Isaac Newton: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
İlk kısım çok kötüydü, alt başlıklara ayırarak baştan yazdım, kaynaklar ekledim, geliştirmeye devam edeceğim. |
Bugünlük yarım kalmış bir çalışma. Giriş özeti dışında kaynaksız tek bir cümle yok. Çalışma var şablonu koydum ama şu anda oldukça eksik onaylamak zorunda değilsiniz, kendi bilgisayarımda kaydettim. |
||
1. satır:
{{Çalışma}}
{{Diğer anlamı|Newton}}▼
{{Kişi bilgi kutusu
| isim = '''Isaac Newton'''
| resim =
| resim_boyutu = 200px
| başlık = [[İngiliz]] [[fizik]]çi, [[matematik]]çi, [[astronom]], mucit, [[felsefe]]ci ve [[kimya]]cı.
21. satır:
| dipnotlar =
}}
▲{{Diğer anlamı|Newton}}
'''Isaac Newton''', ([[Gregoryen takvimi]] için: d. [[4 Ocak]] [[1643]] – ö. [[31 Mart]] [[1727]])<small>([[Jülyen takvimi]] için: [[25 Aralık]] [[1642]]-[[20 Mart]] [[1726]])</small>, [[İngiliz]] [[fizik]]çi, [[matematik]]çi, [[astronom]], [[:wikt:mucit|mucit]], [[filozof]], [[ilahiyat|ilahiyatçı]].
1687’de yayınlanan kitabı Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica, klasik mekaniğin temelini yaratmıştır ve tarihte en önemli bilimsel kitaplardan biridir. Bu çalışmasında Newton evrensel kütle çekimini ve hareketin üç kanununu ortaya koymuş ve sonraki üç yüzyıl boyunca bu bakış açısı bilim dünyasına egemen olmuştur. Newton dünyadaki nesnelerin hareketleri ile gökyüzündeki nesnelerin aynı doğal yasalar ile yönetildiklerini kendi kütle çekim kanunu ile Kepler’in gezegen hareketleri kanunu arasındaki tutarlılıklar ile göstermiştir. Newton ilk yansıtmalı teleskobu geliştirmiş, beyaz ışığın bir prizmaya tutulduğunda farklı renklerden bir tayf yaratması gözlemi sonucu bir renk kuramı oluşturmuştur.
Newton bilim adamları tarafından tarihin en etkili insanlarından biri kabul edilmektedir.
▲'''Isaac Newton''', ([[Gregoryen takvimi]] için: d. [[4 Ocak]] [[1643]] – ö. [[31 Mart]] [[1727]])<small>([[Jülyen takvimi]] için: [[25 Aralık]] [[1642]]-[[20 Mart]] [[1726]])</small>, [[İngiliz]] [[fizik]]çi, [[matematik]]çi, [[astronom]], [[:wikt:mucit|mucit]], [[filozof]], [[ilahiyatçı]]. En büyük matematikçi ve bilim adamlarından biri olduğu düşünülür. Bilim devrimine ve [[heliyosentirizm]]'in gelişmesinde katkıları olmuştur. [[Türev]] ve [[integral]]in mucididir.<ref>50 soruda Görelilik Kuramları, İbrahim Semiz, 7 Renk Basım yayım ve Filmcilik Ltd. Şti., 1.b., Haziran 2010, ISBN: 978-605-5888-11-4, s.63.</ref>
== Hayatı ==
===
Isaac Newton 1642 yılının Noel gününde, İngiltere'nin Grantham şehrinin yakınlarındaki Woolsthorpe’da bir erken doğum sonucu dünyaya geldi.<ref name="bulu">{{Cite web| url = http://www.atilbulu.okan.edu.tr/Sir%20Isaac%20Newton.pdf| başlık = Sir Isaac Newton (1642 – 1727)| erişimtarihi= 28 Mayıs 2011| son = Bulu| ilk = Atıl| biçim = PDF| yayımcı = [[Okan Üniversitesi]]| yer = [[İstanbul]]| sayfalar = 1}}</ref> Babasını doğumundan önce kaybetmişti.<ref name="Yıldırım">{{dergi belirt | son = Yıldırım | ilk = Cemal | başlık = Bilimin Öncüleri: Newton (1642-1727) | dergi = Bilim ve Teknik | sayfalar = 141 | biçim = PDF | cilt = 303 | yıl = 1993 | ay = Şubat | url = http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/biliminsanlari/caglarboyu/S-303-141.pdf | erişimtarihi = 28 Mayıs 2011 }}</ref> Newton 4 yaşındayken annesi başka biri ile evlendi ve yeni kocasının yanına yerleşti.<ref name="Hatch">{{Cite web | url = http://www.clas.ufl.edu/users/ufhatch/pages/13-NDFE/newton/05-newton-timeline-m.htm | başlık = A Chronology of Isaac Netwon's Life - Work - Publication | erişimtarihi= 29 Mayıs 2011 | yazar = Robert A. Hatch | çalışma = Newton Timeline | yayımcı = University of Florida | dil = İngilizce | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z2juN6pG | arşivtarihi = 29 Mayıs 2011 }}</ref> Annesi Newton'u anneannesine bıraktı ve Newton yedi yıl anneannesinin yanında kaldı.<ref name="Hatch"/> Annesi kocası yedi yıl sonra ölünce, oldukça yüklü bir mirasa kalarak geri döndü.<ref name="Hatch"/> 12 yaşında Grantham'da King's School'da (Kralın Okulu) eğitime başladı ve 1661'de bitirdi.<ref name="Marmara">{{Cite web | url = http://mimoza.marmara.edu.tr/~hseker/kavram%20inceleme/AHMET/bilimtarihi.htm | başlık = Isaac Newton | erişimtarihi= 29 Mayıs 2011 | yayımcı = Marmara Üniversitesi | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z2nrNU9m | arşivtarihi = 29 Mayıs 2011 }}</ref> Bir dönem annesi onu çiftçi yapmak için okuldan aldı ama Newton çiftlik işlerine hiç ilgi duymuyordu.<ref name="Bilim">{{Cite web | url = http://www.webcitation.org/5z3cw04EF | başlık = Bilim Adamlarının İlginç Yönleri: Sir Isaac Newton | erişimtarihi= 29 Mayıs 2011 | biçim = PDF | çalışma = Bilim ve Teknik | yayımcı = Tübitak | yer = Ankara | sayfalar = 25 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3cw04EF | arşivtarihi = 29 Mayıs 2011 }}</ref> Annesi Newton çiftlik işleri ile uğraşıyor zannederken Newton aslında sürekli gökyüzünü inceliyor, kitaplar okuyor ve notlar alıyordu.<ref name="Bilim"/> Sonunda annesini okula gitmesi ve üniversiteye hazırlanması gerektiğine ikna etti ve okula geri döndü.<ref name="Bilim"/>
=== Cambridge'deki yılları (1661 - 1665) ===
Newton 1661 yılında Cambridge Üniversitesi'ne girdi.<ref name="bulu"/> Cambridge'de Copernicus ve Kepler'in teorileri göz ardı ediliyor, Galileo'nun çalışmaları tanınmıyordu ve Aristoteles felsefesi hakimdi.<ref name="bulu"/> Cambridge'deki üç yıl boyunca cebir, geometri ve trigonometri dersleri aldı, Latince ve Eski Yunanca'yı öğrendi.<ref name="bulu"/> Bu dönemde Galileo ve Kepler'in eserleri ile tanıştı ve oldukça etkilendi.<ref name="Kaptanoğlu">{{Cite web | url = http://www.fen.bilkent.edu.tr/~kaptan/Files/Dunya/gezegen1.pdf | başlık = Gezegenlerin Hareketi | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | son = Kaptanoğlu | ilk = H. Turgay | biçim = PDF | yayımcı = Bilkent Üniversitesi | yer = Ankara | sayfalar = 12 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3hxdxiq | arşivtarihi = 30 Mayıs 2011 }}</ref> Ayrıca Descartes, Gassendi, Hobbes ve özellikle Boyle'nin felsefi çalışmalarını okudu.<ref name="StAndrews">{{Cite web | url = http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Newton.html | başlık = Sir Isaac Newton | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | yazar = J J O'Connor | yardımcıyazarlar= E F Robertson | yayımcı = University of St. Andrews | yer = İskoçya | dil = İngilizce | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3no6axG | arşivtarihi = 30 Mayıs 2011 }}</ref> Fikirlerini yazdığı Quaestiones Quaedam Philosophicae (Bazı Felsefi Sorular) adlı defterinin başına Latince şu notu düşmüştür: "Plato arkadaşım, Aristoteles arkadaşım, ama en iyi arkadaşım gerçek."<ref name="StAndrews"/>
=== Çiftlikteki çalışmaları (1665 - 1667) ===
1665 Ağustos'ta Londra'da başlayan veba salgını nedeniyle Cambridge kapatıldı ve Newton 1667 Mart'a kadar Woolsthorpe'taki çiftlikte kaldı.<ref name="bulu"/> Çiftlikte geçirdiği bu iki sene oldukça verimliydi ve bu dönemde kütle çekimi üzerinde düşünmeye başlamıştı.<ref name="BBC">{{Cite web | url = http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/newton_isaac.shtml | başlık = Isaac Newton (1643 - 1727) | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | yayımcı = BBC | dil = İngilizce }}</ref> Çiftlikteki çalışmalarında diferansiyel ve integral hesaplamalarının temelini attı.<ref name="StAndrews"/> Geçmişte alan, yay uzunluğu, tanjant bulma gibi eskiden kullanılan yöntemleri diferansiyel hesaplamayı temel alarak birleştirdi.<ref name="StAndrews"/> Çiftlikte karanlık bir odada güneş ışığını bir prizmaya tutarak ışık tayfı oluşturmuş ve beyaz ışığın tek başına bir birim olmadığını fark etmiştir.<ref name="StAndrews"/>
=== Cambridge'e dönüşü (1667 - 1696) ===
1667'de Newton üniversite tekrar açılınca Cambridge'e geri döndü ve iki yıl sonra matematik profesörü oldu.<ref name="BBC"/> Işık ile ilgili çiftlikte yaptığı deneyler sonucu mercek kullanan teleskopların kusurlar yarattığını fark etti ve kendisi bir yansıtmalı teleskop geliştirdi. 1668'de bu teleskop ile bilim dünyasının ilgisini çekti ve 1672'de Royal Society'nin üyesi oldu.<ref name="BBC"/>
[[Dosya:Prinicipia-title.png|thumb|left|150px|Principia'nın ilk basımı (1687)]]
==== Principia (1687) ====
Newton tarihin en önemli bilim eserlerinden biri olan Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica (Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri) kitabını Latince yayınladı. <ref name="Bulu4">{{Cite web | url = http://www.atilbulu.okan.edu.tr/Evrim.pdf | başlık = Evrim Tümevarım Bilim Yaratımcılık Tümdengelim Metafizik | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | son = Bulu | ilk = Atıl | biçim = PDF | yayımcı = Okan Üniversitesi | yer = İstanbul | sayfalar = 12 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3jqtEyr | arşivtarihi = 30 Mayıs 2011|}}</ref> Kitapta ispatlar geometri ile yapılmış, evrensel kütle çekimi açıklanmış ve cisimlerin kütleleri ile doğru orantılı, mesafeleri ile ters orantılı birbirlerini çektiklerini açıklamıştır.<ref name="Bulu4"/>
Kitap Newton tarafından üç ana bölüme ayrılmıştır.<ref name="İnan">{{dergi belirt | son = İnan | ilk = Demir | başlık = 330. Doğum Yıldönümünde Bir Isaac Newton ve Bilime Getirdiği (Üyelik Gerekiyor) | dergi = Bilim ve Teknik | sayfalar = 19-22 | cilt = 64 | yıl = 1973 | ay = Mart | url = https://services.tubitak.gov.tr/edergi/user/yaziForm1.pdf?cilt=6&sayi=64&sayfa=19&yaziid=988 | erişimtarihi = 30 Mayıs 2011 }}</ref> Birinci bölümde Galileo'nun deneylerinden övgü ile söz eder ve Kepler kanunlarını matematiksel olarak ispatlar.<ref name="İnan"/> Bu bölümde kendi ismi ile anılan Newton hareket yasalarını açıkladı.<ref name="İnan"/> İkinci bölümde akışkan içindeki hareketleri incelemiştir ve en iyi gemi biçimi için öneriler koymuştur.<ref name="İnan"/> Bu bölümde dalga hareketlerini matematiksel incelemesi ilgi çekmiştir.<ref name="İnan"/>
[[Dosya:Sir Isaac Newton by Sir Godfrey Kneller, Bt.jpg|thumb|right|150px|Newton'ın 1702'de yapılmış portresi (Godfrey Kneller)]]
=== Londra'daki yılları ve ölümü (1696 - 1727) ===
1696'da Newton'a Kraliyet darphanesinin müdürlüğü teklif edildi ve Newton kabul ederek Londra'ya yerleşti.<ref name="Hatch"/> 1705'te şövalyelik ünvanı aldı.<ref name="BBC"/> Newton 31 Mart 1727'de hayatını kaybetti ve Westminister Manastırı'nda gömüldü.<ref name="BBC"/>
==== The Opticks (1704)====
1704'te ışık ve renkleri konu alan The Opticks kitabını yayınladı.<ref name="BBC"/>
==Formülleri==▼
== Newton'ın kişiliği ==
Newton'ın büyük bir eleştirilme ve yadırganma korkusu vardı; bu nedenle buluşlarını ilk düşündükten yıllar sonra yayınladığı düşünülmektedir.<ref name="StAndrews"/>
== Bilimsel yöntemi ==
== Bilimsel çalışmaları ==
=== Optik ===
Newton bir ışık kaynağından çıkan ışığın bir cisme çarpıp aydınlatması olayına farklı bakmış, ışığın hareket ettiğini ve sonlu bir hızı olduğunu düşünmüştür.<ref name="Işıldak">{{Cite web | url = http://www.nef.balikesir.edu.tr/~dergi/makaleler/pdf/nef_efmed_c2_s1.pdf#page=69 | başlık = Yaratmada İlk Adım: İmge ve İmgelem | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | son = Işıldak | ilk = Suat | yıl = 2008 | ay = Mayıs | biçim = PDF | çalışma = Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi | yayımcı = Balıkesir Üniversitesi | yer = Balıkesir | sayfalar = 68 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3gizl58 | arşivtarihi = 30 Mayıs 2011 }}</ref> Mercek ve prizamalar kullanarak bu ışık tayfını tekrar beyaz ışığa çevirmeyi de başarmıştır.<ref>{{Cite web | url = http://www.atilim.edu.tr/~ozbekler/md200401.pdf#page=95 | başlık = Sir Isaac Newton(1642-1727) | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | yazar = H. Ökkeş | yıl = 2004 | ay = Bahar | biçim = PDF | çalışma = Matematik Dünyası | yayımcı = Bilgi Üniversitesi | yer = İstanbul | sayfalar = 112 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3mDN0Mf | arşivtarihi = 30 Mayıs 2011 }}</ref>
Newton karanlık bir odada küçük bir delikten gelen güneş ışığını bir prizmadan geçirerek bir renk tayfı oluşturmuş ve gökkuşaklarının nasıl oluştuğunu açıklamıştır.<ref name="Mennan">{{Cite web | url = http://www.edebiyatdergisi.hacettepe.edu.tr/2002192ZeynepMennan.pdf | başlık = Günlerin Köpüğünde renkler ve çağrıştırdıkları | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | son = Mennan | ilk = Zeynep | yıl = 2002 | biçim = PDF | çalışma = Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi | yayımcı = Hacettepe Üniversitesi | yer = Ankara | sayfalar = 77 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3hd4p0H | arşivtarihi = 30 Mayıs 2011 }}</ref>
=== Mekanik ===
==== Kütle çekimi ====
Newton denilince ilk akla kütle çekimi gelir çünkü fizik tarihinde bu fikir bir devrim yaratmıştır.<ref name="Topdemir">{{dergi belirt | son = Topdemir | ilk = Hüseyin Gazi | başlık = Isaac Newton ve Bilim Devrimi (Üyelik Gerekiyor) | dergi = Bilim ve Teknik | sayfalar = 86-91 | cilt = 515 | yıl = 2010 | ay = Ekim | url = https://services.tubitak.gov.tr/edergi/user/yaziForm1.pdf?cilt=44&sayi=713&sayfa=86&yaziid=30810 | erişimtarihi = 30 Mayıs 2011 }}</ref> Newton'dan önce Joannes Kepler, gezegenlerin eliptik hareketlerini salt matematiksel olarak açıklamıştı ama gezegenlerin neden yörüngede kaldıklarına dair bir açıklama getirmemişti.<ref name="Topdemir"/>
Newton kütle çekimini ilk kez 1665 yılında düşündü ama Principia kitabını 1687 tarihine kadar yayınlamadı.<ref name="Russell">{{Cite web | url = http://web.itu.edu.tr/~bulu/favorite_books_files/bilimden_bekledigimiz.pdf | başlık = Bilimden Beklediğimiz | erişimtarihi= 29 Mayıs 2011 | yazar = Bertrand Russell | yıl = 1962 | ay = Ekim | biçim = PDF | yayımcı = Varlık Yayınevi | sayfalar = 4 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3fz5QDr | arşivtarihi = 29 Mayıs 2011 }}</ref>
Newton öncelikle Kepler yasalarının doğru olması durumunda Güneş ve gezegenler arasında bir çekim kuvveti olması gerektiğini düşündü.<ref name="Kaptanoğlu"/> Bu tür bir kuvvet olması durumunda gezegenlerin Kepler'in tarif ettiği şekilde hareket edeceğini düşündü ve kütle çekiminin matematiksel ifadesini verdi.<ref name="Kaptanoğlu"/>
▲=====Formülleri=====
{{div col|colwidth=12em}}
<math>F=\frac{Gm_1m_2}{d^2}</math>
Satır 56 ⟶ 88:
<math>F</math>=newton olarak kuvvet
{{div col end}}
----
{{div col|colwidth=12em}}
<math>F=ma</math>
Satır 64 ⟶ 98:
<math>a</math>=ivmelenme
{{div col end}}
==== Newton mekaniği ====
Newton mekaniği yakın çevremizdeki hareketleri açıklayan bir bakış açısıdır, atom altı parçacıkları için kuantum mekaniği, galaktik hareketler için ise görelilik kuramları uygulanır.<ref name="Karaçay">{{Cite web | url = http://www.baskent.edu.tr/~tkaracay/etudio/ders/math/topology/odev/kaos.pdf | başlık = Determinizm ve Kaos | erişimtarihi= 29 Mayıs 2011 | yazar = Timur Karaçay | yıl = 2004 | ay = Eylül | biçim = PDF | çalışma = Mantık, Matematik ve Felsefe II.Ulusal Sempozyumu | yayımcı = Başkent Üniversitesi | yer = Ankara | sayfalar = 1-10 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3ePnd1l | arşivtarihi = 29 Mayıs 2011 }}</ref> Newton mekaniği büyük yıldız ve gezegenlerin yörüngelerini hesaplarken bazı küçük sapmalara neden olmaktadır fakat dünyadaki küçük cisimler ve mühendislik hesaplamalarında bunlar tamamen gözardı edilebilecek kadar küçüktür.<ref name="Kaptanoğlu"/>
Newton hareket yasaları olarak bilinen üç yasa şu şekildedir:<ref name="Karaçay"/>
# Hareketli bir cisim dışarıdan bir kuvvete maruz kalmazsa doğrusal hareketini sürdürür.
# Kütlesi m olan bir cisme uygulanan F kuvveti ile a ivmesi arasında F=ma bağıntısı vardır.
# Her etkiye karşı ona eşit bir tepki vardır.
Newton'ın hareket yasaları, evrenin bir düzen içinde ve deterministik olduğu sonucuna varmış ve sonrasında felsefeyi oldukça etkilemiştir.<ref>{{Cite web | url = http://web.itu.edu.tr/~kkocak/kaospdf.pdf | başlık = Kaos ve Atmosfer | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | son = Koçak | ilk = Kasım | biçim = PDF | yayımcı = İTÜ Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi | yer = İstanbul | sayfalar = 2 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3j5va2z | arşivtarihi = 30 Mayıs 2011 }}</ref>
== Başlıca eserleri ==
Satır 76 ⟶ 124:
== Ayrıca bakınız ==
* [[Newton'un beşiği]]
* [[Gravitasyonel Çekim Kanunu]]▼
== Kaynakça ==▼
{{kaynakça|3}}▼
== Dış bağlantılar ==
{{Vikiler|
commons= Isaac Newton |
Satır 86 ⟶ 142:
m= |
}}
▲* [[Newton'ın hareket yasaları]]
▲* [[Newton'un beşiği]]
▲* [[Gravitasyonel Çekim Kanunu]]
▲== Kaynakça ==
▲{{kaynakça}}
{{Elektromanyetik Birimler (bilim adamları)}}
Satır 291 ⟶ 335:
[[yo:Isaac Newton]]
[[za:Isaac Newton]]
[[zh:艾萨克
[[zh-classical:牛頓]]
[[zh-min-nan:Isaac Newton]]
| |||