Kürt dilleri: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
kDeğişiklik özeti yok |
|||
4. satır:
|Kendi dilindeki adı=كوردی, Kurdî, Kurdí, Кöрди<ref>[http://www.kurdishacademy.org/?q=node/41 Kurdish Language - Kurdish Academy of Language]</ref>
|ülkeler= [[Dosya:Flag of Turkey.svg|25px]] [[Türkiye]] <br> [[Dosya:Flag of Iraq.svg|25px]] [[Irak]] <br> [[Dosya:Flag of Iran.svg|25px]] [[İran]] <br> [[Dosya:Flag of Syria.svg|25px]] [[Suriye]] <br> [[Dosya:Flag of Armenia.svg|25px]] [[Ermenistan]] <br> [[Dosya:Flag of Azerbaijan.svg|25px]] [[Azerbaycan]] <br> [[Dosya:Flag of Georgia.svg|25px]] [[Gürcistan]] <br> [[Dosya:Flag of Turkmenistan.svg|25px]] [[Türkmenistan]] <br> [[Dosya:Flag of Afghanistan.svg|25px]] [[Afganistan]] <br> [[Dosya:Flag of Lebanon.svg|25px]] [[Lübnan]] <br> [[Avrupa]], [[Avustralya]] ve [[Amerika]]'da ki Kürt Diasporası tarafından
|kişi sayısı= 26,000,000<ref>[http://www.omniglot.com/writing/kurdish.htm www.omniglot.com/writing/kurdish.htm]</ref> ile
|sıra=33
|dil ailesi= [[Hint-Avrupa dil ailesi]]<br />
:[[Hint–İran dilleri]]<br />
::[[İran dilleri]]<br />
:::Batı İran<br />
::::Kuzey-Batı İran<br />
::::::Kürtçe<br />
|resmi= {{flag|Iraq}}[[Irak]], ([[Dosya:Flag of Kurdistan.svg|25px]] [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi]]), <br /> {{flag|Iran}}[[İran]] ([[Kürdistan Eyaleti]]), <br /> {{flag|Armenia}}[[Ermenistan]] (bölgesel)<ref>[http://conventions.coe.int/treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148&CM=&DF=&CL=ENG&VL=1 European Charter for Regional or Minority Languages]</ref>
|iso1=Ku |iso2=Kur
|kurum=-e
|alfabe=[[Latin alfabesi|Latin]], [[Arap alfabesi|Arap]], [[Fars alfabesi|Fars]], [[Kiril alfabesi|Kiril]]
|sil=[http://www.ethnologue.com/show_iso639.asp?code=ku ISO 639 Code: ku]
|wikidili=ku
}}
'''Kürtçe''', (Kurdî veya Kurdkî) geniş [[Hint-Avrupa dil ailesi]]nin Hint-İranî kolunun kuzey-batı İrani grubuna girer ve Türkiye'nin doğu ve güney doğusu, Suriye'nin kuzeyi, Irak'in kuzeyi ve dogusu ve Iranin batisinda konusulmaktadir<ref>http://modersmal.skolutveckling.se/nordkurdiska/kurdmap/pages/Geographic%20Distribution%20of%20Kurdish%20and%20other%20Iranic%20Languages_jpg_gif.htm</ref>. Orta Doğu'nun [[Arapça]], [[Türkçe]] ve [[Farsça]]dan sonra en çok konuşulan dördüncü dilidir<ref>http://www.faqs.org/minorities/Middle-East-and-North-Africa/Kurds.html</ref>.
Yapı olarak [[Altay dilleri|Altay dil ailesine]] giren [[Türkçe]] ve bir [[Sami dil ailesi|Sami dil]] olan [[Arapça]]dan çok farklıdır. Ama hem gramer hem de bazı temel sözcükler açısından gerek Avestî ve Sankrit gibi eski diller, gerek Fransızca, İngilizce, Rusça ve Almanca gibi çağdaş Avrupa dilleri ile önemli benzerlikler arz eder. Aynı kökten gelen Kürtçe ile Farsça arasındaki benzerlik ve farklılıklar ise Latinceden türeyen Fransızca, İtalyanca ve İspanyolca arasındaki ayrılıklarla karşılaştırılabilir. Bir kısım sözcükler aynı eski İranca kökenden gelip, zamanla değişik bir evrim sonucu bugün iki dilde tamamen farklı telaffuz edilmektedir. Her iki dilin ayrıca tamamen kendilerine özgü zengin kelime hazineleri, morfoloji, fonoloji ve gramer kuralları vardır. Örneğin Kürtçede önemli bir rol oynayan adların, Fransızcada olduğu gibi eril ve dişil olarak cinslere göre ayrımı olayı Farsçada yoktur.
== Coğrafi dağılımı ==
[[Dosya:Kurdish Language Map.PNG|thumb|Kürtçe konuşulan bölgeler]]
'''Kürtçe'''; Yukarda belirtilenler haricinde [[Ermenistan]],[[Gürcistan]], [[Türkmenistan]], [[Lübnan]], [[Afganistan]], [[Rusya]] gibi ülkelerde az sayida konusani bulunmaktadir.{{fact}}
== Lehçeler ==
[[Dosya:Iranian tongues-tr.svg|thumb|İrani Diller Haritası]]
Kürtçenin "lehçeleri" [[dilbilimci]]ler arasında tartışmalı bir konudur. Mesela Philip Kreyenbroek (1992) [[Kurmanci]] ve [[Sorani]]'yi "lehçe" olarak tanımlamayı reddetmiştir, zira bu ikisi bazı hususlarda birbirlerinden [[Almanca]] ile [[İngilizce]] kadar farklıdır. Kürtler de genellikle konuştukları dile "Kürtçe" demez, daha çok Kurmanci, Sorani dillerinde konuştuklarını söylerler. Bazı tarihçiler, Sorani konuşanların sadece küçük bir azınlığının, o da yakın bir tarihte Kurdi konuştuğunu söylemeye başladığını belirtir.{{fact}}
=== Kurmanci (Kuzey Kürtçe) ===
Kurmanci (Merkez Kürtçe, Kurdmanci) en yaygın Kürt lehçesidir. 8-10 Milyon kişiden tarafından Türkiye, Suriye, Irak, İran ve Ermenistan'da konuşulmaktadır. 1930'lu yıllardan itibaren Kurmanci Kürt-Latin alfabesi ile yazılıyor ve şu anda dil genişletme sürecini yaşıyor.
Cizredeki Botani şivesini standard lehçe etmeye çabalar vardır. Bu şive Kamuran Bedirxan tarafından 1920'lerde Kürt grameri üzeri kitabı için temel olarak alınmıştı. Arapça kökenli sözcükleri obür şivelerin ve lehçelerin öz Kürtçe varyanteleriyle değiştirmeye de gayret ediliyor.
Kurmancinin şiveleri: Sancari, Cudikani, Urfi, Botani, Beyazidi, Hakkari, Koceri, Cezire, Akra, Dohuk, Amadiye, Zaho, Surçi, Koçani, Erzurumi, Bircandi, Elburzi, Herki, Şikaki.
=== Sorani (Orta Kürtçe) ===
Soraninin yazımı için çoğunlukla Arap-Fars alfabesi kulanılır, son zamanlarda Kürtçe Latin alfabesine geçme teşebbüsleri de olmuştur. Bu lehçede yazılı kaynak nispeten çoktur.
Soraninin dağılımı Süleymaniye'ye kadar uzanan Kürt Baban hanedanlığınla bağlıdır. Bu şehirin ticari gücü Soraninin yaygınlaşmasını sağlamışdır, böylece Kelhuri ve Havrami konuşanların sayısı azalmışdır.
Bugün Sorani, Kurmanci için saf sözcük türetme kökeni olarak görülüyor.
Şiveler: Erbili, Pişdari, Kerküki, Hanakini, Kuşnavi, Mukri, Süleymani, Bingirdi, Garrusi, Ardalani, Sanandaji, Varmava, Garmiyani, Cafi, Yahudi Kürtçesi.
=== Kelhuri (Guney Kürtçe) ===
Kurmanci ve Sorani ile birlikte Kelhuri jenetik kürt dil grubunu oluşturuyor. Kelhuri İranının batısında konuşulur. Kelhuriyi konuşanlar genelde [[Şia]] Kürtlerdir.
Şiveler: [[Kirmaşani]], [[Feyli]], [[Luri]], [[Leki]]
== Alfabeler ==
Mevcut yazılı kanıtlar, Kürtlerin geçmiş tarihlerinde birçok alfabe kullandıklarına
tanıklık etmektedir. Buna rağmen Kürtlerin ilkin hangi alfabeyi kullandıkları henüz
kanıtlanabilmiş değildir. Bunlar:
1) '''Arami ve Yunan alfabeleri:'''Kürtler M.Ö. 4. yüzyılın sonlarında Ixmînî imparatorluğunun çöküşünden sonra çivi yazısını kullanmayı bırakıp Yunan ve Arami alfabesini kullanmaya başlamışlardır. Bu alfabelerle yazılıp günümüze gelen Kürtçe tekstler “Hewramî Kitabeleri”dir. Bazı Kürt ve Avrupalı tariçiler bu konuda çok önemli tespitlerde bulunmuşlar: 1909 senesinde Hewramanda bir mağaranın içinde Kürtçenin Hawramani lehçesiyle Yunan ve Arami alfabesi ile yazılmış kitabeler bulunmuştur. Bunlar çok eski tarihlere dayanır ve genelde ceylan derisi özerine yazılmışlardır. Dr. Se’id el-Kurdistani bunlardan 3 tane kitabeyi İngiltereye götürüp Prof. Minns’e teslim etmiştir. Bu 3 kitabe M.Ö. 88,22,11 de Aşkaniler zamanında yazılmış.
2) '''Masi Sorati alfabesi:'''Bu alfabe Kürtlere ait bir alfabedir. Alfabe 37 harften meydana geliyor ve sağdan sola doğru yazılıyor. Arap alfabesinde olmayan P, Ç, J, G harfleri bu alfabede bulunur. Arap tarihçi İbn Vehşiye, [[855]] yıllarında bitirdiği kitabında
Kürtlerin [[Maso Sorati]] alfabesini kullandıklarını ve bu alfabeyle yazılmış üç kitabı gördüğünü söyler. Bu alfabenin 37 harften oluştuğunu ve Kürtlerce bu alfabeye altı harf daha eklendiğini söyler.“Bînu Şad ve Masîsuratî Kürtleri bütün bilimsel ve sanatsal eserlerini bu alfabeyle yazmışlar. Bu alfabede olan harf ve şekiller çok yabancı ve eskidirler ve başka alfabelerde bulunmazlar.
Bağdatta İsevilerin makberlerinde bu alfabeyle yazılmış 30 kitap buldum ve iki tanesi şuan da yanında Şam’da. Bunlarda biri üzüm ve hurma toplamak biri de yerin altından su çıkarmakla ilgilidir. İnsanlar faydalansın diye Kürtçeden Arapçaya çevirisini yaptım” der İbn-i Wehşiye.
3) '''[[Yezidi]] Kürtlerinin kullandıkları alfabe:''' Bu alfabe yüzyıllarca Kürtler tarafından
kullanılmıştır. 31 harften oluşan ve sağdan sola doğru yazılan bu alfabeye “Gizemli alfabe” ya da “Hurujul sır” da denmiştir. Yezidilerin kutsal dini kitabı [[Mushaf Reş|Mushaf-ur Reş]] ve [[Kitab el Celve]] bu alfabeyle yazılmıştır.
4) '''Arap harflerinden oluşan Kürtçe alfabesi'''
5) '''Latin-Kürtçe Alfabesi'''
Latin harflerini temel alan Kürtçe alfabe 31 harften oluşur.
* A B C Ç D E Ê F G H I Î J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z
* a b c ç d e ê f g h i î j k l m n o p q r s ş t u û v w x y z
Bu alfabece karşılanan 31 sesten 8'i ünlü, 23'ü de ünsüzdür. Ünlüler ''a, e, ê, i, î, o, u, û'''dir.
=== Karşılaştırma ===
{| class="prettytable"
! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" | Kurmanci-Latin
! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" | Kiril
! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" | Sorani Arap-Fars-Alfabesi
! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" | [[Uluslararası Fonetik Alfabesi|UFA]]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | A a
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | A a
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ئا ـا ا
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [aː]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | B b
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Б б
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ب ـبـ ـب بـ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [b]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | C c
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Щ щ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ج ـج ـجـ جـ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [ʤ]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Ç ç
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Ч ч
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | چ ـچ ـچـ چـ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [ʧ]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | D d
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Д д
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | د ــد
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [d]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | E e
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Ә ә
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ە ـه ئە
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [ɛː]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Ê ê
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | E e
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ێ ـێ ـێـ ێـ ئێـ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [e]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | F f
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Ф ф
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ف ـف ـفـ فـ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [f]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | G g
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Г г
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | گ ـگ ـگـ گــ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [g]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | H h
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | h h
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | هـ ـهـ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [h]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | I i
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Ъ ъ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | <small>''Yok''</small>
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [ɯ]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Î î
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | И и
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ى ئى ـيـ يـ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [iː]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | J j
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Ж ж
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ژ ـژ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [ʒ]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | K k
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | К к
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ک ـک ـکـ کــ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [k]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | L l
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Л л
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ل ـل ـلـ لــ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [l]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ''<small>Yok</small>''
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ''<small>Yok</small>''
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ڵ ـڵ ـڵـ ڵــ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [lˁ]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | M m
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | M м
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | م ـم ـمـ مــ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [m]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | N n
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | H н
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ن ـن ـنـ نــ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [n]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | O o
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | O o
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ۆ ـۆ ئۆ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [o]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | P p
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | П п
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | پ ـپ ـپـ پــ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [p]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Q q
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Q q
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ق ـق ـقـ قــ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [q]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | R r
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | P p
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ر ـر
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [r]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | S s
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | C c
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | س ـس ـسـ ســ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [s]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Ş ş
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Ш ш
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ش ـش ـشـ شــ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [ʃ]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | T t
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | T т
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ت ـت ـتـ تــ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [t]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | U u
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Ö ö
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | و ـو ئو
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [œ]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Û û
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Y y
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | وو ـوو
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [uː]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | V v
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | B в
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ڤ ـڤ ـڤـ ڤـ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [v]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | W w
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | W w
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | و ـو
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [w]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | X x
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | X x
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | خ ـخ ـخـ خـ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [x]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Y y
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Й й
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ى ئى ـيـ يـ
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [j]
|- style="text-align:center"
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | Z z
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | З з
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | ز ـز
| colspan="2" style="background-color:#FFDEAD; text-align:center" | [z]
|}
== Fonetik ==
Kürtçenin seslendirmesi yazılımla çoğu zaman aynı olan 31 harfinden, sekiz tane ünlü vardır (a e ê i î o u û) ve 23 ünsüz (b c ç d f g h j k l m n p q r s ş t v w x y z).
Küçük harfler: ''a b c ç d e ê f g h i î j k l m n o p q r s ş t u û v w x y z''<br />
Büyük harfler: ''A B C Ç D E Ê F G H I Î J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z'' Bunun yanında "Xw" ve "rr" digrafı da vardır.
=== Ünsüzler ===
{| class="prettytable"
|-
!
![[Bilabial]]
![[Labiodental]]
![[Alveolar]]
![[Postalveolar]]
![[Palatal]]
![[Velar]]
![[Uvular]]
![[Glottal]]
|-
|[[Plosive|Stops]]
|{{IPA|p b}}
|
|{{IPA|t d}}
|
|
|{{IPA|k g}}
|{{IPA|q}}
|
|-
|[[Frikativ]]e
|
|{{IPA|f v}}
|{{IPA|s z}}
|{{IPA|ʃ ʒ}}
|{{IPA|ç}}
|
|
|{{IPA|h}}
|-
|[[Affrikate]]
|
|
|
|{{IPA|ʧ ʤ}}
|
|
|
|-
|[[Nasale]]
|{{IPA|m}}
|
|{{IPA|n}}
|
|
|{{IPA|ŋ}}
|
|-
|[[Lateral]]e
|
|
|{{IPA|l ɫ}}
|
|
|
|
|-
|[[Flap]]s
|
|
|{{IPA|ɾ}}
|
|
|
|
|-
|[[Vibrant]]
|
|
|{{IPA|r}}
|
|
|
|
|-
|[[Approximant]]e
|{{IPA|ʋ}}
|
|
|
|{{IPA|j}}
|
|
|}
=== Ünlüler ===
{| class="prettytable"
| rowspan="2" |
! colspan="2" | ön
! colspan="2" | orta
! colspan="2" | arka
|-
! kısa
! uzun
! kısa
! uzun
! kısa
! uzun
|-
! kapalı
| {{IPA|ı}}
| {{IPA|iː}}
| {{IPA|ʉ}}
|
| {{IPA|u}}
| {{IPA|uː}}
|-
! orta
| {{IPA|e}}
| {{IPA|eː}}
| {{IPA|ə}}
|
| {{IPA|o}}
|
|-
! açık
| colspan="2" |
| {{IPA|a}}
|
| colspan="2" |
|}
== Dilbilgisi ==
Hint-Avrupa Dil Ailesinin İrani grubunda Kürtçe, Farsça ve Paştu gibi diller bulunur. Bu diller genel olarak aynı kökten doğmuştur ve zamanla ayrı gramer kurallarına sahip birer dil olmuşlardır. Örneğin Kürtçede bulununan "erillik-dişillik" Farsçada yoktur. Örnek olarak "'''Ap''' (Amca)" ve "'''met''' (hala)" kelimelerini ele alalım. Bu isimler akraba ismi olduğu için ve isimleri alan kişilerin de cinsiyeti belli olduğu için, cinsiyet belirten ek, rahat ve kolay bir şekilde gelir. Dişillik eki "'''a'''"dır, erillik eki de "'''ê'''"dir.
* Ap'''ê''' min - Benim amcam<br />
* Met'''a''' min - Benim halam
Akraba isimlerinin dışında, varlık ve kavram isimlerine de gelen ekler bu kurala uyar. Varlık ve kavramlar, Kürtlerin yaşayışına, edindikleri deneyimlere bağlantılı olarak varlıklara bakış açısına göre şekillenir. Buna bağlı olarak bazı varlık ve kavramlar, birtakım özelliklerine göre eril yani erkek olur, bazıları da dişil yani kadın olur. 2 örnek verelim. '''Poz''' (burun) ve '''mal''' (ev) isimlerini ele alırsak, burun Kürtçe'de erildir yani erkektir, buna bağlı olarak gelen ek "'''ê'''" olur. Ev kelimesi de dişildir yani kadındır, buna bağlı olarak gelen ek "'''a'''" olur.
* Poz'''ê''' min - Benim burnum<br />
* Mal'''a''' min - Benim evim
Bir kişi Kürtçede “arkadaşım” dediği zaman; dişil veya eril olduğu hemen belli olur. Arkadaş kelimesi "heval"dır.
Heval'''ê''' min (benim erkek arkadaşım)<br />
Heval'''a''' min (benim bayan arkadaşım)
== Kürt dilinin bazı kelimelerde mantığı ==
1) "'''xwêdan'''" (ter) : "'''xwê'''" , Kürtçede "tuz" demektir. "'''dan'''" ise "vermek, çıkarmak" anlamına gelir. Yani "tuz" ismi ve "vermek, çıkarmak" fiili yan yana gelerek '''xwêdan''' (ter) kelimesini oluşturur. Kişi terlerken vücuttan dışarıya tuz çıkar.
2) "'''kerguh'''" (tavşan) : "'''ker'''", Kürtçede "eşek" demektir. "'''guh'''" ise "kulak" anlamına gelir. Burada kelime oluşurken verilen anlam, kulağın eşeğe benzediğine göredir. Tavşanın kulakları eşeğin gibi sivrice ve uzun. Tavşanın kulağının eşeğe benzediği olma özelliğine bakılır ve isim ona göre şekillenir. Bu kelime '''Farsçada''' '''"xerguş"''' olarak geçer, '''"xer"''' Farsçada "eşek" ve '''"guş"''' "kulak" anlamındadır. Bu sözcük tâ bin yıllar önce Kürtlerin Farslardan kopmadığı zamanda oluşmuş olmalı, Farsçada da aynı sisteme sahipse ve Kürtçede tipik Kürt laflarınla telaffuz ediliyorsa.
3) "'''xalxalok'''" (uğur böceği) : "'''xal'''", Kürtçede "nokta" demektir. "'''ok'''" ise "'''cik'''" gibi bir ektir. Bu ekler, geldikleri kelimelere "sevecenlik ve küçültme" anlamı yüklerler.Uğur böceğinin sırtında noktalar vardır. Yani birden fazla nokta vardır.Bu kelimede de, gördüğümüz gibi, "'''xal'''" kelimesi iki defa tekrar edilmiştir. Sona gelen "'''ok'''" eki de, kelimeye sevecenlik ve küçültme katmıştır. '''Farsçada''' buna '''"xanwade"''' söylenir, Farsçada da '''"xal"''' nokta anlamındadır. '''İnglizcede''' "uğur böceği" için '''"lady bird"''' adı kullanılınr, bu laf olarak '''"hanım kuşu"''' demekdir.
== Gramer ==
=== Kişi zamirleri ===
İrani dillerde kişi zamirlerinin bazı zamanlarda sözcük olarak birbirine benzemelerine rağmen gramer yardımınla ne kastedildiği anlaşılır.
{| class="prettytable"
|- bgcolor="#F2F2F2"
! Türkçe ||colspan=2| Kurmanci || Sorani || Kelhuri ||style="background:#F4F4F4"| Farsça ||style="background:#F4F4F4"| Zazaca ||style="background:#F4F4F4"| Talişçe*
|- bgcolor="#COFOFO"
| colspan=11|<div align="center">Casus rectus</div>
|-
| ben ||style="background:#F4F4F4"|ez||style="background:#F4F4F4"|min||min|| style="background:#F4F4F4"|min||man||style="background:#F4F4F4"|ez||ez
|-
| sen ||colspan=2 style="background:#F4F4F4"| tu || tu || style="background:#F4F4F4"| tu || to ||style="background:#F4F4F4"| tı || te
|-
| o ||colspan=2 style="background:#F4F4F4"| ew || ew ||style="background:#F4F4F4"| ewe || u ||style="background:#F4F4F4"| o, a ||av
|-
| biz ||style="background:#F4F4F4"|em||style="background:#F4F4F4"|me||ême||style="background:#F4F4F4"|îme||mā ||style="background:#F4F4F4"| ma || ama
|-
| siz ||style="background:#F4F4F4"|hûn||style="background:#F4F4F4"|we||êwe||style="background:#F4F4F4"|îwe|| şoma ||style="background:#F4F4F4"| şıma || şema
|-
| onlar ||colspan=2 style="background:#F4F4F4"| ewan || ewan || style="background:#F4F4F4"| ewan || îşān / înhā ||style="background:#F4F4F4"| i ||avon
|- bgcolor='#COFOFO'
| colspan=11|<div align="center">Casus obliquus</div>
|-
|benim, bana, beni||colspan=2 style="background:#F4F4F4"|min||min|| style="background:#F4F4F4"| min ||man||style="background:#F4F4F4"| mı(n) ||me(n)
|-
| senin, sana, seni ||style="background:#F4F4F4" colspan=2|te||tu || style="background:#F4F4F4"| tu || to ||style="background:#F4F4F4"| to || te
|-
| onun, ona, onu (eril) ||style="background:#F4F4F4" colspan=2|wî ||ew || style="background:#F4F4F4"| ewe || u ||style="background:#F4F4F4"| ey || ay
|-
| onun, ona, onu (dişil) ||style="background:#F4F4F4" colspan=2|wê|| ew || style="background:#F4F4F4"| ewe || u ||style="background:#F4F4F4"| ae || ay
|-
| bizim, bize, bizi ||colspan=2 style="background:#F4F4F4"| me || ême ||style="background:#F4F4F4"| îme || mā ||style="background:#F4F4F4"| ma || ama
|-
| sizin, size, sizi ||colspan=2 style="background:#F4F4F4"| we || êwe || style="background:#F4F4F4"| îwe ||şoma ||style="background:#F4F4F4"| şıma ||şema
|-
| onların, onlara, onları||style="background:#F4F4F4" colspan=2|wan|| ewan || style="background:#F4F4F4"| ewan || îşān / înhā ||style="background:#F4F4F4"| inu || avon
|}
* Talişçe Azerbaycan'da konuşulan bir İran dilidir.
=== Açık zamirler ===
{| class="prettytable"
|- bgcolor="#F2F2F2"
!Türkçe
!Kurmanci
!Sorani
!Kelhuri
!style="background:#F4F4F4"|Farsça
!style="background:#F4F4F4"|Zazaca
|-
|colspan=6 style="text-align:center"|Nominativ
|-
| bu, bunlar ||ev||em||ev||style="background:#F4F4F4"|in, işān / inhā||style="background:#F4F4F4"| no, na, ni
|-
|colspan=7 style="text-align:center"|Obliquus
|-
|buna, bunu (eril)||(e)vî||em||ev||style="background:#F4F4F4"|in||style="background:#F4F4F4"| ney
|-
|buna, bunu (dişil)||(e)vê||em||ev||style="background:#F4F4F4"|in||style="background:#F4F4F4"| nae
|-
|bunlara, bunları||(e)van||em||ev||style="background:#F4F4F4"|işān / inhā||style="background:#F4F4F4"| nayno
|-
|}
=== İzafe ===
Çoğu irani dillerdeki gibi kürtçede sahiplik şekli bi izafe ek sistemi yardımınla kuruluyur. Örnek:
{| class="prettytable"
|- bgcolor="#F2F2F2"
! Türkçe || Kurmanci || Sorani || Kelhuri
|-
| Ev
| Mal
| Mal
| Mal
|-
| Benim evim
| Mal'''a''' min
| Mal'''î''' min
| Mal'''ini''' mi
|}
Izafe şekilleri:<br />
{| class="prettytable"
|- bgcolor="#F2F2F2"
! Kurmanci tekil (eril/dişil) || Sorani tekil || Kelhuri tekil || Kurmanci çoğul || Sorani çoğul || Kelhuri çoğul
|-
| ê/a
| î
| ini
| ên
| an
| (i)yl
|}
Casus rectusdaki izafe şekilleri:<br />
{| class="prettytable"
|- bgcolor="#F2F2F2"
! Türkçe || Kurmanci || Sorani || Kelhuri
|-
| Oğlun
| Kurr'''ê''' te
| Kurr'''î''' to
| Kurr'''ini''' ti
|-
| Halkınız
| Gel'''ê''' we
| Gel'''î''' ewe
| Gel'''ini''' ewe
|-
| Kardeşlerim
| Bira'''yên''' min
| Bira'''yl''' mi
| Bira'''yan''' min
|}
Casus obliquusdaki şekiller:<br />
{| class="prettytable"
|- bgcolor="#F2F2F2"
! Kurmanci tekil (eril/dişil) || Sorani tekil || Kelhuri tekil || Kurmanci çoğul || Sorani çoğul || Kelhuri çoğul
|-
| î/ê
| e
| e
| an
| ekan
| ekan
|}
Örnekler:<br />
{| class="prettytable"
|- bgcolor="#F2F2F2"
! Türkçe || Kurmanci || Sorani || Kelhuri
|-
| <u>Anne</u>nin evi
| Mala <u>dayik</u>'''ê'''
| Malî dayik'''e'''
| Malî dayik'''e'''
|-
| <u>Kadın</u>ın elbisesi
| Kirasê <u>jin</u>'''ê'''
| Kirasî jin'''e'''
| Kirasî jin'''e'''
|-
| Kürtlerin memleketi
| Welatê Kurd'''an'''
| Welatî Kurd'''ekan'''
| Welatî Kurd'''ekan'''
|}
=== Zamanlar ===
Kürtçede 14 değişik zaman vardır. Burda aşşağıda lafı geçecek olan erjativeye dikkat edilmesi gerekmektedir.
==== Basit zamanlar ====
{| class="prettytable"
|- bgcolor="#F2F2F2"
! Türkçe || Kurmanci || İngilizce || İngilizce tanımı
|-
| Giderim
| Ez di çim
| I go
| rowspan="2"| Present simple tense
|-
| Yerim
| Ez di xwim
| I eat
|-
| Gittim
| Ez çum
| I went
| rowspan="2"| Past simple tense
|-
| Yedim
| Mi xward
| I ate
|-
| Gideceğim
| Ez dê çim
| I shall go
| rowspan="2"| Future simple tense
|-
| Yemeliyim
| Ez dê xwim
| I eat
|-
| Gitmeliydim
| Ez dê bi çim
| I should go
| rowspan="2"| Future simple in the past
|-
| Yemeliydim
| Ez dê bi xwim
| I should eat
|}
==== Devam eden zamanlar ====
{| class="prettytable"
|- bgcolor="#F2F2F2"
! Türkçe || Kurmanci || İngilizce || İngilizce tanımı
|-
| Gitmekteyim
| Ezê di çim
| I am going
| rowspan="2"| Present continuous tense
|-
| Yemekteyim
| Ezê di xwim
| I am eating
|-
| Gitmekteydim
| Ez di çum
| I was going
| rowspan="2"| Past continuous tense
|-
| Yemekteydım
| Mi di xward
| I was eating
|-
| Gitmekte olacağım
| Ezê dê çim
| I shall be going
| rowspan="2"| Future continuous tense
|-
| Yemekte olacağım
| Ezê dê xwim
| I shall be eating
|-
| Gitmekte olacaktım
| Ezê dê bi çim
| I should be going
| rowspan="2"| Future continuous in the past
|-
| Yemekte olacaktım
| Ezê dê bi xwim
| I shall be eating
|}
==== Geçmiş zamanlar ====
{| class="prettytable"
|- bgcolor="#F2F2F2"
! Türkçe || Kurmanci || İngilizce || İngilizce tanımı
|-
| Gittim (Biraz evvel)
| Ezê çuoym
| I have gone
| rowspan="2"| Present perfect tense
|-
| Yedim (Biraz evvel)
| Ezê xwarim
| I have eaten
|-
| Gitmiştim
| Ez çuoym
| I had gone
| rowspan="2"| Past perfect tense
|-
| Yemiştim
| Ezê xwari bum
| I have gone
|-
| Gitmekte olacağım
| Ez dê çuoy bum
| I shall be going
| rowspan="2"| Future perfect tense
|-
| Yemekte olacağım
| Ezê dê xwari bum
| I have gone
|-
| Gitmekte olacaktım
| Ez dê bi çim
| I should be going
| rowspan="2"| Future perfect in the past
|-
| Yemekte olacaktım
| Ezê dê bı xwim
| I have gone
|-
|
| Ez çuo buom
|
| rowspan="2"| Pluperfect tense
|-
|
| Ez xwari buom
|
|-
|
| Ez çuoy
|
| rowspan="2"| Past Pluperfect tense
|-
|
| Ez xwari
|
|}
==== Geçmiş zamanında öncesi ====
{| class="prettytable"
|- bgcolor="#F2F2F2"
! Türkçe || Kurmanci || İngilizce || İngilizce tanımı
|-
|
| Ezê xwariym
|
| rowspan="2" | Present imperfect tense
|-
|
| Ezê çuom
|
|-
|
| Ezê çuoy
|
| rowspan="2" | Past imperfect tense
|-
|
| Ezê xwariy
|
|}
==== Şimdiki zaman ====
Şimdiki zaman kürtçede "di / de" öneğinle (Türkçedeki "iyor" gibi) ve sonunda "im / em" soneğinle kuruluyor. Güney kürtçede ağız dilinde bu önek kaybolmuşdur, bu merkez ve kuzey kürtçenin bazi şivelerinde de mevcutdur.
"Gitmek" örneği, burda fiil kökü -ç- dir:<br />
{| class="prettytable"
|- bgcolor="#F2F2F2"
! Türkçe || Kurmanci || Sorani || Kelhuri
|-
| <u>Gid</u>iyorum
| Ez di<u>ç</u>im
| Min de<u>ç</u>em
| Min (di)<u>ç</u>im
|-
| Gidiyorsun
| Tu diçî
| Tu deçî
| Ti (di)çîd
|-
| Gidiyor
| Ew diçe
| Ew deçe
| Ew (di)çûd
|-
| Gidiyoruz
| Em diçin
| Eme deçin
| Eme (di)çîm
|-
| Gidiyorsunuz
| Hûn diçin
| Êwe diçin
| Êwe (di)çin
|-
| Gidiyorlar
| Ewan diçin
| Ewan deçin
| Ewan (di)çin
|-
|}
Birinci tekil şahısda örnekler. Fiil kökleri çizgilidir:<br />
{| class="prettytable"
|- bgcolor="#F2F2F2"
!Türkçe || Kurmanci || Sorani || Kelhuri
|--
|Yapıyor|| Ew di<u>k</u>e || Ew de<u>k</u>e|| Ew (di)<u>k</u>ûd
|--
|Yiyor || Ew di<u>xw</u>e || Ew de<u>xw</u>e || Ew (di)<u>xw</u>ûd
|--
|Alıyor || Ew di<u>gir</u>e|| Ew de<u>gir</u>e|| Ew (di)<u>gir</u>ûd
|--
|Geliyor || Ew t<u>ê</u> || Ew t<u>ê</u> || Ewe t<u>ê</u>
|--
|Yaşıyor || Ew di<u>jî</u> || Ew de<u>jî</u> || Ew (di)<u>jî</u>
|--
|Ağliyor || Ew di<u>grî</u> || Ew de<u>grî</u> || Ew (di)<u>grî</u>
|--
|}
"Gelmek" fiilinin yapısı bir istisnadır, aslında "di-ê"dir, ama bu kelime konuşurken zorluk getirdiği için "tê"ye dönüşmüştür. Aynı durum "bê" fiilinde de vardır, bu kuraldışı fiil ise "biêe"den gelir.
=== Buyrum zamanı ===
Kürtçede buyrum zamanı yalnızca "bi-" örneğinde bulunur. En başta bi- öneki gelir, sonra fiil kökü ve bir "e" soneki gelir.
{| class="prettytable"
|- bgcolor="#F2F2F2"
! Türkçe || Kurmanci || Sorani || Kelhuri
|--
| Yap! || Bi<u>k</u>e! || Bi<u>k</u>e! || Bi<u>k</u>e!
|--
| Ye! || Bi<u>xw</u>e! || Bi<u>xw</u>e! || Bi<u>xw</u>e!
|--
| Al! || Bi<u>gir</u>e! || Bi<u>gir</u>e! || Bi<u>gir</u>e!
|--
| Git! || Bi<u>ç</u>e! || Bi<u>ç</u>e! || Bi<u>ç</u>e!
|--
| Gel! || B<u>ê</u>! || B<u>ê</u>! || B<u>ê</u>!
|--
| Yaşa! || Bi<u>jî</u>! || Bi<u>jî</u>! || Bi<u>jî</u>!
|--
| Ağla! || Bi<u>grî</u>! || Bi<u>grî</u>! || Bi<u>grî</u>!
|--
|}
Burda "herin" ("gitmek", başka zamanlarda kulanıliyor) ve "werin" ("gelmek") istisnalardır.
* Here! - Git!
* Were! - Gel!
=== Erjatif ===
Kuzey Kürtçe [[erjatif]] sistemine sayip olan az sayıda dilden biridir. Bu da şu anlamına gelir: Geçmiş zamanda bir fiile "bir şey" lafı koyulabiliyorsa, o fiildeki zamirler ters olur. Örnek:
{| class="prettytable"
|- bgcolor="#F2F2F2"
! Türkçe || Kürtçe
|--
| ''Ben'' <u>seni</u> gördüm || ''Min''<sub>Casus obliquus</sub> <u>tu</u><sub>Casus rectus</sub> dîtim
|--
| ''Ben'' açtım || ''Min''<sub>Casus obliquus</sub> vekir
|}
Ama:<br />
{| class="prettytable"
|- bgcolor="#F2F2F2"
! Türkçe || Kürtçe
|--
| Ben gittim || Ez<sub>Casus rectus</sub> çûm
|}
* "Görmek" fiilinde zamirler ters haline dönüştü, yani "ben" anlamı için "bana, beni" denilmeli, "seni" anlamı için ise "sen".<br />
* "Açmak" fiilinde de aynı durum söz konusudur. Yani geçişlidir, nesne alabilir.
* "Gitmek" fiilinde ise her şey normal kuruldu. Çünkü "bir şey gidemiyorsun", ama "bir şeyi görebiliyor" ya da "bir şeyi açabiliyor"sun.
== Kelime Dağarcığı ==
* Kürtçede hayvanın yaşına göre farklı adlar verilebilir:
Erkek kuzuların isimleri Kürtçe'de 4 yaşına kadar 4 kez değişiyor. Birinci yıl "berx", ikinci yıl "kavir", üçüncü yıl "hogeç", dördüncü yıl "maz" olur. [[Koç]] ismi "Maz" ve "Mazman" şeklinde değişir. Hatta Kürtçede süpürgenin yirminin üzerinde adı vardır. Bazi örnekler; gêzik, gêzî, havlêk, kinoşe, melkes, sivnik, sizik.
* Bazı dillerde "sürü" ''(çoğul anlamda)'' herhangi bir ismin önünde kullanılabilirken Kürtçe her cümleye değişik kelimeler kullanılıyor.
“Bir sürü kuş uçtu, bir sürü koyun otluyor, bir sürü kurt gördüm, bir sürü at geçti, bir sürü adam geçti.” Kürtçe'de bunların hepsi farklı ifade edilir: “Refê teyran, keriye pez, garrana dewar, exiriyê hespan, peranî yan jî zurbê guran, qeflê meriyan."
'Min kerî merî dît' ya da 'Min naxire merî dît” denilmez.
* Kürtçe'de bir şeye küçüklük anlamı yüklenmek istendiği zaman kelimelerin sonuna –ik eki getirilir.
Örnekler: Şiv “Sopa”, Şivik “Küçük sopa” demek. Law “Oğul”, Lawik “Küçük oğlan” demek. Bu kelime Türkçeye hakaret unsuru olarak geçmiştir.
* Kürtçede bir şeye “dahalık” anlamı yüklenmek istendiği zaman kelimelerin sonuna –tir eki getirilir. Örnek: Mezin “Büyük”, Mezintir “Daha büyük” demek.
== Hint-Avrupa dil ailesinin sayıları ==
Hint-Avrupa ailesindeki bütün sayılar aynı kökenden gelmektedir.Kürtçe ve [[Farsça]]'nın aynı dil grubunda yer almalarından dolayı sayıları benzerlik göstermektedir.Aynı kökten gelen Kürtçe ile Farsça arasındaki benzerlik ve farklılıklar ise Latinceden türeyen Fransızca, İtalyanca ve İspanyolca arasındaki ayrılıklarla karşılaştırılabilir. Bir kısım sözcükler aynı eski İranca kökenden gelip, zamanla değişik bir evrim sonucu bugün iki dilde tamamen farklı telaffuz edilmektedir.
{| border="1" cellspacing="0" padding="5"
![[Türkçe]]||[[Kürtçe]] || [[Zazaca]] ||[[Pehlevice]]|| [[Farsça]] || [[Sanskritçe]] || [[Yunanca]] || [[İtalyanca]] || [[İspanyolca]] || [[Almanca]] || [[Fransızca]] || [[İngilizce]]
|--
| '''bir''' ''(1)'' || yek || ju/yew || êw || yek || eka || ena || uno || uno || eins || un || one
|--
|'''iki''' ''(2)'' || du du || di || du || do || dva || tio || due || dos || zwei || deux || two
|--
| '''üç''' ''(3)'' || sê || hirê || si || se || tri || tria || tre || tres || drei || trois || three
|--
| '''dört''' ''(4)'' || çar || çar/çehar || çahar || çehâr || catur || tesera || quattro || cuatro || vier || quatre || four
|--
| '''beş''' ''(5)'' || pênç || panc || penc || penc || panca || pende || cinque || cinco || fünf || cinq || five
|--
| '''altı''' ''(6)'' || şeş || şeş || şaş || şeş || sas || eksi || sei || seis || sechs || six || six
|--
| '''yedi ''' ''(7)'' || heft || hewt || haft || heft || sapta || epta || sette || siete || sieben || sept || seven
|--
| '''sekiz''' ''(8)'' || heşt || heşt || haşt || heşt || asta || oxto || otto || ocho || acht || huit || eight
|--
| '''dokuz''' ''(9)'' || neh || new || noh || noh || neva || ennia || nove || nuevo || neun || neuf || nine
|--
| '''on''' ''(10)''|| deh || des || dah || deh || daça || dheka || dieci || diez || zehn || dix || ten
|--
|}
== Edebiyat ==
Kürt [[edebiyat]]ı, halk edebiyatı ve yazılı edebiyat olarak ikiye ayrılır. Sözlü edebiyat, yani halk edebiyatı, yaklaşık bin yıl öncesine kadar dayanan yazılı edebiyata göre çok daha eskidir. Hemadani [[Baba Tahir]] ([[935]]-[[1010]]), Kürt edebiyatının ilk yazılı örneğini, bin yıl önce [[İran]]'da Arap alfabesiyle yazmıştır.
Kürtçe'nin edebi ürünlere sahip önemli bir lehçesi [[Kurmanci]]'dir. Kurmanci lehçesinin 15. yüzyılda yazılmış olan bazı edebi eserler günümüze kadar ulaşmıştır. Bu lehçeyle yazan Kürt şairleri arasında ilk akla gelenler [[Elîyê Herîrî]] ([[1425]]-[[1495]]), [[Feqîyê Teyran]] ([[1590]]-[[1660]]), [[Melayê Cizîrî]] ([[1570]]-[[1640]]) ve [[Hanili Ahmet]] (1650-1707)'tir. [[Hanili Ahmet]]'in [[Mem û Zîn]] adlı ünlü eseri birçok kez yayımlandı. Türkçe'ye ilk kez [[1930]]'da çevrilen Mem û Zîn, daha sonra M. Emin Bozarslan tarafından tekrar çevrilmiştir.
Bunlara Kürtçe şiir yazdığı belirtilen Abdussamed Babek (ölüm tarihi: 1019 veya 1020) ile [[Diyarbakır]]lı kadın şair Sırrı Hanım ([[1814]]-[[1877]]) eklenebilir. Kimi yazarlar [[Osmanlı]] edebiyatının ünlü isimlerinden [[Nef'i]] ([[1572]]-[[1655]]) ve [[Nabi]] ([[1642]]-[[1712]])'nin de Kürtçe şiirlerinin bulunduğunu belirtmektedir.{{fact}}
Prof. Qenatê Kurdo'nun belirttiğine göre 1911'de Viyana'da yayınlanan [[Yezidilik|Yezidilerin]] kutsal kitabı [[Kitab el Celve]], Kürtçenin Güney lehçesiyledir. Ona göre bu kitap 11-12. yüzyıllarda, O. L. Vilçevski'ye göre ise 17. yüzyılda yazılmıştır.
=== İlk Kürtçe Gazete ===
[[22 Nisan]] [[1898]]‘de [[Mısır]]’ın başkenti [[Kahire]]'de sürgünde yayımlanan “Kurdistan” araştırmacılar tarafından ilk Kürtçe gazete olarak kabul edilir. Gazete, [[1898]]-[[1902]] yılları arasında Mikdad Midhat ve Abdurrahman Bedirhan kardeşler tarafından toplam 31 sayı olarak çıktı. Yayın 32 basım sonra [[1902]]'de son buldu. Kurdistan gazetesinin hala 10., 12. ve 19. sayıları bulunamamıştır. Bütün sayıların İstanbul'daki Osmanlı ve Yıldız Sarayı arşivinde bulunma ihtimali çok yüksektir.{{fact}}
== Dış bağlantılar ==
* [http://www.enstituyakurdi.org/eKitap/kurdceyitaniyalim.pdf Kürt Enstitüsü'nün "Kürt Dilini Tanıyalım" kitapçığı]
* [http://www.institutkurde.org/bibliotheque/en_ligne/kurtce_grameri.pdf 1971 yılında Emir Celadet Bedir Han ve Roger Lescot tarafından hazırlanan "Kürtçe Grameri"]
*[http://www.institutkurde.org/en/language/ The Kurdish Institute of Paris - Language and Literature]
*[http://www.iranica.com/newsite/articles/unicode/ot_grp14/ot_kurdlang_i_20081215.html Kurdish Language and Linguistics, at Encyclopedia Iranica] (Yazan: Ludwig Paul)
*[http://www.iranica.com/newsite/articles/ot_grp7/ot_kurdishwritten_20050223.html History of Kurdish Written Literature, at Encyclopedia Iranica] (Yazan: Philip G. Kryeenbroek)
*[http://www.kurdishlanguage.org/ Kurdish Language Initiative] of [http://www.seywan.org/ Seywan Institute]
*[http://www.enstituyakurdi.org/ Kurdish Institute of Istanbul]
*[http://www.kurdishacademy.org KAL: The Kurdish Academy of Language]
*[http://www.korizanisti.ir/English/tabid/76/Default.aspx Kurdish Language Academy in Iran]
*[http://www.kurdishworld.com Kurdish] Kürtçe linkler ve dil bilgisi, sözlük vb.
*{{dmoz|Science/Social_Sciences/Linguistics/Languages/Natural/Indo-European/Indo-Iranian/Iranian/Kurdish/}}
*[http://www.dcklci.com/dictionary/index.php Online Kurdish-English Dictionary]
*[http://stp.ling.uu.se/%7ekamalk/dic/foldoc/lexikon.html On-line Kurdish-English Dictionary]
*[http://www.dicts.info/di1.php?k1=1&k2=214 Online English to Kurdish to English Dictionary] (Yazan: Erdal Ronahî)
*[http://www.dicts.info/2/german-kurdish.php Online Kurdish-German-Kurdish Dictionary]
*[http://www.ferheng.org/english.html Online Kurdish-English Ferheng Dictionary]
*[http://www.dicts.info/2/turkish-kurdish.php?e=mc2 Online Turkish-Kurdish-Turkish Dictionary]
*http://ocw.mit.edu/OcwWeb/Linguistics-and-Philosophy/24-942Grammar-of-a-Less-Familiar-
*[http://www.kurdishacademy.org/english/alphabet/comparison.html Comparison between alphabets used in Kurdish]*[http://home.hum.uva.nl/oz/leezenberg/GInflCK.pdf Gorani Influence on Central Kurdish]
== Kaynakça ==
<references/>
<!-- interwiki -->
[[Kategori:Kürtçe|*]]
[[als:Kurdisch]]
[[an:Idioma kurdo]]
[[ar:لغة كردية]]
[[arc:ܠܫܢܐ ܟܘܪܕܝܐ]]
[[az:Kürd dili]]
[[bg:Кюрдски език]]
[[bn:কুর্দি ভাষা]]
[[ca:Kurd]]
[[ceb:Pinulongang Kurdo]]
[[ckb:زمانی کوردی]]
[[cs:Kurdština]]
[[cv:Курт чĕлхи]]
[[cy:Cyrdeg]]
[[da:Kurdisk (sprog)]]
[[de:Kurdische Sprachen]]
[[diq:Kurdki]]
[[el:Κουρδική γλώσσα]]
[[en:Kurdish language]]
[[eo:Kurda lingvo]]
[[es:Idioma kurdo]]
[[eu:Kurduera]]
[[fa:زبان کردی]]
[[fi:Kurdi]]
[[fr:Kurde]]
[[gl:Lingua curda]]
[[he:כורדית]]
[[hr:Kurdski jezik]]
[[hsb:Kurdšćina]]
[[hu:Kurd nyelv]]
[[hy:Քրդերեն]]
[[id:Bahasa Kurdi]]
[[io:Kurda linguo]]
[[is:Kúrdíska]]
[[it:Lingua curda]]
[[ja:クルド語]]
[[ka:ქურთული ენა]]
[[kab:Takurdit]]
[[ko:쿠르드어]]
[[ku:Zimanê kurdî]]
[[la:Lingua Curdica]]
[[lij:Lengua curda]]
[[lmo:Cürd]]
[[lt:Kurdų kalba]]
[[lv:Kurdu valoda]]
[[mr:कुर्दिश भाषा]]
[[nl:Koerdisch]]
[[nn:Kurdisk språk]]
[[no:Kurdisk]]
[[oc:Curd]]
[[pl:Język kurdyjski]]
[[pt:Língua curda]]
[[qu:Kurdi simi]]
[[ro:Limba kurdă]]
[[ru:Курдский язык]]
[[sco:Kurdish leid]]
[[simple:Kurdish language]]
[[sk:Kurdčina]]
[[sq:Gjuha kurde]]
[[sr:Курдски језик]]
[[sv:Kurdiska]]
[[tg:Забони курдӣ]]
[[th:ภาษาเคิร์ด]]
[[tt:Көрд теле]]
[[ug:كۇرد تىلى]]
[[uk:Курдська мова]]
[[xal:Курдин келн]]
[[zh:庫爾德語]]
| |||