    Key: NLXLAEXVIDQMFP-UHFFFAOYSA-N 
  • InChI=1/ClH.H3N/h1H;1H3
    Key: NLXLAEXVIDQMFP-UHFFFAOYAI
  • [Cl-].[NH4+]
Özellikler
Kimyasal formül H4ClN
Molekül kütlesi 53,49 g mol−1
Görünüm Beyaz katı, higroskopik
Koku Kokusuz
Yoğunluk 1.5274 gr/cm3[2]
Erime noktası 338 °C süblime olur, bozunur
Kaynama noktası 520 °C
337.6 °C2de süblime olur[4]
ΔsublHo = 176.1 kJ/mol[6]
Çözünürlük (su içinde) 244 gr/L (−15 °C)
294 gr/L (0 °C)
283.0 gr/L (25 °C)
454.4 gr/L (40 °C)
740.8 gr/L (100 °C)[3]
30.9 (395 gr/L)[1]
Çözünürlük amonyak, hidrazin, alkol, metanol, gliserinde çözünür
asetonda çok az çözünür
dietil eter, etil asetatda çözünmez[4]
Çözünürlük (metanol içinde) 3.2 gr/100 g (17 °C)
3.35 gr/100 g (19 °C)
3.54 gr/100 g (25 °C)[4]
Çözünürlük (etanol içinde) 6 gr/L (19 °C)[2]
Çözünürlük (gliserin içinde) 97 gr/kg[4]
Çözünürlük (kükürt dioksit içinde) 0.09 gr/kg (0 °C)
0.031 gr/kg (25 °C)[4]
Çözünürlük (asetik asit içinde) 0.67 g/kg (16.6 °C)[4]
Buhar basıncı 133.3 Pa (160.4 °C)[5]
6.5 kPa (250 °C)
33.5 kPa (300 °C)[2]
Asitlik (pKa) 9.24
Kırınım dizimi (nD) 1.642 (20 °C)[4]
Termokimya
84.1 J/mol•K[2]
Standart molar entropi (S⦵298)
 94.56 J/mol•K[2]
Standart formasyon entalpisi (ΔfH⦵298)
 −314.43 kJ/mol[2]
Gibbs serbest enerjisi (ΔfG⦵)
 −202.97 kJ/mol[2]
Tehlikeler
GHS etiketleme sistemi:
Piktogramlar GHS07: Zararlı[5]
İşaret sözcüğü Uyarı
R-ibareleri R22, R36
G-ibareleri S2, S22
Tehlike ifadeleri H302, H319[5]
Önlem ifadeleri P305+P351+P338[5]
NFPA 704
(yangın karosu)
NFPA 704 four-colored diamondSağlık 2: Yoğun veya sürekli ancak kronik olmayan maruziyet geçici iş göremezliğe veya olası kalıcı hasara neden olabilir. Örnek: KloroformYanıcılık 0: Yanmaz. Örnek: SuKararsızlık 0: Genellikle yangın maruziyeti koşullarında dahi normalde kararlıdır ve su ile reaksiyona girmez. Örnek: Sıvı azotÖzel tehlikeler (beyaz): kod yok
2
0
0
Parlama noktası Yanıcı değildir
Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC):
LD50 (medyan doz)
 1650 mg/kg (sıçan, oral)
NIOSH ABD maruz kalma limitleri:
PEL (izin verilen) yok[7]
REL (tavsiye edilen) TWA 10 mg/m3 ST 20 mg/m3 (duman olarak)[7]
IDLH (anında tehlike) N.D.[7]
AB sınıflandırması Hazchem Xn Hazchem Xi
Güvenlik bilgi formu (SDS) ICSC 1051
Benzeyen bileşikler
Diğer anyonlar
 Amonyum florür
Amonyum bromür
Amonyum iyodür
Diğer katyonlar
 Sodyum klorür
Potasyum klorür
Hidroksilamonyum klorür
Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
Bilgi kutusu kaynakları

Elde etme değiştir

Nişadır, Sodyum karbonat üretmek için kullanılan solvay işleminin bir ürünü olarak ortaya çıkar:[6]

CO2 + 2 NH3 + 2 NaCl + H2O → 2 NH4Cl + Na2CO3

Bu yöntem yalnızca nişadır üretimi için temel yöntem olmakla kalmaz, aynı zamanda bazı endüstriyel işlemlerde amonyak salınımını en aza indirmek için de kullanılır.

Amonyum klorür ticari olarak amonyak (NH3)'un hidrojen klorür (gaz) veya hidroklorik asit (su çözeltisi) ile birleştirilmesiyle hazırlanır:

NH3 + HCl → NH4Cl

Amonyum klorür, volkanik bölgelerde doğal olarak da oluşur ve duman salan deliklerin (fümerol) yakınındaki volkanik kayalar üzerinde oluşur. Kristaller doğrudan gaz halinde birikir ve suda kolaylıkla çözündükleri için kısa ömürlü olma eğilimindedirler. Doğada mineral halinde bulunan amonyum klorüre sal amonyak adı verilir.[8]

Reaksiyon değiştir

 
Amonyum klorür soğuduktan sonra pirolize olur ve amonyum klorür dumanına dönüşür

Amonyum klorür ısıtıldığında süblim görünür, ancak gerçekte geri dönüşümlü olarak ayrışarak amonyak ve hidrojen klorür gazına dönüşür:[6]

NH4Cl   NH3 + HCl

Amonyum klorür, amonyak gazı açığa çıkarmak için sodyum hidroksit gibi güçlü bir bazla reaksiyona girer:

NH4Cl + NaOH → NH3 + NaCl + H2O

Benzer şekilde, amonyum klorür de yüksek sıcaklıklarda alkali metal karbonatlarla reaksiyona girerek amonyak ve alkali metal klorür verir:

2 NH4Cl + Na2CO3 → 2 NaCl + CO2 + H2 O + 2 NH3

Sudaki kütlece %5 amonyum klorür çözeltisinin pH değeri 4,6 ila 6,0 aralığındadır.[9]

Amonyum klorürün diğer kimyasallarla olan bazı reaksiyonları, örneğin baryum hidroksit ile reaksiyonu ve suda çözünmesi gibi, endotermiktir.

Kullanım alanları değiştir

 
Amonyum klorür kristal(ler)i

Amonyum klorürün baskın uygulaması, kloroamonyum fosfat gibi gübrelerde (dünya amonyum klorür üretiminin %90'ına karşılık gelir) bir nitrojen kaynağı olarak kullanılır. Bu şekilde döllenen ana mahsullar, Asya'daki pirinç ve buğday'dır.[10]

18. yüzyılda piroteknikte amonyum klorür kullanılmış ancak yerini daha güvenli ve daha az higroskopik kimyasallar almıştır. Amacı, alevdeki bakır iyonlarından yeşil ve mavi renkleri zenginleştirecek bir klor donörü sağlamaktı.

Beyaz duman sağlamak için ikincil bir kullanımı vardı, ancak son derece kararsız amonyum klorat üreten potasyum klorat ile hazır çift ayrışma reaksiyonu, kullanımını çok tehlikeli hale getirdi.[11][12][13]

Metal işleri değiştir

Nişadır, kalay kaplanacak, galvanizlenecek veya lehimlenecek metallerin hazırlanmasında "flux" olarak kullanılır. Uçucu bir metal klorür oluşturmak için yüzeydeki metal oksitlerle reaksiyona girerek iş parçalarının yüzeyini temizleyerek bir akı olarak çalışır. Bu amaçla, bir havya ucunun temizlenmesinde kullanılmak üzere hırdavatçılarda bloklar halinde satılır ve ayrıca lehime flaks olarak da katılabilir.

Tıp değiştir

Amonyum klorür öksürük ilaçlarında balgam söktürücü olarak kullanılır. Balgam söktürücü etkisi, bronşiyal mukoza üzerindeki tahriş edici etkiden kaynaklanır, bu da muhtemelen öksürmeyi kolaylaştıran aşırı solunum yolu sıvısının üretilmesine neden olur. Amonyum tuzları mide mukozası için tahriş edicidir, bunun sonucunda bulantı ve kusmaya neden olabilir.

Amonyum klorür, şiddetli metabolik alkaloz tedavisinde, distal renal tübüler asidozu teşhis etmek için oral asit yükleme testinde, bazı idrar yolu bozukluklarının tedavisinde idrarın pH'ını asit seviyesinde tutmak için sistemik bir asitleştirici ajan olarak kullanılır.[kaynak belirtilmeli]

Gıda değiştir

Amonyum klorür, sal amonyak veya salmiak adı altında E numarası koduyla gıda katkı maddesi olarak kullanılır. E510, ekmek yapımında maya besleyici ve asitleştirici olarak kullanılır.[14] Sığırlar için bir yem takviyesi; mayalar ve birçok mikroorganizma için besleyici ortamda bir bileşendir.

Amonyum klorür, tuzlu meyankökü (İskandinav ülkeleri, Benelüks ve kuzey Almanya'da popüler) adı verilen koyu renkli tatlıları tatlandırmak için kullanılır,[15] kurabiyelere çok gevrek bir doku vermek için fırıncılıkta ve tatlandırmak için Salmiakki Koskenkorva liköründe de kullanılır. İran, Tacikistan, Hindistan, Pakistan ve Arap ülkelerinde "noshader" olarak adlandırılır ve samosas ve jalebi gibi atıştırmalıkların gevrekliğini artırmak için kullanılır.

Türkiye'de daha çok piyasa adıyla nişadır olarak bilinir.

Laboratuvarda kullanım değiştir

Amonyum klorür tarihsel olarak soğutma banyolarında düşük sıcaklıklar üretmek için kullanılmıştır.[16]

Amonyak içeren amonyum klorür çözeltileri, ACK (Amonyum-Klorür-Potasyum) lizis tamponu dahil olmak üzere tampon çözelti olarak kullanılır.[17]

Paleontolojide, amonyum klorür buharı fosillerin üzerine depoze edilir, burada madde parlak beyaz, kolayca çıkarılabilen ve fosilin sahip olabileceği herhangi bir renklenmeyi örten küçük kristallerden oluşan oldukça zararsız ve inert bir tabaka oluşturur ve bir açıyla aydınlatılırsa üç boyutlu örneklerin fotoğrafik dokümantasyonunda kontrastı oldukça artırır.[18] Aynı teknik arkeolojide fotoğrafçılıkta cam ve benzeri numuneler üzerindeki yansımayı ortadan kaldırmak için uygulanmaktadır.[19]

Organik sentezde doymuş NH4Cl çözeltisi tipik olarak reaksiyon karışımlarını söndürmek için kullanılır.[20]

242,8 binde ve sıfır basınçta lambda geçişi ("λ" yoğun madde fiziğinde bir grup olan evrensellik sınıfıdır) olur.[21]

Ayrıca bakınız değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ "Solubility Products of Selected Compounds". www.saltlakemetals.com. Salt Lake Metals. 21 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2014. 
  2. ^ a b c d e f g Pradyot, Patnaik (2003). Handbook of Inorganic Chemicals. The McGraw-Hill Companies, Inc. ISBN 0-07-049439-8. 
  3. ^ Seidell, Atherton; Linke, William F. (1919). Solubilities of Inorganic and Organic Compounds (2. bas.). D. Van Nostrand Company. 
    Results here are multiplied by water's density at temperature of solution for unit conversion.
  4. ^ a b c d e f g "Arşivlenmiş kopya". 23 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2015. 
  5. ^ a b c d Sigma-Aldrich Co., Ammonium chloride. Retrieved on 11 Haziran 2014.
  6. ^ a b c Wiberg, Egon; Wiberg, Nils (2001). Anorganik Kimya (resimli bas.). Academic Press. s. 614. ISBN 978-0-12-352651-9. 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2016. 
  7. ^ a b c NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards. "#0029". National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). 
  8. ^ Rowley, Steven P. (2011). General Chemistry I Laboratory Manual (Second bas.). Kendall Hunt. ISBN 978-0-7575-8942-3. 
  9. ^ Bothara, K. G. (2008). İnorganik Farmasötik Kimya. Pragati Books Pvt. s. 13. ISBN 978-81-85790-05-3. 22 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2016. 
  10. ^ Zapp, Karl-Heinz (2012) Ullmann's Encyclopedia'daki "Amonyum Bileşikleri" Endüstriyel Kimya. Wiley-VCH, Weinheim. DOI:10.1002/14356007.a02_243
  11. ^ Conkling, John A.; Mocella, Christopher J. (2010). Piroteknik Kimyası (2.2yayıncı=CRC Press bas.). ISBN 978-1574447408. 
  12. ^ Davis, Tenney L (2012). Barut ve Patlayıcıların Kimyası. Angriff Press. ISBN 978-0945001171. 
  13. ^ Kosanke, K.L.; Kosanke, B.J.; Sturman, Barry T.; Winokur, Robert M. (2012). Ansiklopedik Piroteknik Sözlüğü (ve İlgili Konular). Journal of Pyrotechnics. ISBN 978-1889526195. 
  14. ^ {{kitap kaynağı|soyadı1=Smith|ad1=Jim|soyadı2=Hong-Shum|ad2=Lily|başlık =Food Additives Data Book|yıl=2011|yayıncı=John Wiley & Sons|isbn=978-1444397734|sayfa=540|basım=2.2
  15. ^ Christine S. (8 Ağustos 2011). "In Salmiak Territory". The Harvard Crimson. 12 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2017. 
  16. ^ "A New Frigorifick Experiment Shewing, How a Considerable Degree of Cold Can Be Suddenly Produced without the Help of Snow, Ice, Haile, Wind, or Niter, and That at Any Time of the Year". Philosophical Transactions. 1 (15): 255-261. 18 Temmuz 1666. doi:10.1098/rstl.1665.0106. 
  17. ^ "ACK Lysis Buffer". Cshprotocols.cshlp.org. 1 Kasım 2014. 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2018. 
  18. ^ Marsh, L. F. and Marsh, R. C. (1975). "Paleontolojik örneklerin fotoğraflanmadan önce kaplanması için yeni teknikler". Journal of Paleontology. 49 (3): 565-566. 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012. 
  19. ^ "Home - BCIN". Bcin.ca. 1 Ağustos 2017. 16 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2018. 
  20. ^ Robert K. Boeckman, Jr.; Douglas J. Tusch; Kyle F. Biegasiewicz (2015). "(S)-1,1-Diphenylprolinol Trimethylsilyl Ether". Org. Synth. 92: 309-319. doi:10.15227/orgsyn.092.0309. 
  21. ^ Pippard, A. B. (Mayıs 1956). "XLVIII. Lambda geçişi yakınında geçerli termodinamik ilişkiler". Philosophical Magazine. 1 (5): 473-476. Bibcode:1956PMag....1..473P. doi:10.1080/14786435608238127. ISSN 0031-8086. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Amonyum_klorür&oldid=32030157" sayfasından alınmıştır