Abdürreşid Dostum
Abdürreşid Dostum ya da Raşid Dostum (Farsça: عبدالرشید دوستم; d. 1954, Şibirgan), Özbek asıllı Afgan asker. Afganistan tarihinin Mareşal unvanına sahip üçüncü komutanı,[2] Afganistan'daki Özbeklerin lideri ve eski Afganistan Devlet Başkan yardımcısı.
| Abdürreşid Dostum عبدالرشید دوستم | |
|---|---|
| |
| Afganistan Birinci Başkan Yardımcısı | |
| Görev süresi 29 Eylül 2014 - 19 Şubat 2020 | |
| Başkan | Eşref Gani Ahmedzai |
| Yerine geldiği | Yunus Kanuni |
| Yerine gelen | Emrullah Salih |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1954[1] Cüzcan Vilayeti, Afganistan |
| Milliyeti | Özbek |
| Partisi | Afganistan Ulusal İslam Hareketi |
| Mesleği | Asker, Siyasetçi |
| Dini | Sünni İslam |
| Askerî hizmeti | |
| Bağlılığı |  Afganistan
|
| Hizmet yılları | 1978-2013 |
| Rütbesi | Mareşal |
| Komutası | 6. Kolordu |
| Çatışma/savaşları | Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesi Afganistan Savaşı (1978-2021) Afganistan Savaşı (2001-2021) |
Hayatı değiştir
1953 yılında Afganistan'ın kuzeyindeki Şibirgan şehrinde doğdu. 26 yaşındayken Sovyetler'in Afganistan'da açtığı bir doğalgaz tesisinde işçi olarak çalışmaya başladı. Kısa sürede tesis içinde örgütlü bulunan işçi sendikasının başkanı oldu. Bu dönemde Afganistan içinde Sovyet yanlısı bir rejim vardı ve muhalifler bu yönetime karşı savaşıyordu. Bu savaşta kendilerine mücahit denilen Suudi etkisindeki gruplar, ülke kuzeyindeki Türkmen, Özbek ve Taciklere karşı tavır alınca, Dostum kuzeyden topladığı milislerle çatışmalar içine girdi. Sovyetlerin Afganistan'dan çekilmesinden sonra iktidarda bulunan Muhammed Necibullah hükûmetiyle iş birliğini sürdürdü. Mezar-ı Şerif başta olmak üzere Kuzey Afganistan'daki yedi eyaletin yönetimini ele aldı. Raşit Dostum "Cünbüş-i İslami Afganistan" adıyla siyasi örgütlenmesini de yaptı.
1992 yılında Necibullah'tan desteğini çekince başkent Kabil, mücahit grupların eline geçti. Mücahit grupların hemen hepsi ya etnik bir temele dayanıyor ya da İran, Pakistan ve Suudi Arabistan'dan gibi ülkelerin sözcülüğünü yapıyordu. Ayrıca örgütlerin en önemli gelir kaynağı olan uyuşturucu üretim ve sevkiyatı da çatışmaların ayrı bir yönünü teşkil ediyordu. Bu örgütlerin hepsinin ittifak ettiği tek konu ise Türklerin yönetim dışında kalması idi. Başkenti birbiriyle çatışan mücahit gruplara devreden Raşit Dostum, kuvvetlerini yeniden kuzeye çekti ve Mezar-ı Şerif'te devlet otoritesini pekiştirdi. Mezar-ı Şerif kısa zamanda eğitim, ticaret ve ziraat başta olmak üzere her alanda gelişti. Türkiye ile ilişkiler kuran Raşit Dostum, devrin Cumhurbaşkanı Turgut Özal'ın açtığı imkânlarla bütün dünyada tanındı. Turgut Özal bir dönem kullandığı makam arabasını, Raşit Dostum'a hediye etti. Bunun sembolik anlamı, Türklere ayrı bir heyecan veriyordu.
Raşit Dostum, Yüksek Askeri Şura Başkanı sıfatıyla başkent Kabil'i terk etti. Birbiriyle çatışan mücahit gruplardan ümidini kesen Pakistan ve Suudi Arabistan, Afganistan'ı ele geçirmek için Hindistan'ın Diobent şehri medreselerinde eğitim gören gençleri, Taliban yani talebeler adıyla örgütledi. Bu medresede esas itibarıyla ehli sünnet alimlerinin dini kitapları okutulmakla birlikte, bu eğitim skolastik bir yaklaşımla ve medeniyet eksenli bir bakıştan uzak bir şekilde veriliyordu. Değişmeyi idrakten yoksun bu bakış, medeniyet tarihimizdeki değişiklikleri bidat diyerek reddediyordu. Bu kesin inançlı robot örgütlenme, kısa zamanda gelişti ve mücahit grupların hepsini yıkarak kuzey hariç Afganistan'a hakim oldu. Raşit Dostum'la Kuzey Afganistan pazarlığını bizzat 1999 yılında Pakistan Dışişleri Bakanı yürütüyordu. Raşit Dostum, Burhaneddin Rabbani öncülüğündeki devrik Cumhurbaşkanı ve eski mücahit gruplardan yana tavır koyarak Pakistan'la anlaşmadı. Tacik asıllı Ahmet Şah Mesut dışında hiçbir mücahit örgüt Taliban'ın karşısında tutunamayınca, Pakistan destekli Taliban Mezar-ı Şerif'i ele geçirdi. Ülkesini terk eden Raşit Dostum, Ankara'ya gelerek Türk yetkililerle durum değerlendirmesi yaptı. Bilahare Türkiye, Özbekistan ve İran'da kısa süre bulunduktan sonra Kuzey Afganistan'a tekrar döndü.
Raşit Dostum liderliğindeki Kuzey Afganistan güçleri, Amerika Birleşik Devletleri'nin Taliban yönetimine karşı başlattığı askerî harekâtla tekrar öne çıktı.
Bu süreçte, 2001 yılında esir alınan 2 bin civarı Taliban militanının konteynerlerde boğularak ve kurşunlanarak öldürülmesi nedeniyle savaş suçu işlemekle suçlandı.[3][4] Bu kişilerin toplu olarak Deşt-i Leyli çölüne gömüldüğü tespit edilmiştir.[5]
9 Ekim 2004'te gerçekleşen cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday oldu ama seçilemedi. 2014 yılı Afganistan Başkanlık seçiminde Eşref Gani Ahmedzai'yi destekledi ve onun Başkan seçilmesinden sonra Afganistan Devlet 1. Başkan Yardımcısı oldu.
18 Şubat 2020'de cumhurbaşkanı ilan edilen Eşref Gani Ahmedzai ile seçimlere hile karıştığı iddiasıyla sonuçları kabul etmeyen aday Abdullah Abdullah arasında sağlanan anlaşma sonucunda Cumhurbaşkanı Gani tarafından Raşit Dostum’a mareşallik unvanı verildi.[6] Raşit Dostum, Afganistan tarihinin Mareşal unvanına sahip üçüncü komutanı ve Afganistan tarihinde Mareşal olan ilk Özbek'tir.
Siyasi ve sosyal görüşler değiştir
Dostum'un liberal ve biraz da solcu olduğu düşünülüyor.[7] Dostum, Taliban'ın 1998'de yönetimi ele geçirmesinden önce kuzey Afganistan'da kendi mini devletini yönetirken, kadınlar tek başlarına dışarı çıkıp başörtülerini açabiliyordu, kızların okula gitmesine ve üniversitede okumasına izin veriliyordu, sinemalarda her tür film gösteriliyordu, televizyonda müzik çalınıyordu ve Rus votkası ve Alman birası açıkça mevcuttu. Bu faaliyetlerin tümü Taliban tarafından yasaklandı.[8]
UGDG'nın Taliban'ı ezme girişimini etkisiz olarak gördü ve 2007'de, UGDG'nun sahip olduğu teçhizat ve insan gücünün aynısı verildiği takdirde Taliban'la birlikte "altı ay içinde" zemini süpürebileceğini söyleyerek kayıtlara geçti.[9] 2007 yılı itibarıyla üst düzey Afgan hükûmeti yetkilileri, başka bir isyan için gizlice güçlerini yeniden silahlandırabileceğinden endişe duydukları için Dostum'a güvenmiyorlardı.[9]
Özel hayat değiştir
Dostum'un boyu 183 santimetreden uzun ve "tombul" olarak tanımlanıyor. Genellikle kamuflaj askeri üniforma giymeyi tercih ediyor ve kendine özgü gür bir bıyığı var.[10]
Dostum Hatice adında bir kadınla evliydi. Hatice'nin 1990'lı yıllardaki kaza sonucu ölümü Dostum'u kırmıştı. Dostum, Hatice'nin ölümünden sonra yeniden evlendi.[11]
Oğullarından birine, modern Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün adını verdi.[12] Dostum Türkiye'de önemli bir zaman geçirdi ve ailesinden bir kısmı da orada ikamet ediyor.[12]
Dostum'un, Afganistan'da nadir görülen bir durum olan alkol içtiği ve görünüşe göre Rus votkası hayranı olduğu biliniyor. Şeker hastası olduğu belirtildi.[13] 2014 yılında başkan yardımcısı olduğunda Dostum, sağlıklı yemekler ve sabah koşuları için alkol tüketimini geçici olarak azalttı.[14]
Kaynakça değiştir
| Wikimedia Commons'ta Abdürreşid Dostum ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ "Big fish among the Afghan warlords". The Washington Times. 12 Ekim 2008. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2015.
Gen. Dostum, 54
- ^ "Özbek lider Dostum 'Mareşal' ilan edildi". 25 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Türkiye'de bulunan Raşid Dostum, çatışmaların yoğunlaştığı Afganistan'a döndü" 25 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., tr.euronews, 06.08.2021 (erişim: 25.05.2023)
- ^ "Raşid Dostum'a Bush kalkanı". hurriyet.com.tr. 12 Temmuz 2009. 25 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2023.
- ^ "The Truth About Dasht-i-Leili". The New York Times. 13 Temmuz 2009. 18 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2023.
- ^ "Afganistan'da Raşid Dostum'a mareşallik unvanı". 22 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Williams, Brian Glyn (6 Temmuz 2016). "The State Department Insults the Afghan Vice President (And All Afghan Uzbeks)". HuffPost. 12 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2018.
- ^ Vogelsang 2001, s. 232.
- ^ a b Pugliese, David (10 Mayıs 2007). "Former Afghan warlord says he can defeat Taliban". CanWest News Service. 21 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2008.
- ^ Shariff, Omar (3 Nisan 2014). "Afghanistan's most feared warlord". Gulf News. 21 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2021.
- ^ "Author Says Dostum Is Not A Blood-thirsty Warlord". Radio Free Europe/Radio Liberty. 16 Temmuz 2014. 21 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2021.
- ^ a b Kardas, Saban (8 Aralık 2008). "Dostum Says He Is Not in Exile in Turkey and Remains a Potent Force in Afghanistan". Jamestown Foundation. 21 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2021.
- ^ MacKenzie, Jean (17 Temmuz 2009). "Hero on horseback, or mass murderer?". The World. 21 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2021.
- ^ "Afghanistan's Warlord-Turned-VP Abdul Rashid Dostum Fights for Fitness". NBC News. 10 Aralık 2014. 21 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2021.