Alageyik
Alageyik ya da Yağmurca[1][2] (Dama dama) geyikgiller (Cervidae) familyasından, göçmen olmayan ve sürü oluşturan, kürek boynuzlu ve benekli gececil bir geyik türüdür. Dünyada en saf yabani alageyiklerin bulunduğu tek yer Antalya'dır ve yöre halkı tarafından Benekli geyik[3] adı da verilmektedir. Sonradan insanlar tarafından asırlar içinde bütün Avrupa'ya yayılmıştır. İran'ın batı kıyıları ötesinde Asya'da doğal olarak bulunmazlar.
| Alageyik | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Erkek (üstteki), dişi (alttaki)  | ||||||||||||||||||||
| Korunma durumu | ||||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
Dama dama
Linnaeus (1758) | ||||||||||||||||||||
 Alageyik yaşama alanı 1. Doğal 2. Muhtemelen doğal 3. 1900'den önce insan tarafından getirilmiş 4. 1900'den sonra insan tarafından getirilmiş |
Evcil ve yarı evcil popülasyonları Avrupa başta olmak üzere değişik bölgelerdeki doğal parklarda ve korunaklı avlaklarda bulunan gözde bir türdür. Yabanileri çok ürkektir ve en ufak bir ses duyumunda ormanda izini kolayca kaybettirebilmektedir.
Yaşam süreleri 12 yıl kadardır.
Alt türleri değiştir
2[4] alt türü vardır. Bazen mesopotamica alt türü ayrı bir tür olarak da sınıflandırılır.
- Dama dama dama (Anadolu alageyiği[5]) : Dünyada yabani alageyiklerin en saf olarak bulunduğu tek yer Türkiye'de Antalya ilidir.[3][6] Avrupa'daki evcil ve yarı evcil popülasyonları bu alt türe aittir.
- Dama dama mesopotamica (İran alageyiği) : Günümüzde daha çok İran'ın batısında bulunurlar ve soyları tehlike altındadır.
Türkiye'deki dağılımı değiştir
Dama dama dama alt türünün günümüzdeki yabani popülasyonlarının Türkiye'de yıl boyu görüldüğü iki alandan birisi Antalyadaki Termessos Milli Parkı ve Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında, diğeri Mersin dir. Ayrıca çok az miktarda Bolu Dağlarında da bulunur.[7]
Türkiye'de ilk defa av ve yaban hayatı çalışmaları Antalya Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı Düzlerçamı bölgesinde 1966 yılında başlamıştır. Senelerce bilinçsiz ve acımasız sürdürülen avcılık nedeni ile nesilleri yok olma sınırına gelen ve sadece Türkiye'de Düzlerçamı'nda 7 baş kalan alageyikler koruma çalışmalarıyla 2010 yılında 300-400 başa ulaşmıştır. Düzlerçamı'ndan Türkiye'nin çeşitli yerlerine alageyik aktarılmaktadır.[8] Bir asır önce alageyiklerin görüldüğü Dilek Yarımadası Milli Parkına günümüzde Antalya Düzlerçamı'ndaki 200 başlık popülasyondan bir kısmı aktarılmıştır.[6][9]
Dama dama mesopotamica alt türü yalnızca Hakkâri'de ender olarak görülür.
Anatomi değiştir
Rengi yazın beyaz lekelerle süslü açık sarımsı kahve, kışın ise bir teviye grimsidir. Bütün hayvanın siyahımsı kahverengi olduğu zamanlar da vardır.
Vücut ölçüleri değiştir
Erkek alageyikler 140–160 cm uzunluğunda bir boya ve 90–100 cm omuz yüksekliğine sahiptir. Ağırlıkları 60–100 kg olur. Dişileri ise 130–150 cm uzunluğunda, 75–85 cm omuz yüksekliğinde ve 30–50 kg ağırlığındadır.
Boynuz değiştir
Geyikgiller familyasının diğer türlerinde ağaç gibi dendritik dallanma gösteren boynuzlar, tıpkı erkek sığınlarda (Alces alces) olduğu gibi erkek alageyiklerde (Dama dama) de el ayasına veya daha doğru bir tanımlama ile yaba[2] ya benzeyen palmat biçimli kürek boynuzdur. Gençken dalsı olan boynuzları 3 yaşından sonra kürek boynuz olarak gelişir. Boynuzların ağırlığı 5–7 kg gelir.
Habitat değiştir
Ormanlık alanlar ve orman içi açıklıkları ana habitatıdır. Daha çok kapalı orman olarak adlandırılan ormanın iç kısımlarında bulunurlar. Çam ormanlarını tercih etmelerine karşılık yapraklı ormanları da kullanırlar. İyi birer tırmanıcı olmadıkları için sarp kayalıklarda görülmezler. Orman tabanında beslenmeyi ve dolaşmayı severler.
Davranış değiştir
Evcil ve yarı evcil popülasyonları doğal parklarda ve korunaklı avlaklarda kalabalık sürüler hâlinde bulunur. Antalya gibi gerçek yabani ortamlarında kalabalık sürü oluşturmazlar ve büyük bir erkeğe bağlı daha ufak sürüler hâlinde toplanırlar. Gündüzleri de sık çalıların arasında gizlenirler. Görme duyuları diğer geyik türlerine göre daha iyi gelişmiştir ve diğer geyiklerden farklı olarak alageyikler hareketsiz cisimleri de kolaylıkla görerek algılar ve değerlendiriler.[2] Çabuk harekete geçerler. Koşmaya hazırlanırken kuyruklarını sallar, sonra geniş adımlarla tırıs tırıs koşuya geçerler; 1 metreden yüksek çitlerin üzerinden atlayabilirler. İhtiyatlı olan bu hayvanların izlerinin takip edilmesi kolay değil ve avlanması zordur.[3]
Besin değiştir
Ana besinlerini otlar oluşturur. Ayrıca, ağaç sürgünleri, yapraklar ve çalılarla da beslenirler. Türkiye'de Antalya Düzlerçamında özel beslenme noktalarında kışın besin bulamadıkları için insanlar tarafından yemlenirler.
Üreme değiştir
Çiftleşme dönemi ekim ayındadır ve bir ay kadar sürer. Bu devrede erkek alageyiğin derin ve kalın homurtular veya havlamalardan oluşan çiftleşme çağırışı (böğürtü) 3 - 3,5 km uzaktan duyulabilir. Böğüreceği zaman boynunu ileri uzatır, normalden daha aşağı eğik başını da birden yukarı atar. Üreme dönemi dışında ise tehlike anında tiz çığlık şeklinde sesler çıkarırlar.
Dişiler Haziran ayında sürüden uzakta tenha bir yerde tek yavru doğururlar; ikiz yavru enderdir. Yavrular doğduklarında 30 cm boyunda ve 4,5 kg ağırlığında olur. Yavrusu kokusuz doğar ve diğer geyik türlerininkinden daha çabuk ayaklanır. İlk 15 dakika içerisinde ayağa kalkmayı, 1 saat içinde de koşmayı öğrenirler. Dişi alageyik yavrusuyla pek fazla ilgilenmez. Bir tehlike karşısında onu ya yanına alır ya da çalıların arasına gizledikten sonra bir daha arkasına bakmadan kaçar. Alageyikler tek erkek egemenli sürü (harem) oluşturdukları için erkek yavrular belli bir ergenliğe ulaştıklarında sürü dışında bırakılırlar.
İnsanlar Tarafından Götürüldüğü Yerler değiştir
Alageyik dünyanın pek çok yerine insanlar eliyle taşınmıştır. Alageyiğin doğal yayılım alanı Anadolu ve Batı İran'dır. Bunun dışında İtalya, Yunanistan ve Balkanların da muhtemel doğal yayılma alanı olduğu düşünülmektedir. Bununla beraber, dünyanın pek çok yerinde alageyik popülasyonları mevcuttur.
Arjantin değiştir
Alageyik Arjantin'in Neuquén bölgesindeki Victoria Adası'na, milyarder Aaron Anchorena tarafından götürülmüştür. Ancheron, adanın yerli türleri olan Güney And geyiği ve pudu ile alageyik popülasyonunu karıştırarak avlanma imkânlarını geliştirme niyetindeydi. Günümüzde bu türlerin popülasyonu durağan bir görünüm arz etmektedir.
Britanya ve İrlanda değiştir
Alageyik Avrupa'ya Romalılar eliyle yayılmıştır. Yakın zamanlara kadar Birtanya'ya Normanlar tarafından asilzadelerin ormanlarında yetişmesi ve avlanması için götürüldüğü düşünülmekteydi. Bununla beraber son bulgular (Fishbourne Roman Palace) göstermektedir ki alageyik adaya Romalılar tarafından M.S. 1. yüzyılda götürülmüştür. Ancak Romalılar tarafından götürülen popülasyonun yaşayıp yaşamadığı, dolayısıyla günümüzdeki popülasyonun Normanlar tarafından götürülen popülasyon olup olmadığı kesin değildir.
Diğer Yerler değiştir
Yunanistan'ın Rodos adasında küçük bir alageyik popülasyonu mevcuttur. Amerika Birleşik Devletleri'nin Georgia, Pensilvanya, Tennessee gibi eyaletlerinde değişen sayılarda alageyik sürüleri mevcuttur ve bunların erken 20. yüzyılda insanlar tarafından taşındığı bilinmektedir. Güney Afrika'ya da götürülmüş olan alageyik, Yeni Zelanda'ya 1860'tan sonra taşınmıştır.
Dipnotlar değiştir
- ^ 2011-2012 AV DÖNEMİ MERKEZ AV KOMİSYONU KARARI, Resmî Gazete, Sayı : 27968, 18 Haziran 2011
- ^ a b c Prof. Dr. Ali Demirsoy (1992), Yaşamın Temel Kuralları - Omurgalılar/Amniyota (Sürüngenler, Kuşlar ve Memeliler) -Cilt III/Kısım-II, Meteksan A.Ş., Ankara, 1992 (sayfa: 816-817)
- ^ a b c "TRAMEM Türkiye'nin Anonim Memelileri". 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2011.
- ^ Don E. Wilson & DeeAnn M. Reeder (2005), Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed) 19 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Johns Hopkins University Press, 2,142 pp.
- ^ 22. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. cilt 28 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., İzmir 2000, TC. Kültür Bakanlığı
- ^ a b "Alageyikleri taşınıyor". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2011.
- ^ İrfan Albayrak, Nahit Pamukoğlu and M. Ali Kaya, Bibliography of Turkish even-toed ungulates (Mammalia:Artiodactyla) 6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Mun. Ent. Zool. Vol. 2, No. 1, January 2007
- ^ ANTALYA İL ÇEVRE DURUM RAPORU 2009-2010[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Dilek Yarımadasının Eski Dostları Dönüyor[ölü/kırık bağlantı]
Dış bağlantılar değiştir
- TRAMEM Türkiye'nin Anonim Memelilerti
- Dama dama. ITIS - Integrated Taxonomic Information System.