İran Yahudileri
İran Yahudileri, (Farsça: یهودیان ایرانی, Yahudiyan-i İrani; İbranice: יהודים פרסים) eskiden Pers İmparatorluğu ya da İran'da yaşamış veya hâlen İran'da yaşamakta olan Yahudiler'e denir.
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 İsrail | 200.000-250.000[1][2] |
 ABD | 60.000-80.000[3] |
 İran | ~25.000[4] |
 Avustralya | ~740[5] |
 Birleşik Krallık | Bilinmiyor |
| Diller | |
| Din | |
Yahudilik, İran'da var olan en eski dinlerden biridir. Çeşitli Tanah kitaplarında Pers İmparatorluğu'ndaki Yahudilerin yaşamı ve deneyimleri ile ilgili hikâyeler bulunur.
İran'ın aksine, bugün en çok İran Yahudisi İsrail ve ABD'de yaşar. 1993'teki sayıma göre İsrail 75.000[6] ve ABD 100.000 Parsime ev sahipliği yapmaktadır.[7][8] İran'daki Yahudi sayısı 25.000 civarındadır.[9][10][11] Başta Tahran, İsfahan ve Şiraz olmak üzere İran'ın çeşitli şehirlerinde yaşarlar ve İran anayasasınca koruma altındadırlar.[9] En kalabalık Yahudi nüfusu barındıran iki Müslüman ülkeden biridir (diğeri Türkiye'dir).[12]
İran'da İslam veya Bahailik'e geçen Yahudiler de bulunur.[13]
Terminoloji değiştir
İran Yahudileri terimi İranlı Yahudilerin yanı sıra İrani diller konuşan Yahudileri de kapsar. İsrail'de Parsim (İbranice: פרסים, anlamı: Farslılar) denir. İran'da ise Yahudiler'i ifade eden farklı kelimeler vardır:
- Kalimi: En kibar ve en resmî söyleniş şeklidir.
- Yahudi veya Pejmani: Resmî söyleniş şekli değildir fakat kibardır.
- İsrael: Yahudilerin kendilerine hitap şeklidir.
- Cud ya da Cuhud: Yahudileri aşağılayıcı bir hitap şeklidir.
Bugünkü İran değiştir
İran'ın ABD ve İsrail ile olan gerginliği yüzünden Amerika'daki İranlı Yahudiler İran'daki Yahudilerin Kaliforniya ve İsrail'e yerleştirilmeleri için para toplamaya karar verdi. Buna karşı Ağustos 2007'de, İran'daki Yahudi cemaatinden "bu şeffaf politik oyunlara alet edildikleri için" gücendiklerini belirten cevap geldi.
İran Yahudi cemaatinin hükûmet tarafından dini azınlık olduğu resmen kabul edilir. İran'da tanınan her azınlık grubunun mecliste kendini temsil etme hakkı olduğundan Yahudilerin de 290 sandalyeli mecliste bir sandalyesi bulunur. Bazı kaynaklar İran'daki Yahudi nüfusunun 30.000 - 35.000 civarında olduğunu belirtirken bazı kaynaklarsa bu sayının 20.000 - 25.000 dolaylarında olduğunu belirtir.[14]
Tahran'da hâlen hizmet veren 11 adet sinagog vardır ve bunların birçoğunun İbranice eğitim veren kursları vardır. Aynı zamanda 2 kaşer lokanta, birer tane yaşlılar yurdu ve mezarlıkları vardır. 20.000 adet kaynağıyla bir de Yahudi Kütüphanesi bulunur.[12] Ofoğ-e-Bina isimli bir gazetesi bulunan cemaatin "Dr. Sapit Yahudi Hastanesi" isimli, doktorlarının ve hastalarının çoğunluğunu Müslümanların oluşturduğu[15] bağışlarla çalışan bir de hastanesi vardır.[16]
Bugün İran'daki Yahudilerin büyük bir kısmı Tahran'da yaşasa da zamanında Şiraz, Hamedan, İsfahan, Nahavand ve Babul'un yüksek sayıda Yahudi nüfusuna ev sahipliği yaptığı bilinir. İran genelinde toplam 25 sinagog bulunur.[17]
İran dışındaki Parsimler değiştir
1979'daki Afganistan'da gerçekleşen Sovyet istilasından sonra Zablon Simintov isimli tek bir tane Yahudi kalmıştır. Kazakistan'da ise sadece 4 düzine Parsim ailesi vardır. Devlet dini İslam olan Pakistan'da ise bu nüfus 200'den azdır. Hindistan'da da Yahudi yaşardı fakat 1948'de İsrail'in kurulmasıyla Yahudilerin sayısı epeyce azalmıştır. ABD'de başta Kaliforniya ve New York olmak üzere birçok eyalette Parsim bulunur.
Diller değiştir
Parsim'lerin birçoğu Farsça konuşmasına rağmen, aşağıdaki diller Parsim'lerle bağdaştırılmıştır:
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ "Geldikleri ülkelere göre Yahudiler". 5 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2009.
- ^ Why are people going to Iran? 16 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Jpost.com. Retrieved on 2011-05-29.
- ^ foxnews.com
- ^ Jews of Iran 27 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Iranian Australian shows that 3% of them are jewish]
- ^ Yegar, M (1993), "Jews of Iran 5 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", The Scribe (no. 58): 2
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2009.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2009.
- ^ a b "Iran Jewish leader calls recent mass aliyah 'misinformation' bid". 29 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2009.
- ^ Iran Jewish MP criticizes 'anti-human' Israel acts 27 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ynet. 5.7.2008.
- ^ Iran's proud but discreet Jews 4 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. BBC. 2006-09-22.
- ^ a b "IRAN: Life of Jews Living in Iran". 14 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2009.
- ^ "The Conversion of Religious Minorities to the Bahá'í Faith in Iran". 23 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2009.
- ^ Report, Reuters, February 16 2000 Bahá'í Library Online 12 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Encyclopaedia Judaica bu sayının 1996'da 25.000 olduğunu söyler.
- ^ Harrison, Francis (Eylül 22, 2006) Iran's proud but discreet Jews 4 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. BBC
- ^ "Persian Rabbi". 19 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2009.
- ^ یافته های طرح آمارگیری جامع فرهنگی کشور، فضاهای فرهنگی ایران، آمارنامه اماکن مذهبی، 2003، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ص 344