İbrahim Bey Haydarov
İbrahim Bey Haydarov (Lezgice: Ибрагъим бей Гайдаров; Rusça: Ибрагим-бек Гайдаров) ya da İbrahim Haydar Bey (Azerice: İbrahim bəy Heydərov) (3 Ağustos 1879, Derbent[1] - 23 Eylül 1949, Ankara[2]) Lezgi[3] Müslüman mühendis, soylu, politikacı ve Kuzey Kafkas entelektüellerinden biriydi. 1918-1919'da Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Posta ve Telgraf Bakanı olarak görev yaptı.[4][5] 1919'da Paris Barış Konferansı'na katıldı.[5]
| İbrahim Haydar Bey Ибрагъим бей Гайдаров Иса бейдин хва (Ibrahim bey Heyderov Isa beydin khwa) (Lezgice) Ибрагим-бек Исабекович Гайдаров (Ibragim-bek Isabekovich Gaydarov) (Rusça) İbrahim bəy İsa bəy oğlu Heydərov (Azerice) İsa bey oğlu İbrahim Haydar bey (Türkçe) | |
|---|---|
| |
| Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Posta ve Telgraf Bakanı | |
| Görev süresi 1917-1919 | |
| Başbakan | Tapa Abdülmecit Çermoyef |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 3 Ağustos 1879 Derbent, Rus İmparatorluğu |
| Ölüm | 23 Eylül 1949 (70 yaşında) Ankara, Türkiye |
| Defin yeri | Cebeci Asri Mezarlığı, Ankara |
| Vatandaşlığı |  Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Rus İmparatorluğu Transkafkasya Demokratik Federatif Cumhuriyeti Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Fransa Türkiye
|
| Partisi | Rusya Devlet Dumasının Sosyal Demokrat Fraksiyonu Rusya Devlet Dumasının Müslüman Grubu |
| Evlilik(ler) | Nisa Hanım Arablinskaya |
| Akraba(lar) | İsa Bey Minetullabekoviç Haydarov (baba) Hacer Esved Gaydarov (anne) |
| Çocuk(lar) | Fatma Haydar Minnetullah Haydar Leyla Haydar Şermin Haydar |
| Bitirdiği okul | Sankt-Peterburg Devlet Ulaştırma Üniversitesi |
| Dini | İslam |
| İmzası | 
|
Hayatı değiştir
Erken dönem değiştir
İsa Bey Haydarov'un oğlu olarak soylu bir ailede doğdu. Lezgi[3] Müslüman soylu, milliyetçi aktivist ve kardeşi Ömer Bey ile beraber Kuzey Kafkas entelektüellerinden biriydi.
Bölgenin en iyi okulu olan Demirhan-Şura Gerçek okulunu 1897'de tamamladıktan sonra, seçkin Sankt-Peterburg Devlet Ulaştırma Üniversitesi'ne girdi ve 1907'de mezun oldu. İbrahim Haydar Bey, çalışmalarını tamamlayıp mezun olduktan sonra nihayet yüksek eğitim düzeylerine ulaştı ve memleketine döndü.
Bakü'de çeşitli sektörlerde iletişim mühendisi olarak çalıştı. 1907'de Bakü Cemiyeti liderleri arasında yer alan İbrahim Haydar Bey, 14 Ekim 1907'de 28 yaşında Dağıstan bölgesi ve Zagatala bölgesinden Rus İmparatorluğu Devlet Dumasına seçildi ve Sankt-Peterburg'a gitti. İlk başta Sosyal Demokrat ideolojiye sahip olan İbrahim Haydar Bey, ilk olarak Duma'da Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'ne katıldı ve Partinin Bolşevik fraksiyonunda yer aldı. Ancak Rus Bolşeviklerinin ulusal azınlıkların çıkarlarına hiç önem vermediğini ve İslam'a olumsuz baktığını düşünerek bu partiden ayrıldı ve Müslüman partiye katıldı. Beş komisyonun çalışmalarına katıldı: tarım, çalışma, iletişim, bütçe ve balıkçılık.[6][7][8][9][10]
Duma'daki görevinin tamamlanmasının ardından Bakü'ye dönen İbrahim Haydar Bey, birçok sivil toplum kuruluşunda görevler üstlendi. Kafkasyalıları desteklemek için fon sağlamak amacıyla "Deyanat" adında bir petrol şirketi kurdu. "Safa" ve "Necat" adlı yardım kuruluşlarına katıldı ve büyük rol oynadı. Küçük çocuklara Azerbaycan dili ve İslam'ı öğreten organizasyonlara da katıldı. Şubat 1917 devriminden ve Çarlık yönetiminin yıkılmasından sonra, Transkafkasya Müslümanları Komitesi'ne başkanlık etti. Transkafkasya Özel Komitesinin atanması üzerine Dağıstan Bölge Komiseri olarak atandı (5 Nisan 1917). Bakü'de düzenlenen Birinci Kafkas Müslümanları Kongresi'ne üye seçildi.[6][7][8][9][10]
Kafkas bağımsızlığı için mücadele değiştir
Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan ettikten sonra onlara katıldı ve entelektüel olarak devlet işlerine katkıda bulundu ve Kafkasya'nın kalkınması için çalıştı.[6][7][8][9][10]
Yeni kurulan Kafkasya hükûmetinde İbrahim Haydar Bey, Ulaştırma, Posta ve Telgraf Bakanı olarak görev yaptı. Tapa Abdülmecit Çermoyef başkanlığındaki bir heyetle birlikte, Kafkasya'nın bağımsızlığını tanımak için Müttefik Kuvvetlerin temsilcileriyle görüştüler. Hükûmetinin yetkili temsilcisi İbrahim Haydar Bey, 28 Kasım 1918'de Azerbaycan Cumhuriyeti ile bir anlaşma imzaladı. Mondros Mütarekesi hükümlerine göre Osmanlı destek güçlerinin Kafkasya'dan ayrılma yükümlülüğü nedeniyle Tapa Abdülmecit Çermoyef'in istifa etmesinden sonra yerine geçen Pshemakho Kotsev tarafından aynı göreve atandı. Ocak 1919'da, Kuzey Kafkasya'nın bağımsızlığını diğer ülkelere tanıtmak için Paris'teki Dünya Barış Konferansı'na gönderilen hükûmet heyetine atandı.
Kafkasya'nın Rus Beyaz Ordusu tarafından yeniden işgaline karşı silahlı mücadelede yer aldı. 1920 baharında, Kızıl Ordu işgalinden sonra geri çekilmek zorunda kaldığı Bakü'de kandırılarak tutuklandı. Azerbaycan Bolşeviklerinin lideri ve eski dostu Neriman Nerimanov'un yoğun çabaları sonucunda geçici olarak İçişleri Bakan Yardımcılığına atandı, kaçmayı başardı ve Tiflis'e gitti. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sonrası ailesiyle birlikte Fransa'ya gitti.[6][7][8][9][10]
Türkiye Hayatı değiştir
İbrahim Haydar Bey, 1925 yılında Mustafa Kemal Atatürk'ün özel daveti üzerine İbrahim Haydar olarak anıldığı Türkiye'ye gelerek Ankara-Kayseri demiryolu yapımına yardımcı oldu. Ardından Sivas demiryolunun çeşitli bölümlerinde çalıştı. Türkiye'de demiryolları yapımında kendini sadece yetenekli bir profesyonel olarak değil, aynı zamanda bir bilim insanı olarak kanıtladı. Irkçılığın yükselmesiyle Türkiye rüzgarının değişeceğini öngördü ve Kafkasya'yı tanıtmak için 1937'de İstanbul'da yayımlanan kitapları Rusça'dan Türkçe'ye çevirdi. 1939 kışında Erzincan depreminde genç meslektaşlarının kaybı sonucu Ankara'ya gitti. 1940'tan vefatına kadar geçen dönemde Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları'nda üst düzey görevlerde bulundu.[6][7][8][9][10]
Nisa Hanım'la evli olan ve bir erkek, üç kız çocuğu (Minnetullah, Leyla, Fatma, Şermin) bulunan Bayındırlık Bakanlığı Yüksek Bilim Kurulu üyesi İbrahim Haydar Bey, 20 Mart 1949'da Ankara'da vefat etti ve Cebeci Asri Mezarlığı'na gömüldü.[6][7][8][9][10]
Kaynakça değiştir
- ^ "Неизвестный известный — Ибрагим-бек Гайдаров". 10 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2021.
- ^ Гусейнов Г.-Б. Я. Краткая энциклопедия города Дербента. Мх.: Юпитер, 2005, с. 139.
- ^ a b "Просмотр документа - dlib.rsl.ru". dlib.rsl.ru. 23 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2021.
- ^ "Ибрагим-бек Исаббекович Гайдаров". 21 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2021.
- ^ a b "ГАЙДАРОВ Ибрагим-Бек Исабекович // Российское зарубежье во Франции 1919—2000. Л. Мнухин, М. Авриль, В. Лосская. Москва. Наука; Дом-музей Марины Цветаевой. 2008…2010." 22 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2021.
- ^ a b c d e f kkc. "İBRAHİM HAYDAR". www.kuzeykafkasyacumhuriyeti.org. 31 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2021.
- ^ a b c d e f Berzeg, Sefer E. (Mart 2003). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917-1922, Kafkasya Dağlıları Birliği’nin Kuruluşu (I. Cilt). İstanbul : Birleşik Kafkasya Derneği.
- ^ a b c d e f Berzeg, Sefer E. (Ocak 2006). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917-1922, Sovyet Karanlığına Girerken (III. Cilt). İstanbul : Birleşik Kafkasya Derneği.
- ^ a b c d e f Abdurazak, Ş.T (2011). ИДЕЙНОЕ НАСЛЕДИЕ ИБРАГИМ-БЕКА ГАЙДАРОВА. Mahaçkale Bülteni, Sayı: 11, S: 172-175. (IBRAHIM-BEK GAIDAROV'UN İDEAL MİRASI)
- ^ a b c d e f Tagirzade, A. W. ve Tagir, O.A. (20 Ekim 2014). ИБРАГИМ-БЕК ИСА-БЕК ОГЛУ ГАЙДАРОВ (ГАЙДАРОГЛУ). Erişim Tarihi : 02.03.2018, http://www.gazavat.ru/ (IBRAHIM-BEK ISA-BEK OGLU GAYDAROV (GAYDAROĞLU))