|
'''Hirodes''' ([[İbranice]]: ''הוֹרְדוֹס''; [[Yunanca]]: ''ἡρῴdης'' ), (d. [[M.Ö.MÖ 74]] – ö. [[M.Ö.MÖ 4]] Kudüs), aynı zamanda '''I. Hirodes''' veya '''Büyük Hirodes''' adıyla bilinen ve [[Roma İmparatorluğu]] tarafından [[Yahudiye]] eyaletine atanan ''Yahudi Kralı''.
Hayat hikâyesinin detaylarına en iyi M.S. 1. Yüzyılyüzyıl Yahudi tarihçisi [[Josephus]]'un çalışmalarında rastlanır. Bir çok insan için, Hirodes hakkında en iyi bilinen şey [[Matta İncili]] bölüm 2'de, Yeramya 31:15'ten nakille anlatılan [[Masumların Katli]] hikâyesidir.
[[Dosya:Jerusalem Modell BW 2.JPG|right|thumb|300px|[[Kudüs Tapınağı|Hirodes Tapınağı]]'nın modeli ([[İsrail Müzesi]])]] Hirodes, özellikle [[Kudüs]]'teki ikinci tapınak olan ve bazen [[Kudüs Tapınağı|Hirodes Tapınağı]] olarak adlandırılan tapınağın genişletilmesiyle tanınır.
[[Yuhanna Hirkanus]] zamanında din değiştiren İdumealılardan olan İdumealı Antipater'in ikinci oğlu ve Hirodes henadanının kurucusudur. Hirodes'un annesi [[Cypros]], [[Nebatiler|Nabata]]'daki [[Petra]] şehrinden bir prensesti. Roma'da, sırtı tıpkı [[Pompey]] ve [[Gaius Cassius Longinus|Cassius]] gibi sıvazlanan ailenin reisi ve Hirodes'in babası, [[M.Ö. 47]] yılında Yahudiye eyaletine İmparatorluk vekili, ardından Hirodes henüz 25 yaşında babası tarafından [[Galile]] (modern [[El-Halil]]) valisi olarak atandı.
Babasının [[M.Ö.MÖ 43]] yılında -iddialara göre bir vergi tahsildarı tarafından- zehirlenmesi üzerine katili idam ettirdi. Bir sefer dönüşünün ardından, eskiden Yahudiye'nin yöneticisi ünvanına sahip [[Hasmonean]] hanedanı mensubu genç prenses Mariamne (bazen Mariamme olarak telafuz edilir) ile söz kesti. İlk karısı Doris ve Antipater isimli üç yaşındaki oğlunu kovdu ve ardından Mariamne (I. Mariamne olarak da bilinir) ile evlendi.
[[M.Ö.MÖ 40]]'da [[Antigonus]] ve [[Partlar]] Yahudiye'yi işgal etti. Hirodes Kudüs'ten kaçarak ilk kez Roma'ya gitti. [[Roma Senatosu]] tarafından "[[Yahudilerin Kralı]]" olarak seçildiyse de, <ref>[http://earlyjewishwritings.com/text/josephus/war1.html Yahudi savaşı 1].14.4: [[Marcus Antonius]] " …sonra onu Yahudilerin kralı yapmayı kararlaştırdılar… söylendiğine göre Hirodes'in kral olması [[Part]] savaşında onların yararınaydı ve böylece hepsi oylarını ona verdiler. Senato dağıldığında, tüm yüksek dereceli memurlar ve konsüller tanrılara kurban kesilmesini emretmek ve bu kararı yaymak için Kapitol'e gittiler, Antonius ve Sezar ise Hirodes'i aralarına alarak dışarı çıktılar. Antonius, Hirodes'in krallığının ilk gününde bir şölen düzenledi."</ref> Hirodes'un Yahudiye'nin tamamını ele geçirmesi [[M.Ö.MÖ 37]] yılına kadar sürdü. 34 yıl saltanat sürdü.
== Zaman çizelgesi ==
=== M.Ö.MÖ 30'lar ===
[[Dosya:Prise de Jérusalem par Hérode le Grand.jpg|thumb|300px|right|Kudüs'ün Kral Hirodes tarafından alınması, M.Ö.MÖ 36, [[Jean Fouquet]], 15. yüzyıl sonu.]]
[[M.Ö.MÖ 39]]–[[M.Ö.MÖ 37]] Antigonos'a karşı savaş. Kudüs'ün fethi ve Antigonos'a karşı zafer, ardından Antigonos'un [[Marcus Antonius]] tarafından idamı.
[[M.Ö.MÖ 36]] Hirodes, 17 yaşındaki üvey kardeşi [[Yahudiye]]li [[III. Aristobulus]]'u Yahudilerin onu kral seçecekleri korkusuyla yüksek rahip olarak atadı.
[[M.Ö.MÖ 35]] Aristobulus bir partide boğuldu. Tarihçiler, Hirodes'in onu öldürdüğüne dair delillerin yetersiz olduğunu iddia ederler.
[[M.Ö.MÖ 32]] Nabata'ya karşı savaşa başladı, bir yıl sonra zafer kazanıldı.
[[M.Ö.MÖ 31]] Yahudiye'de yıkıcı bir deprem. [[Augustus|Octavianus]]'un Markus Antonius'u bozguna uğratması üzerine Hirodes sonradan [[Augustus]] adını alacak olan Octavianus'a sadâkatlarını bildirdi.
[[M.Ö.MÖ 30]] Hirodes'e [[Rodos]] adasında Octavianus tarafından büyük alâka gösterildi ve Yahudiye Krallığı tekrar onaylandı.
=== M.Ö.MÖ 20'ler ===
[[M.Ö.MÖ 29]] [[Josephus]], Hirodes'in karısı [[I. Mariamne]]'ye büyük bir tutkuyla bağlı olduğunu ve onu kıskandığını yazar. Mariamne, Hirodes'un kendisini öldürmeyi planladığını öğrenince onunla birlikte uyumayı bıraktı. Hirodes ona iftira ederek zina etme suçundan mahkemeye çıkarttı. Hirodes'in kız kardeşi [[I. Salome]], ona karşı yalancı şahitlik yaptı.
I. Mariamne'nin annesi Aleksandra duruşmaya katıldı ve öz kızını suçladı. Tarihçiler annenin Hirodes'in cinayet listesinde sıradaki isim olduğunu, hayatını kurtarmanın tek yolunun bu olduğunu söyler. Aktarılanlara göre henüz 25 yaşında olan ve yedi yıl içinde beş çocuk doğuran Mariamne, idam sırasından oldukça sakin ve durgundu.
Aleksandra parayla elde ettiği güç yardımıyla Hirodes'in akıl sağlığının krallığa devam etmesine izin vermediğini öne sürerek kendisini kraliçe ilan ettirdi. [[Josephus]]'a göre bu stratejik bir hataydı; Hirodes onu mahkemeye bile çıkarmadan idam ettirdi.
[[M.Ö.MÖ 28]]'de Hirodes, komplo iddiasıyla üvey kardeşi Kostobar'ı (Salome'nin kocası ve [[Berenis (Salome'nin kızı)|Berenis]]'in babası) idam ettirdi. Hirodes'in Kudüs'te inşa ettirdiği [[tiyatro]] ve [[amfitiyatro]]'da büyük bir festival yapıldı.
[[M.Ö.MÖ 27]] Hirodes'e suikast girişimi. Hirodes, [[Augustus|Gaius Julius Caesar Octavianus (Augustus)]] onuruna [[Samiriye]]'yi yeniden inşaa ettirdi ve adını Sebaste olarak değiştirdi.
[[M.Ö.MÖ 25]] Büyük bir kuraklığın ardından açlık ve salgınlar başladı. Hirodes, Mısır'dan tahıl ithal etti ve örnek bir yardım programı başlattı. Vergilerin üçte birinden feragat etti.
[[M.Ö.MÖ 23]] Hirodes, Kudüs'de yeni bir saray ve Yahudiye'daki Hirodian'da bir kale inşaa ettirdi. Hirodes üçüncü evliliğini yüksek rahip Simon'un kızı [[II. Mariamne]] ile yaptı.
[[M.Ö.MÖ 22]] [[Sezariye Maritima]]'nın imarına başladı ve limanını inşaa etti. Romalılardan Trachonitis, Batanaea ve Auranitis bölgelerinin yönetimini elde etti.
Yaklaşık [[M.Ö.MÖ 20]] de [[Kudüs Tapınağı|İkinci Tapınak]] da genişletme başladı.. (Bkz. [[Kudüs Tapınağı|Hirodes Tapınağı]])
=== M.Ö.MÖ 10'lar ===
Yaklaşık [[M.Ö.MÖ 18]], Hirodes, ikinci kez Roma'ya gitti.
[[M.Ö.MÖ 14]] Hirodes, [[Anadolu]] ve [[Kirene, Libya|Kirene]]'deki Yahudileri destekledi. Judaea'daki ekonomik başarısından dolayı vergileri dörtte bir oranında düşürdü. Oğullarıyla tartıştı.
[[M.Ö.MÖ 13]] Hirodes, ilk karısı Doris'ten olan oğlu Antipater'i birinci varisi yaptı.
[[M.Ö.MÖ 12]] I. Mariamne'den olan oğullarından Aleksandros ve Aristobulos'un hayatı için tehlike arz ettiklerinden şüphelenmesi üzerine, güvende olmak için onları [[Aquileia]]'ya aldı ancak Augustus her üçünü de barıştırabildi. Hirodes [[Olimpiyat oyunları]]'nı mali olarak destekledi ve geleceğini güvenceye aldı. Hirodes vasiyetini, Aleksander ve Aristobulos'un da kraliyet varisi olarak yetişeceği ancak Antipater'in öncelikli olacağı şekilde iyileştirdi.
[[M.Ö.MÖ 10]] civarı, genişletilmiş Kudüs Tapınağı'nın açılışı yapıldı. Nebatalilerle savaşıldı.
<!--=== M.Ö.MÖ 0'lar === 0 veya MÖ 0 diye bir yıl yoktur-->
=== M.Ö.MÖ'nin son 10 yılı===
[[M.Ö.MÖ 9]] Sezariye Maritima'nın açılışı için büyük bir merasim yapıldı. [[Nebatiler]]e karşı yapılan savaşın kötü gitmesi nedeniyle Augustus'un gözünden düştü. Hirodes, tekrar Aleksander'ın kendisini ölüreceğinden şüphelendi.
[[M.Ö.MÖ 8]] Hirodes, I. Mariamne'den olan çocuklarını vatana ihanetle suçladı. Augustus'un krallığını oğullarına aktarabilme izni vermesi üzerine onunla barıştı.
[[M.Ö.MÖ 7]] I. Mariamne'nin oğulları suçlu bulunarak idam edildi. Mahkeme, daha önce bir Roma mahkemesinin bulunduğu [[Beyrut]]'taydı.
Şimdi veraset değişmişti ve Antipater tahtın öncelikli varisi olmuştu. Tahta çıkış sıralamasında ikinci sıraya II. Mariamne'den olan Hirodes Filip dahil edildi.
[[M.Ö.MÖ 6]] Hirodes, [[Mesih]]'in doğuşunu haber veren ve bir bakıma saltanatının sonunu hazırlayan [[Farisiler]]e karşı savaştı.
[[M.Ö.MÖ 5]] Antipater, Hirodes'i öldürmeyi planladığı suçlamasıyla mahkemeye çıkarıldı. Hüküm öncelikle Roma İmparatoru tarafından onaylanmalıydı. Hirodes, dördüncü karısı [[Maltas]]'tan olan oğlu Hirodes Antipas'ı varisi olarak seçti. Hirodes ciddi biçimde hastaydı.
[[M.Ö.MÖ 4]] Genç [[Tevrat]] öğrencileri, Kudüs Tapınağı'nın ana girişindeki altın kartalı Farisi öğretmenleri Roma'nın sembolü olduğununu söylediği için parçaladılar. Hirodes onları tutuklattı, mahkemeye çıkarttı, hükmü verdirdi ve idam ettirdi. İmparator Augustus, Antipater'in ölüm cezasını onayladı. Hirodes kendi oğlunu idam ettirdi.
Tek varisini idam ettirdiği için Hirodes, vasiyetini tekrar değiştirdi: [[Hirodes Archelaus|Archelaus]] (Maltas ile olan evliliğinden) tüm krallığın kralı olacak, Antipas (Maltas'tan olma) ve Filip (Kudüs'lü Kleopatra'dan olma) [[El-Halil]] ve [[Perea (kutsal toprak)|Peraea]], Gaulanitis ([[Golan]]), [[Trachonitis]] (İbranice: Argob), Batanaea (şimdi Ard-el-Bathanyeh) ve [[Panias]] üzerinde [[tetrark]] (dörtlü yönetim yöneticisi) olarak hüküm sürecekti. Augustus'un bu vasiyeti onaylamaması nedeniyle hiç biri kral ünvanı alamadı ama belirlenen toprakları aldılar.
== Ölümü ==
[[Josephus]]'un ''Yahudilerin Geçmişi'' adlı eseri kaynak alınarak Hirodes'in M.Ö.MÖ 4 yılının Mart sonu ya da Nisan başında öldüğü öne sürülür. [[Josephus]], Hirodes'in kral olmasından 37 yıl, Antigonus'un ölümünden ise 34 yıl sonra öldüğünü söyler. <ref>Flavius [[Josephus]], ''Yahudilerin Geçmişi'', 17. kitap, 8. bölüm</ref> Buna göre M.Ö.MÖ 4 yılında ölmüş olmalıdır. Bu tarih, kraliyeti bölüşen üç oğlunun M.Ö.MÖ 4'ten itibaren hüküm sürmeye başlamalarıyla desteklenir. Josephus, otuz yedi yıllık saltanattan sonra [[I. Hirodes Filip]]'in ölümünden bahseder ki, bu İmparator [[Tiberius]]'un 20. yılında olmuştur; Hirodes'in ölümünün M.Ö.MÖ 4 yılında olduğunu gösterir. <ref>Flavius Josephus, ''Yahudilerin Geçmişi'', 18. kitap, 4. bölüm</ref> Ayrıca [[Josephus]], Hirodes'in bir [[Ay tutulması]]ndan sonra öldüğünü söyler <ref>(Flavius Josephus, ''Yahudilerin Geçmişi'', 17.167)</ref> ki M.Ö.MÖ 4'te bir parçalı ay tutulması olmuştur.<ref>NASA Kataloğu, Ay yüzeyinin % 37 si örtülmüştü.</ref>
[[Josephus]]'un yılları hesaplama yöntemindeki tutarsızlıklar nedeniyle, bu tarihin hatalı olduğunu, ölümün M.Ö. 5'te gerçekleşmesinin daha muhtemel olduğunu söyleyenler de vardır.<ref>Timothy David Barnes, “The Date of Herod’s Death,” (Hirodes'un ölümün tarihi) ''Journal of Theological Studies'' ns 19 (1968), 204-19; P. M. Bernegger, “Affirmation of Herod’s Death in 4 B.C.,”(Hirodes'in ölümünün M.Ö. 4 olarak teyidi) ''Journal of Theological Studies'' ns 34 (1983), 526-31.</ref> Bu yıl içinde iki tam ay tutulması oldu. <ref>http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/LEcat/LE-0099-0000.html NASA lunar eclipse catalog</ref> Daha ileri tarihler de ortaya atışmıştır<ref>W. E. Filmer, “Chronology of the
| [[Mariamne (Hirodes'in ikinci karısı)|II. Mariamne]], [[Hasmonean]]lı Aleksandros'un kızı
|
* Oğlu Aleksandros, [[M.Ö.MÖ 7]]'de idam edildi.
* Oğlu [[IV. Aristobulus]], [[M.Ö.MÖ 7]]'de idam edildi.
* Kızı Salampsio
* Kızı Cypros
| |
[[III. Aristobulus|Yahudiyeli III. Aristobulus]] [[Mariamne]], kızı
(ö. [[M.Ö.MÖ 35]]) '''Kral Hirodes''' e.
''(son [[Hasmonean]] ferdi,''
''Yüksek rahip olarak atandı, suda boğuldu)''
|
'''Kral Hirodes'''
([[M.Ö.MÖ 74]]-[[M.Ö.MÖ 4]])
</tt>
{| class="infobox" style="font-size:80%;"
|
Filip (tetrark)
ö. M.Ö. [[MÖ 34]]
'''Kral Hirodes''' + Doris
|
[[Antipater (I. Hirodes'in oğlu)|Antipater]]
ö. [[M.Ö.MÖ 4]]?
'''Kral Hirodes''' + Maltas ([[Samiriye]]li)
| | |
[[Hirodes Antipa]] Archelaus Olympias
d. [[M.Ö.MÖ 20]]? + Phasaelis,
''Arap kralı IV. Aretas'ın kızı''
''evlenmek için "boşandı":''
''(Kral Hirodes'in oğlu ) Aristobulus'un kızı''
'''Kral Hirodes''' + Mariamne I, ''ö. [[M.Ö.MÖ 29]]?, Aleksandros'un kızı''
|
————————————————————————————————————————————————
| | | |
Aristobulus Alexander Salimpsio + Phaesal Cypros
ö .[[M.Ö.MÖ 7]]? ö .[[M.Ö.MÖ 7]]? | e.
''e. Berenis'' Cypros Antipater(2)
|
Hirodes, ailesinin ve gelecek kuşakların hafızasına zalimliğiyle kazınsa da, Yahudiye'nin ekonomik gücünü arttırmak için yardım eden, şehirler kuran ve tarımsal projeler geliştiren ehil ve uzak görüşlü bir yöneticiydi. Onun en ünlü ve tutkulu projesi Kudüs'teki [[Kudüs Tapınağı|İkinci Tapınak]]'ın genişletilmesiydi.
Saltanatının on dokuzuncu yılında (M.Ö.MÖ 20-19) Hirodes tapınağı "daha muhteşem bir boyutta" yeniden inşaa ettirdi.<ref name=temple>[http://jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=123&letter=T&search=Herod's%20Temple Hirodes Tapınağı], [[Yahudi Ansiklopedisi]]</ref> Dış yapıların ve avlunun bitirilmesi seksen yıl sürmesine rağmen yeni tapınak bir buçuk yılda bitirildi.<ref name=temple/> Şeriate uyan Hirodes, 1.000 kadar rahibi duvarcı ustası ve marangoz olarak çalıştırdı.<ref name=temple/> M.S. 70 yılında tahrip edilicek olan tapınaktan sık sık [[Kudüs Tapınağı|Hirodes Tapınağı]] olarak bahsedildi.
Hirodes'in diğer icraatlarından bazıları: Kudüs'ün su şebekesinin yeniden kurulması, Kudüs'te bir saray yaptırılması, [[Masada]] gibi sınır kalelerinin yeniden canlandırılması ve [[Sezariya Maritima]] ve [[Hirodion]] gibi yeni şehirler kurulması. Aynı zamanda Hirodium adında bir kale inşaa ettirdi. Gemi yapımı için oldukça önemli olan [[Ölü Deniz]]'den [[asfalt]] çıkarılması tekelini [[Kleopatra]] ile paylaştı. [[Kıbrıs]]'taki bakır madenlerini [[Roma İmparatorluğu]]'ndan kiraladı.
{{İsrail Kralları}}
{{portal|Yahudilik}}
[[Kategori:Yahudi tarihi]] ▼[[Kategori:M.Ö. 74 doğumlular]]
[[Kategori:M.Ö. 4 yılında ölenler]]
[[Kategori:Antik İsrail kralları]]
▲[[Kategori:Yahudi tarihi]]
{{Link SM|fi}}
| 