|
[[Trabzon]] civarında yakın zamana kadar [[tulum]] adlı nefesli saza verilen isim olup, ilk olarak [[17. yüzyıl]] [[Evliya Çelebi]] [[seyahatnamesi]]nde <ref> [http://www.karalahana.com/muzik/tulum.html Tulum ve dankiyo] </ref> geçmektedir.
[[Dosya:Tulumcu.jpg|thumb|right|190px|Laz tulumcu]]
'''Tulum''' [[Anadolu]]'nun kuzeydoğusunda [[Rize]], [[Artvin]], [[Erzurum-İspir]] illerinde kullanılan nefesli bir halk çalgısının adıdır. [[Trakya]] bölgesi, Balkan yarımadası ve [[İskoçya]]'da kullanılan [[gayda]]dan en önemli farklı pes sesleri kontrol edebilen boruya sahip olmamasıdır.
[[Trabzon]], Kuzey [[Gümüşhane]] ve çevresinde yakın zamana kadar Karadenizli Rumlar tarafından özellikle [[Santa]] ve [[Maçka]] yörelerinde kullanılmıştır. [[Müslüman]]lar ise özellikle [[Köprübaşı]], [[Çaykara]] ve [[Dernekpazarı]] ilçeleri arasında kalan [[Holo]] köylerinde 1970'Li yıllara kadar dankiyo çalmıştır. [[Yunanistan]]'da ve [[Makedonya']]da dankiyo adı kullanılmasına karşın [[Karadeniz bölgesi]]nde bu enstrumanın adı unutulmuş, [[Türkçe]] eşanlamlı karşılığı tulum <ref> [[Rumca]] ve [[Lazca]] tulumi olarak telaffuz edilmektedir </ref> ve [[Latince]] karşılığı zimpona kullanılır olmuştur <ref> Yörede farklı formlarda telaffuz edilir cimbon, tsimponi, zimbon, çimbon </ref>
== Yapısı ==
Tüyleri temizlenmiş [[çebiç]] adı verilen [[oğlak]] derisinden delik yerleri bağlanıp, gövde bölümü elde edilir <ref> Lazca guda </ref> ön ayaklardan birine lülük, birine de [[nav]] takılarak yapılmaktadır <ref> [http://www.karalahana.com/muzik/tulum.html Tulum] </ref> Geleneksel olarak boynuzdan yapılan navlar günümüzde ahşaptır <ref> [[Mübadele]] ile Yunanistan'a göçen Karadeniz Rumları nav bölümünü boynuzdan yapmaya devam etmektedir </ref> ve içine yöresine göre zimbon (Trabzon), çimon/çibu (Rize)<ref> zimbon ve çimon kelimeleri [[Latince]] "tulum" anlamına gelen tsimpona teriminden ödünçlenmiştir. terim [[Yunanca]]'ya zampuna (ζαμπούνα η) İtalyanca ise sampogna “tulum, [[koyun]] postundan yapılan [[çoban]] çalgısı" froumda geçmişti. Kaynak: Özhan Öztürk. Karadeniz, 2005 s.226 </ref>adı verilen kamıştan yapılan komalı-[[pentatonik]] [[sipsi]] yerleştirilmektedir.<ref> Öztürk, Karadeniz, 2005 s. 1119</ref> Lülükten [[dudula]] adlı ağızlıktan üflenerek şişirilen enstrumanda sıkışan hava nav içinde bulunan zimbona gelir ve bırada parmaklar sayesinde istenilen ses elde edilir.
== Akort ==
"B - si" "A -la" "G -sol" karar seslerinde akort edilen ve komalı pentatonik bir enstruman olup tek oktavlık ses rengine sahiptir.
== Etimoloji ==
[[Antik Yunanca]] To ankiyo, angion (Το αγγειον) "[[deri]], tulum"
Türkçe tulum "deri kap". 13. yüzyıl öncesinde ilk olarak Hakaz lehçesinde tulug formunda tespit edilmiştir <ref>Clauson,1972. s. 500</ref>
== TerminolojiDankiyonun bölümleri ==
Dankiyo üç bölümden oluşmaktadır:
# Dankiyo
Çeşitli dillerde tulum terminolojisi: <ref>Özhan Öztürk. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük. Istanbul. 2005 s.1119-1122 </ref>
# Zimpon
* Tulum ([[Türkiye]])
# Kalem
* Dankiyo, zimpona ([[Pontus Rumcası]])
* Guda ([[Lazca]])
* Gayda ([[Bulgarca]], [[Türkçe]] Trakya'da)
* Gajde ([[Makedonya]])
* Parakapzuk ([[Ermenice]])
* Gudastviri ([[Gürcüce]])
* Chiboni ([[Gürcüce]] Acaristan ve Artvin'de)
* Shuvyr (Çerkez)
* Sahbr, Shapar ([[Çuvaş]] Türkçesi)
* Duda ([[Macarca]])
* Tulug ([[Azerice]])
* Sabouna ([[Yunanca]])
== Ayrıca bakınız ==
* [[Gayda]]
* [[Kemençe]]
== Notlar ==
<div class="references-small"><references /></div>
== Kaynakça ==
* [[Özhan Öztürk]](2005). [[Karadeniz]]: Ansiklopedik Sözlük. 2 Cilt. Heyamola Yayıncılık. İstanbul. ISBN 975-6121-00-9
* Picken, Laurence. Folk Music Instruments of Turkey. Oxford University Press. London.
* Gerard Clauson. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford University Press. 1972
[[Kategori:Nefesli çalgılarGaydalar]]
[[Kategori:Müzik aletleriTrabzon]]
[[Kategori:Iğdır'ın Yöresel Çalgıları]]
[[Kategori:Türk halk müziği çalgıları]]
[[Kategori:Yunan halk müziği çalgıları]]
[[azen:Tuluq zurnasıDankiyo]]
[[br:Tulum (binioù)]]
[[de:Tulum (Instrument)]]
[[en:Tulum (bagpipe)]]
[[ka:გუდა]]
[[pt:Tulum (instrumento musical)]]
| 