Manda (diplomasi): Revizyonlar arasındaki fark

 

 

Manda kavramı ilk kez [[1919]]'da toplanan [[Paris Barış Konferansı]]'nda gündeme geldi ve [[28 Haziran]] [[1919]]'da imzalanan [[Milletler Cemiyeti]] Sözleşmesi'nin 22.ci maddesinde resmen tanımlandı.

 

C Sınıfı mandalar [[Okyanusya]]'daki bazı adalar ve Güneybatı Afrika (şimdi [[Namibya]]) bölgesinde kuruldu.

 

 

Savaştan yenik ve perişan çıkan Türkiye'de İngiliz veya Amerikan "müzahereti" (yardım, kolaylık gösterme) konusu 1918 Kasımından itibaren yoğun olarak tartışıldı; 1919 Mayıs veya Haziran'ından itibaren "manda" sözcüğü popülerlik kazandı. Eylül 1919'dan sonra konu gündemden düştü.

 

Vasıf Bey Sivas Kongresi'ndeki konuşmasında şu görüşü dile getirdi:<blockquote>"Manda'nın isminden korkmayalım, isterseniz buna 'müzaheret' diyelim. [...] Büyük bir harpten mağlup çıktık. Bütün memleket perişan vaziyettedir. Beşyüz milyon lira borcumuz var. Bunu ne ile, nasıl ödeyeceğiz? Gelirimiz bu borcun faizine bile yetmez. Tamamiyle müstakil yaşamaya, mali vaziyetimiz müsait değildir. Şimdi istiklalimizi kurtarsak bile, olduğumuz yerde sayarak bir adım ilerleyemez ve günün birinde, bizden kuvvetli olanların hükmü altına girmeye, ister istemez mecbur oluruz. İşte bu sebeplerden dolayı, İngiltere'yi kendimize ebedi düşman ve Amerika'yı şerrin ehveni saymalıyız." <ref>Rauf Orbay, Hatıralar, haz. Cemal Kutay, III, s. 268-270.</ref></blockquote>

 

 

Amerikan mandası [[1919]] [[Temmuz]]'unda toplanan [[Erzurum Kongresi]] ile aynı yıl [[4 Eylül]] - [[11 Eylül]] arasında toplanan [[Sivas Kongresi]]'nin en sıcak tartışma konularından biri oldu. Her iki kongreye katılan milliyetçi delegelerin büyük bir bölümü manda görüşünü hararetle savundular. Mandaya karşı çıkan [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal Paşa]], bazı delegelerce "İngilizci" olmakla suçlandı. Sonuçta her iki kongrenin sonuç bildirilerine, mandayı açıkça kabul veya red etmeyen bir ibare konuldu:<blockquote>"[[Devlet]] ve [[millet]]imizin, dış ve iç [[istiklal]]i ile [[vatan]]ımızın tamamiyeti mahfuz kalmak şartiyla ... milliyet esaslarına riayetkâr ve memleketimize karşı [[istila]] emeli beslemeyen herhangi devletin [[fenni]], [[sınai]], [[iktisadi]] muavenetini memnuniyetle karşılarız." </blockquote>

<blockquote>“Arkadaşlar, gençliğe bakın, Türk Milleti bünyesindeki asil kanın ifadesine dikkat edin. Evlât, müsterih ol. Gençlikle iftihar ediyorum ve gençliğe güveniyorum. Biz ekalliyette (azınlıkta) kalsak dahi, mandayı kabul etmeyeceğiz. Parolamız tektir ve değişmez: [[Ya İstiklâl, Ya Ölüm!]]” <ref>[http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&IcerikNo=660 Vehbi Cem Aşkun, Sivas Kongresi, 2. Baskı, İstanbul 1963, s. 143; Mahmut Goloğlu, Üçüncü Meşrutiyet, Ankara 1970, s. XI-XII; Mazhar Müfit Kansu, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, C. I, TTK Yayını, Ankara 1966, s. 248; Vehbi Tanfer, a.g.m., s. 699-700]</ref></blockquote>

 

Paris Konferansında İngiltere, Türkiye ilgili herhangi bir yönetsel sorumluluk almayı reddetti. 30 Mayıs 1919'da İtilaf Devletleri 1. Boğazlar, 2. Türkiye (Anadolu), 3. Ermenistan ve 4. Filistin mandalarını ABD'ye öneren tekliflerini Başkan Woodrow Wilson'a ilettiler.

 

Wilson, Türkiye ve Filistin mandaları konusunu hiçbir zaman Senato'ya sunamadı. Ermenistan ve Boğazlar mandaları ise, bir yıl gecikmeyle, 1920 Mayısında Senato'ya sunuldu. Her iki teklif 13'e karşı 52 oyla reddedildi.

 

{{Reflist}}