Hamam: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Hedda Gabler~trwiki (mesaj | katkılar)
Değişiklik özeti yok
k Kategori:Yıkanma kaldırıldı; Kategori:Hamamlar eklendi (HotCat)
1. satır:
{{Diğer anlamı|Hamam (anlam ayrımı)}}
'''Türk hamamı''' şu anlamlara gelebilir:
* [[Dosya:Hamam dsc05370 nevit.jpg|thumb]]
* [[Türk Hamamı (tablo)]]
 
'''Hamam''' ([[Arapça]] حمّام, ''hammâm''), özel bir düzenle ısıtılan sıcak ve soğuk suyu bulunan, yıkanma amacıyla kullanılan yapı.
{{anlam ayrımı}}
 
Hamamın tarihi [[Romalılar]]'a kadar uzanır. [[Vezüv]] yanardağının patlamasından sonra küller altında kalan [[Pompeii]] şehrinde yapılan kazılar, Romalılar'ın kullandıkları hamamları ortaya çıkarmıştır. Bu hamamların yalnız temizlik için değil, zevk ve eğlence için de yapıldığı anlaşılmaktadır. Romalılarda sınıf farkı olduğu için, hamamlarda kölelerle asillerin giriş kapıları ve yıkandıkları yerler ayrılmıştı. Roma hamamlarında ayrıca buhar banyosu yeri, soğuk ve sıcak su havuzları da vardı.
 
== Natır ==
Hamamda çalışan ve müşterileri yıkayan bayan kişilere denilir.
 
== Tellak ==
Hamamda çalışan ve müşterileri yıkayan erkek kişilere denilir.
 
== Türk hamamları ve özellikleri ==
[[Türkler]] [[İstanbul'un fethi]]nden sonra burada ve [[Osmanlı Devleti]]'nin dört bir yanında binlerce hamam yaptılar. On yedinci yüzyılda, sadece İstanbul'da 168 büyük çarşı hamamı vardı.
[[Dosya:Suleymaniyehamam1.jpg|thumb|250px|Room in Suleymaniye Hamam]]
[[Dosya:17 eski türk hamamı.JPG|right|thumb|200px|Bulgaristan'da 17. yüzyıldan kalma eski Türk hamamı]]
[[Dosya:Tbilisi bathdistrict.jpg|right|thumb|200px|[[Tiflis]]'de hamam]]
Türk hamamları başlıca üç kısma ayrılır:
* Soyunma yerleri
* Yıkanma yerleri:
** Soğukluk,
** Hamam (Sıcaklık);
* Isıtma yeri ([[Külhan]])
 
=== Soyunma yerleri ===
Geniş bir sofa ve çevresinde bölmeli sekiler bulunur. Yıkanan kimseler, bu sekilerde uzanıp dinlenirler.
 
=== Yıkanma yerleri ===
Soğukluktan geçilerek girilen hamam kısmına denir. Burası da bazı bölümlere ayrılır: ''Kurna başı'' denilen herkesin teker teker yıkandığı yer, ''halvet'' adı verilen kapalı ve yalnız başına yıkanma hücreleri. Bir de üzerine uzanıp ter dökülen [[göbek taşı]] bulunur. Burası, hamamın mermer kaplı zemininden daha yüksek yapılmış ve çeşitli geometrik şekillerde olabilen yerdir.
 
=== Isıtma yeri - külhan ===
Hamamın altında olup burada ateş yanar. Ateşten yükselen alev ve duman, mermer zeminin altındaki özel yollardan, duvar içlerinden geçer, ''tüteklik'' adı verilen bacadan çıkar.
 
Külhandaki ocağın üzerinde sıcak su kazanı, onun da üzerinde soğuk su deposu bulunur. Ocağın dip kısmındaki birkaç kanal, hamamın yıkanma yerinin ortasındaki göbek taşının altına kadar uzanır. Ocakta yanan odunların tesirli alev ve dumanları, bu kanallardan göbek taşının altına gider. Bu taşın altındaki karanlık yer çok ısındığından buraya ''cehennem'' denir.
 
Çarşı hamamları, haftanın belli günlerinde kadınlara, başka günlerde erkeklere açıktır. ''Çifte hamam'' olanlar ise birbirine bitişik iki hamam olup, biri kadınlara, diğeri erkeklere ayrılmıştır. Bu hamamlar hergün açıktır.
 
İstanbul'un hamamları bütün dünyaca tanınmıştır. Eski oluşu bakımından Bayezit, Çemberlitaş, Hoca Paşa, Fındıklı hamamları, [[Fatih]]'te Mehmedağa hamamı vs. vardır. Ayrıca zamanla tahribata dayanamayıp yıkılmış hamamlar da bulunuyordu. Hele meşhur konak hamamlarından hemen hiçbiri bugün kalmamıştır. Yalnız Saray hamamları ([[Topkapı]] ve [[Dolmabahçe]]), ayrı devirlerin mimarlık abidelerine örnek olarak, bugün İstanbul'u süslemektedir. Bunlardan başka, [[Bursa]]'nın tabii sıcak ve kükürtlü sularıyla meşhur kaplıca hamamları, [[Gönen kaplıca]] hamamları ve Türkiye'nin dörtbir yanında serpiştirilmiş kaplıca ve normal hamamlar da vardır.
 
Türk hamamlarının bir değişik tarafı da, buhar banyosu esasına dayanan [[Fin hamamı]] oluşlarıdır. Bugün dünya spor aleminde, çabuk terleyerek, çok kilo vermek için bu hamamlardan faydalanılmaktadır. Bu bakımdan Türk hamamlarından bütün sporcular istifade ederler.
 
== Fin hamamı (Sauna) ==
{{main|Sauna}}
[[Dosya:Smoke sauna.JPG|thumb|right|300px|Duman saunası, [[Enonkoski]], [[Finlandiya]].]]
[[Finlandiya|Fin]] hamamları (saunalar), Türk hamamından oldukça farklı bir geleneğin ürünüdür. Kayıtlara göre ilk saunalar MS 5. ila 8. yy'da ortaya çıkmıştır. Erken dönem saunalar bir tepenin veya höyüğün içine kazılmıştır. Araç-gereç ve teknoloji ilerledikçe ahşap binalar kullanılmaya başlanmıştır. Bir şöminede taş parçaları odun ateşinde ısıtırlır. Odadaki hava ısındıkça ateşten çıkan rayiha da odayı kaplar.
 
Sıcaklık istenen dereceye gelince duman odadan temizlenir ve yıkanmak isteyenler girer. Yanan tahtaların odaya sinen kokusu, temizlenme töreninin bir parçasıdır. Bu tür kokulu banyoya [[Fince]] savusauna (duman saunası) denir. Çoğu kişi dumanın ve tahtanın kokusunu rahatlatıcı bulur.
 
Geleneksel Fin hamamında mayo, havlu veya peştemal pek giyilmez, çıplaklık bu toplumda tabu değildir. Aileler saunaya hep birlikte giderler. Bu eski bir gelenektir, pek çok ailenin özel saunası vardır. Kamuya açık saunalarda erkek ve kadın bölümleri ayrıdır. Saunalar cinsellikle ilgili görülmez, Fin halkı için sauna, [[kilise]]den sonra en kutsal kabul edilen mekandır. 20. yy'ın başlarına kadar pek çok Fin kadını çocuklarını sıcak ve temiz bir ortam sayılan saunada doğurmuştur.
 
Saunada loş bir ışık vardır, konuşulmaz, sessizce ve rahatça oturulur. Sıcaklık genellikle 80 °C
ila 110&nbsp;°C'dir. Bazıları üzerinde yaprak bulunan huş ağacı dallarını birbirine bağlayarak 'vihta' yapar ve onunla ciltlerine hafifçe vurur. Vihtalar dükkânlarda da satılır ve buzdolabında kışın kullanmak üzere saklanabilir. Vihta kan dolaşımını hızlandırır, huş ağacı kokusunun ferahlatıcı olduğu söylenir.<ref>İngilizce Vikipedi, Sauna maddesinden çevrilmiştir. http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Sauna&oldid=154131760</ref>
 
== Hamamların sağlık bakımından faydaları ==
Hamamlar, uzun müddet kalmamak şartıyla, sıcak su ve sabunla yapılacak vücut temizliği için iyi bir yıkanma ve temizlenme yerleridir. Hamamda terleyen vücudun, bir bez veya süngerle ovularak yıkanması, vücutta kan dolaşımını kolaylaştırarak insana rahatlık verir.
 
Hamamlarda yıkananların adabı muaşeret kaidelerine uyması gerekir. Hamamda fazla kalmak, sıcaktan soğuğa, soğuktan sıcağa zaman zaman çıkmak da vücuda zararlı olabilir. Sağlık sorunlari olan kişilerin çok sıcak suda yıkanmaları tehlikelidir.
 
== Ayrıca bakınız ==
* [[Türklerde su kültürü]]
* [[Türk Hamamı]]
* [[Fin Hamamı]]
 
== Kaynakça ==
* [http://www.hamam.gen.tr hamam]
* [http://www.sauna.gen.tr sauna]
{{kaynakça}}
<!-- interwiki -->
 
[[Kategori:Türkiye'de kültür]]
[[Kategori:Gelenekler]]
[[Kategori:Hamamlar|*]]
 
[[af:Turkse bad]]
[[ar:حمام عام]]
[[bg:Хамам]]
[[bs:Hamam]]
[[ca:Bany turc]]
[[da:Tyrkisk bad]]
[[de:Hammām]]
[[el:Χαμάμ]]
[[en:Turkish bath]]
[[es:Hammam]]
[[fi:Turkkilainen sauna]]
[[fr:Hammam]]
[[he:חמאם]]
[[hi:हमाम]]
[[hr:Hamam]]
[[it:Hammam]]
[[ja:ハンマーム]]
[[lv:Turku pirts]]
[[nl:Hamam]]
[[no:Tyrkisk bad]]
[[pl:Hammam]]
[[pt:Banho turco]]
[[ru:Хаммам]]
[[sq:Hamami i Haxhi Beut në Pejë]]
[[sr:Турско купатило]]
[[sv:Hamam]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Hamam" sayfasından alınmıştır