Altuncan Hatun
Altuncan Hatun (d. (?), Harezm - ö. 1060, Zencan), Büyük Selçuklu İmparatorluğu Sultanı Tuğrul Bey'in eşi. Daha önce Yengi-kent ve Cend Oğuzları'nın yabgusu; Harezm'in valisi (1038-1041) ve daha sonra da Harezm-Şah (1041-1042) olan Şah Melik'in ilk eşi idi. Kocasının 1042'de Çağrı Bey tarafından öldürülmesinden sonra 1043'te Tuğrul Bey ile evlendi.[1][2]
| Altuncan Hatun | |
|---|---|
| Doğum | Harezm, Harezmşahlar Devleti |
| Ölüm | 1060 Zencan, Büyük Selçuklu İmparatorluğu |
| Eş(ler)i | Şah Melik[1] Tuğrul Bey |
| Çocuk(lar)ı | Enuşirvan (ilk eşinden) |
| Hanedan | Selçuklu Hanedanı (evlilikle) |
| Dini | İslam |
Hayatı değiştir
Hayatının ilk dönemleri hakkında detaylı bilgi yoktur. İlk eşi Selçuklu Hanedanı ile müttefik olan 1035 yılında ölen Harezm bölgesi hakimi Şah Melik olduğu tahmin edilir.[3] Tuğrul Bey Altuncan Hatun ile evlenmek için Kündürî'yi görevlendirmiştir. Tuğrul Bey ile Altuncan Hatun'un ne zaman evlendikleri kesin olarak bilinmemesine rağmen 1040'lı yıllar olduğu ileri sürülür. Tuğrul Bey eşi Altuncan Hatun'a saygı duyar, bir mesele hakkında görüşlerini sorar, sözünü dinlerdi.[4] Altuncan Hatun Selçuklu siyasetinde söz sahibi olmuş ve önemli kararlar almıştır.
Tuğrul Bey'in üvey kardeşi İbrahim Yınal isyan başlatıp devletin merkezi Hemedan'a doğru yönelmesi üzerine Nusaybin'de bulunan Tuğrul Bey kardeşinden önce Hemedan'a ulaşarak silahları ve hazineyi güvenceye aldı. Hemedan önünde iki kardeş savaştı. Tuğrul Bey kuvveti az olduğu için mağlup olarak Hemedan kalesine sığındı. Tuğrul, eşi Altuncan Hatun'dan ve veziri Kündürî'den yardım istedi. Selçuklu ordusunun Bağdat'tan ayrılmamasını isteyen Abbasi halifesi Altuncan Hatun'a izin vermedi ve vezir Kündürî Hemedan'a gitmemesi için Altuncan Hatun'u ikna etti. Vezir Kündürî, Altuncan Hatun'un oğlu Enuşirvan'ı Tuğrul Bey yerine tahta çıkarmaya niyetlendi. Bu durumu anlayan Altuncan Hatun oğlunu ve veziri yakalatıp tutuklatmak üzere harekete geçince ikisi de kaçarak Hille'ye gittiler.[3]
Altuncan Hatun, Bağdat'taki Selçuklu askerlerini toplayarak Hemedan'a doğru yola çıktı. Tuğrul Bey, eşinin ve diğer yardıma gelenlerin sayesinde kardeşi İbrahim Yınal'ı mağlup ederek tehlikeyi atlattı. Altuncan Hatun cesur karar alarak oğlunun tahta çıkmasına karşı çıkarak Tuğrul Bey'e yardıma gitmesi Selçuklu Devleti'nin kaderini değiştirmiştir.
Devlet idaresi değiştir
Ölmeden önce eşi Tuğrul Bey'e “Dünya ve ahiret şerefine nail olman için halifenin kızıyla evlenme konusunda çaba göster” dediği ve bütün mal varlığının halifenin kızına verilmesini vasiyet ettiği söylenir.[5][6] İbnü'l Cevzî, Altuncan Hatun hakkında; "Tuğrul Bey, birçok iş ve sorunlarda onun fikrini alır ve bunların çözümlerini kendisine bırakırdı" demiş ve hayır işleri yapan çok dindar kadın olduğunu söylemiştir.[7] Süryani tarihçi İbnü'l İbrî de "Kendisi kocası tarafından son derece sevilirdi ve saltanatın bütün işlerini bu kadın idare ederdi," demiştir.[8]
Ölümü değiştir
Altuncan Hatun Aralık 1060'ta Zencan'da vefat etti ve ardından Rey'e defnedildi.[9]
Popüler Kültürde Yeri değiştir
2021'de TRT 1 de yayınlanmaya başlayan Alparslan: Büyük Selçuklu dizisinde Esra Kızıldoğan tarafından canlandırılmaktadır.
Kaynakça değiştir
- ^ a b Ann K. S. Lambton (1 Ocak 1988). Continuity and Change in Medieval Persia. SUNY Press. s. 262. ISBN 978-0-887-06133-2.
- ^ Türk dünyası araştırmaları - Issue 173. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. 2008. s. 112.
- ^ a b Ayşe Dudu Kuşçu, Selçuklu Devlet Yönetiminde Kadının Yeri ve Altuncan Hatun Örneği, s. 180
- ^ TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 16, sayfa: 499
- ^ Ali Sevim, Makaleler, c.II, (Miratüz-Zaman/Tuğrul Bey Dönemi), s. 131
- ^ Zekeriya Kitapçı, Türk ve Selçuklu Hatunları, s. 263 v.d.
- ^ Ali Sevim, Makaleler, c.II, (Miratüz-Zaman/Tuğrul Bey Dönemi), s. 130
- ^ Ebû’l-Ferec, Abû’l-Farac Tarihi, (Suryanca’dan İngilizce’ye çev.: Ernest A. Wallis Budge, İngilizce’den Türkçe’ye çev.: Ömer Rıza Doğrul), Ankara, 1987, II. Baskı, c. I, s. 315
- ^ TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 44, sayfa: 252