Afganistan Krallığı
Afganistan Krallığı (Peştuca: د افغانستان واکمنان, Dǝ Afġānistān wākmanān; Darice: پادشاهی افغانستان, Pādešāhī-ye Afghanistān), Güney ve Orta Asya'da 1926'da Afganistan Emirliği'nin halefi olarak kurulan bir anayasal monarşiydi. Tahta çıktıktan yedi yıl sonra ilk kralı Emanullah Han tarafından emirliğin krallığa dönüşümü ilan edildi. Monarşi, 1973 Afganistan Darbesi'yle birlikte sona erdi.
Afganistan | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1926–1973 | |||||||||
.svg) Bayrak
(1930–1973) | |||||||||
Millî marş (1926–1943) Millī Surūd (Türkçe: “Milli Marş“) (1943–1973) Schahe ghajur-o-mehrabane ma ("Cesur ve Asil Kralımız") | |||||||||
.svg) | |||||||||
| Başkent | Kabil | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Peştuca, Darice | ||||||||
| Hükûmet | Üniter mutlak monarşi (1926-1964) Üniter anayasal monarşi (1964-1973) | ||||||||
| Kral | |||||||||
| |||||||||
| Başbakan | |||||||||
| |||||||||
| Yasama organı | Loya Jirga | ||||||||
| Tarihî dönem | İki savaş arası dönem · Soğuk Savaş | ||||||||
| |||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||
| 1973 | 647500 km2 | ||||||||
| Nüfus | |||||||||
| |||||||||
| Para birimi | Afgani | ||||||||
| Telefon kodu | 93 | ||||||||
| |||||||||
| Günümüzdeki durumu | Afganistan | ||||||||
.svg)
Tarihi değiştir
Emanullah Han, ülkeyi modernleştirmeye hevesliydi fakat bu çabası muhafazakar güçlerin birkaç kez toplumsal kargaşasına sebep oldu. Emanullah Han, 1927'de Avrupa'yı ziyaret ederken yeniden isyan patlak verdi. Emanullah Han, isyanın lideri Habibullah Kalakani'nin iktidarı ele geçirmesinden ve emirliği yeniden kurmasından önce sadece üç gün hüküm süren kardeşi İnayetullah Han'ın lehine tahttan çekildi.[1]
10 ay sonra, Emanullah Han'ın Savaş Bakanı Muhammed Nadir, Hindistan'daki sürgünden döndü. Muhammed Nadir'in İngiliz destekli ordusu Kabil'i yağmalayarak Habibullah Kalakani'yi bir ateşkes görüşmesi yapmaya zorladı. Fakat Muhammed Nadir'in kuvvetleri daha sonra ateşkes yerine, Kalakani'yi yakaladı ve ardından idam etti. Muhammed Nadir krallığı yeniden kurdu, Ekim 1929'da Afganistan Kralı ilan edildi ve son kral Emanullah Han'ın reformist yolunu geri almaya devam etti. Muhammed Nadir'in 1933'teki ölümünün ardından yerine 39 yıl saltanat süren oğlu Muhammed Zahir Şah geçti. Afganistan'ın son kralı Muhammed Zahir Şah, sonunda asırlarca süren monarşiyi başarıyla sona erdiren ve cumhuriyetçi bir Afgan hükümeti kuran, kuzeni Muhammed Davud Han tarafından devrildi. Afgan hükümeti dış dünyayla, özellikle de Sovyetler Birliği, Fransa, Büyük Britanya ve Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkiler kurmaya Zahir Şah'ın önderliğinde başladı.[2]
27 Eylül 1934'te Zahir Şah döneminde Afganistan Krallığı Milletler Cemiyeti'ne katıldı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Afganistan tarafsız kaldı ve diplomatik bir bağlantısızlık politikası izledi. Afganistan, II. Dünya Savaşı'nda tarafsız olmasına rağmen, Nazi Almanyası ile iyi ilişkilere sahipti, ancak bu ilişkiler İran'ın İngiliz-Sovyet işgalinden sonra koptu.[3]
Afganistan, 29 Ağustos 1946'da Birleşmiş Milletler'e[4] üye oldu. 1947'de Afganistan, Pakistan'ın Birleşmiş Milletler'e kabul edilmesine karşı oy kullanan tek Birleşmiş Milletler üyesiydi.[3] Bunun sebebi daha çok Afganistan'ın Peştunistan'a yaptığı çağrı nedeniyleydi. Nikita Kruşçev, Kabil'in başkentini ziyaret etti ve 1955'te Afganların Peştunistan'a ilişkin iddialarını onayladı.[3] Afganistan da 1961'de Bağlantısızlar Hareketi'ne üye oldu. Dönemin Afganistan Başbakanı Muhammed Davud Han, ülkede modern endüstrilerin ve eğitimin gelişmesi için çok çalıştı. Temmuz 1973'te Davud Han, Zahir Şah ülkede değilken kansız bir darbe düzenledi. Ertesi ay, Zahir Şah iç savaştan kaçınmayı umarak resmen tahttan çekildi. Bu, Afganistan Krallığı'nın sonunu ve cumhuriyetin başlangıcını belirledi.
Coğrafya değiştir
Afganistan Krallığı batıda İran, kuzeyde Sovyetler Birliği, doğuda Çin ve güneyde Pakistan ile sınır komşusuydu. Dağlık ve çoğunlukla kurak olan ülke 652,24 kilometrekaredir. Garip şekli ve sınırları, Afganistan'ın Rusya ve İngiltere arasında bir tampon haline getirilmesinin sonucuydu. Vahan Koridoru, tampona bir örnektir. Kış aylarında çoğu bölgede kar yağışı yaygındı ve yağmur yağışı azdı.[5]
Demografi değiştir
Ülke, Peştunlar, Tacikler, Hazaralar, Özbekler ve diğerleri gibi çeşitli etnik gruplardan oluşuyordu.
Afganların çoğunluğu Müslümandı, yani nüfusun yaklaşık %99'u. Müslüman nüfusun yaklaşık %90'ı Sünni, geri kalanı Şii'ydi.
Dari (Farsça) ve Peştuca ulusun resmi dilleriydi. Birçok Afgan iki dili de biliyordu ve her iki dili de kendi aralarında konuşabiliyorlardı.[6]
Ekonomi değiştir
Geçmiş ve günümüz Afganistan'ı gibi, ekonomi büyük ölçüde tarım ve madenciliğe dayanıyordu.
Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği, Soğuk Savaş sırasında nüfuz kazanmaya çalışmak için tarafsız Afganistan ekonomisine yatırım yaptı. Bu yatırım, 1951'de Afganistan ve ABD'nin ekonomideki ekonomik kalkınmaya yardımcı olmak için Kabil'de bir anlaşma imzaladığı Dört Nokta Programı'nı ve Sovyet teknisyenlerinin 1954'te başladığı Tirmiz'den Mezar-ı Şerif'e 100 km'lik bir boru hattının inşasını içeriyordu. Afganistan, Helmend Nehri vadisi geliştirme projesi için ABD'den malzeme, ekipman ve hizmet satın almasına yardımcı olmak için Birleşik Devletler İhracat-İthalat Bankası'ndan 18.500.000 $ aldı.
Ağustos 1961'de Pakistan, Başbakan Davud Han'ın Peştunistan'a yönelik güçlü duruşu nedeniyle Afganistan sınırını kapattı, ancak Han'ın istifasının ardından sınır mayıs ayında yeniden açıldı.[7]
Ülke talk, mika, gümüş, kurşun, beril, kromit, bakır, lapis lazuli ve demir cevheri yataklarına sahiptir.
Askeri değiştir
Kral Zahir Şah'ın kuzeni Muhammed Davud Han, 1956'da Çekoslovakya Sosyalist Cumhuriyeti ile 3 milyon dolarlık bir silah anlaşması ve Sovyetler Birliği ile 32,5 milyon dolarlık bir silah anlaşması imzaladı. Anlaşma, Afgan ordusuna ihraç edilen T-34 tankları ve MiG-17 jet avcı uçaklarını verdi. 1973 yılına kadar tüm Afgan subaylarının dörtte biri ila üçte biri Sovyetler Birliği'nde eğitim görmüştü.[3]
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ The Hazaras and the Afghan State: Rebellion, Exclusion and the Struggle for Recognition. Oxford University Press. 2017. ISBN 1849047073.
- ^ Rubin, Barnett. "DĀWŪD KHAN". Ehsan Yarshater (Ed.). Encyclopædia Iranica (Online bas.). United States: Columbia University. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2009.
- ^ a b c d "CHAPTER ONE THE AFGHAN COMMUNISTS" (PDF). 23 Eylül 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "United Nations member states". 26 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2021.
- ^ The kingdom of Afghanistan: a historical sketch.
- ^ Farangis Najibullah. "Afghanistan: Status Of Dari, Pashto Languages A Sensitive Topic". Radio Free Europe. 2 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2003.
- ^ "Modern Afghanistan". Encyclopædia Britannica. 2 Mart 2020. 13 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2020.