|
[[Dosya:Bonneval-pasha.jpg|thumb|200px|right|Humbaracı Ahmet Paşa (''ressam: [[Jean-Étienne Liotard]]'')]]
'''Humbaracı Ahmet Paşa''' (d. [[1675]] - ö. [[1747]]), [[Osmanlı Askeri Teşkilatı|Osmanlı ordusu]]nun ıslahı için çalışmalar yapan [[Fransız]] [[asker]].
Bonneval Kontu Ahmet Paşa
[[İspanya Veraset Savaşları]]'nda ün kazannan ve [[XIV. Louis]] ile arası açılınca Avusturya'ya kaçan, Comte de Bonneval, Prens Eugen'in ordusunda Fransa'ya ve Osmanlı İmparatorluğu'na karşı savaştı.
Osmanlı'nın üç tuğlu paşası, Rumeli Beylerbeyi, Karaman valisi Humbaracıbaşı Ahmet Paşa aslında, İspanyol Veraset Savaşı'nda ünlenen “Topçu General” Bonneval Kontu'ndan başkası değildir.
Prensle arası bozulunca Osmanlı İmparatorluğu'na sığınan Bonneval Ahmed adını aldı. [[Topal Osman Paşa|Sadrazam Topal Osman Paşa]] tarafından, [[Humbaracı Ocağı]]'nı düzene sokmakla görevlendirildi.1729 da Osmanlı hizmetine girmiş ve ilk topçu okulunu kurmuştur Zamanın topçu subaylarına matematik dersleri veren Ahmed Paşa, [[Hekimoğlu Ali Paşa|Sadrazam Hekimoğlu Ali Paşa]] zamanında [[Beylerbeyi]] rütbesini aldı. Asıl görevi humbaracıları Batı usullerine göre yetiştirmek olmasına rağmen, devletin dış münasebetleri ile görevlendirildi. Katıldığı 1736 Seferi'nde [[Yeğen Mehmed Paşa]]'yla birlikte Avusturya'ya karşı savaştı. Sefer dönüşü gözden düşen Ahmed Paşa, Kastamonu'ya sürgün edildi (1738).
Frédéric Hıtzel - Tarihçi, CNRS'de (Bilimsel Araştırmalar Ulusal Merkezi/Paris) Araştırmacı
1747'de İstanbul'da öldü. [[Galata Mevlevihanesi]] Mezarlığı'nda gömülüdür.
Fransa'nın iç bölge sinde, Limousin’in tam ortasında meş hur Cem Sultan’ın sürgünde yaşadığı Bourganeuf'ün güneyinde Coussac-Bonneval kasabasına tepeden bakan Bonneval Şatosu yükselmektedir.
11. Yüzyıl'dan beri bu Şa tonun sahibi Bonneval ailesinin bir ferdi olan Claude Alexandre de Bonne val (1675- 1747), Osmanlı İmparatorluğu'nda Ahmet Paşa ismiyle ün salar. Bu renkli ki şilik tarihçi, araştırmacı, ro mancı ve meraklıları büyüle meye devam etmektedir.
Atalarından kalma şatoda 14 Temmuz 1675'te doğan Claude Alexandre, Limo ges'daki Cizvit okulunda eği tim gördükten sonra donan maya girmiş, genç yaşına rağ men 11 yılda çok sayıda çar pışmaya katılmıştır.
Çok sonraları, Babıali için kaleme aldığı deniz savaşı ko şullarına ilişkin bir inceleme yazısında “Üç deniz muhare besinde ve ikisi borda borda ya cereyan eden toplam dokuz farklı çatışmada bulundum; öyle ki, bir kedinin fareden çe kindiği kadar İngilizleri önemsiyorduk” ifadesini kullana caktır.
Bu parlak kariyer bir dü ello onunda ani bir istifayla sekteye uğrar. Bonneval, Fransız muhafız birliklerine katılır sonra bir piyade alayı nın komutasını satın alır ve İs panyol Veraset Savaşı (1713- 1715) sırasında İtalya'da ken dini göstermeye başlar.
Başkomutan Vendôme Dükü'nün dostluğunu kazan masına rağmen, müsteşar Chamillard'a Biélois’ nın işga line ilişkin gönderdiği kibirli mektup, Fransa Kralı XIV. Louis'yi de eleştirmektedir.
Hakkında tu tuklama emri çıktı ğını öğrenen Bon neval, Venedik’e kaçar ve Avustur ya'nın hizmetine girer. Saf değiştir mede kendisi de ünlü olan Prens Eugéne tarafından süva ri albayı olarak atanır.
Bu görevinde, Flandres bölgesindeki kanlı Malplaquet Muhaberesi’nde (1709) Prens Eugéne'in yardımcısı olarak askeri becerisini kanıtlayacak tır.
İspanyol Veraset Savaşı sonrasında Bonneval Kontu Viyana Sarayı'nda büyük iti bar sahibi olur. Topçu General (Feldzeugmeister) rütbesine terfi ederek Avusturya’nın en köklü piyade alaylarından bi rinin başına atanır.
Prens Eugene'in komutası altında Osmanlılara karşı yü rütülen 1716- 1718 savaşında ve özellikle de,karın boşluğuna aldığı mızrak darbesiyle ağır biçimde yaralandığı Peter varadin Muharebesi'nde (15 Ağustos 1716) iyice ünlenir.
Hıristiyanlık dünyasında bir kahraman olarak yücelti len Bonneval, Limoges'lu hemşerisi ve dostu Kardinal Dubois'nın desteğiyle, kral ta rafından bağışlanır. 1716) yılının onunda nekahat dönemi ni geçirmek için döndüğü Pa ris'te Marki de Biron’ un kızıy la evlenir, ancak on gün sonra Avusturya'ya dönmek üzere eşini geride bırakarak Fran sa'dan ayrılacaktır.
1724’te Bonneval Brük sel'dedir. Avrupa çapında yankılanan eşi benzeri görül memiş olay o sıra patlak verir. Hollanda Valisi Marki de Prié’nin eşi ve kızı İspanya sa rayında sözde bir skandal yaşandığı dedikodusunu yayar lar: Kont Bonneval akrabası olan kraliçenin şerefini koru mak için derhal harekete ge çer; Marki de Prié ve bütün ai lesine ağır hakaretler yağdırır.
Ardından Prens Eugéne'i de düelloya davet etmekten çekinmeyecektir. Sonuçta, disiplinsizlik suçuyla bir yıl süre ile Viyana'dan birkaç kilo metre uzaklıktaki Spielberg Kalesi’nde kalebentliğe mah kûm edilir. 1726'nın ocak ayında serbest bırakılınca tekrar Venedik'e sığınır.
Bonneval'in buraya kadar hikâye gibi gelen maceraları artık Avrupa'nın Doğu Siya seti ile iç içe girecektir. Vene dik’te kendini her türlü entri kanın içinde bulan Bonneval Avusturya ajanları tarafından sürekli gözetim altında tutul duğunu hisseder.
Korfu Adası’nın yeni tah kimatını görme bahanesi ile beş altı kişilik bir maiyetle de nize açılır. Ancak Korfu yerine Raguza'ya (Dubrovnik) ya naşacaktır. Üzerindeki Avus turya pasaportuyla bir an ön ce Osmanlı topraklarına geçip ülkenin iç kesimlerine doğru yol alma telaşındadır. Bosna'nın küçük başkenti Saraybosna'ya, bugünkü adıy la Sarayevo'ya yerleşerek İs tanbul'a ulaşmasını sağlaya cak izin belgesini beklemeye başlar.
Bonneval, Saraybosna'ya ayak basar basmaz sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’ya bir mektup yazmıştır. Bir kaç yıl önce Yirmisekiz Mehmet Çelebi’yi büyükelçi olarak Paris’e gönderen ve Osmanlı İmparatorluğu’nda “Lale Devri” adıyla ününü ko ruyan çok sayıda reformu teşvik eden bu yüce kişinin, geniş gö rüşlülüğünü bilmektedir.
28 Haziran 1729 tarihli mektu bunda Bonneval şöyle yazar: “Dün yadaki küçük ve büyük şeyleri aynı kolaylıkla yöneten Tanrı beni Serayova' ya getirdi ve bana erdemleri, şanı, bilim ve sanata olan sev gisi cümle âlemce bilinen, özellikle büyük dehası, düşün ce sağlamlığı ve Monsenyör ihtimamınız sayesinde mutlu bir huzur ve sonsuz refaha sa hip olan dünyanın en büyük imparatorluğunu idare yete neği Hıristiyan ülkelerde hayranlıkla izlenen zat-ı âlînizi daha yakından görme arzusu ilham etti.”
Ve kaçışının sebeplerini hatırlattıktan sonra sıra hiz met sunmaya gelir: “Tüm ha yatım boyunca icra ettiğim askerlik mesleği bilim alanında özenle çalışmamı engellemediğinden, Monsenyör, uma rım size savaş za manında olsun, ba rış zamanında ol sun, daima faydalı olabilirim (...) Ha yatımı Zat-ı Şaha neleri Efendinizin hizmetine hasretme niyetim dâhilinde, kendimi tamamen sizin korumanıza bırakmama müsaade edin; bir an önce güvenlik içinde pay-ı tahta ve Tan rı'dan adalet ve sağlık dolu bir hayat bahşetmesini istediğim Zat-ı Âlînizin yanına ulaşabil mem için gerekli bütün kolay lıkların sağlanması için Bosna Beyi Ahmet Paşa'ya talimat vermenizi acizane istirham ederim.”
İstanbul'a gidebilmek için sadrazamdan izin isteyen Bon neval Kontu’nun Müslümanlı ğı kabul etmek gibi bir niyeti yoktur; tek istediği, sadraza mın desteği ile Balkan toprak larında ve Eflak-Boğdan'da Avusturya İmparatoru'na kar şı müdahalede bulunabilecek bir silahlı kuvvet oluşturmaktı.
Ayrıca Macaristan'ın ba ğımsızlığını körükleyerek im paratorun gücünü bertaraf et meyi de umuyordu.
Bu konuda Avusturya bir liklerini birçok kez zor duru ma düşürmüş olan tahtın tali bi Macar II. Ferenc Rakoc zi'ye güvenmekteydi. Prens Rakoczi bir süre XIV. Lou is'nin sarayında yaşadıktan sonra, Sultan III. Ahmed'in konuğu olmayı kabul etmişti.
1717’den beri Marmara kıyısındaki Rodosto'da (bu günkü Tekirdağ)oturuyordu. Bonneval Macaristan'da ka rışıklık çıkarma konusunda, esas olarak onun müdahalesi ne güvenmekteydi.
Ondört aylık bir bekleme süresi sonrasında, mektupları na hiçbir cevap alamayan ve Bosna Paşası tarafından Avus turyalılara iade edilmekten çekinen Bonneval Kontu, İslami yet'i kabul etmeye karar verir.
Milano kökenli bir dönme olan hizmetkârı Damira'yı ça ğırtır ve din değiştirirken te mel alınacak sözleri kendisine tekrarlatacak bir Müslüman bulmasını emreder.
Bonneval Keli me-i Şahadet getir dikten sonra iki yar dımcısının refakatin de, Paşa'yı ziyaret ederek Hıristiyanlık tan vazgeçtiğini bil dirir. Buna rağmen Bonneval'in Saray bosna'da birkaç ay daha sab retmesi gerekecektir:
1703'ten beri Osmanlı İm paratorluğu'nun başında bu lunan Sultan III. Ahmed yeni çeriler tarafından devrilmiş ve yeğeni I. Mahmud lehine taht tan feragat etmiştir (1 Ekim 1730).
Askeri yeteneği ve idare becerisi ile dikkat çeken bir dev let adamı olan yeni sadrazam Topal Osman Paşa ancak baş kentte sükûneti sağladıktan sonra Bonneval'i davet eder.
1731 Eylül'ünde ona humbaracıları Avrupa tarzın da yetiştirme görevi verir. Onun yöneti minde dört binden fazla asker disiplini, uygun adım yürü meyi, tüfek ve sün gü kullanmayı öğre necektir.
Artık kendisine “Ahmet Paşa” dedir ten Bonneval, her sabah Asya kıyısına çıkmak için Boğaz'ı kayıkla geçer. Şehrin işsiz güç süz takımı da, humbaracıların Üsküdar düzlüğünde yaptıkla rı eğitimi görmek için toplanır.
Zaman içerisinde Bonne val’in mevkii yükselecektir. Humbaracıbaşı olarak atan masından kısa süre sonra, iki tuğlu paşa ardından da üç tuğlu paşa unvanını alır.
Bonneval Paşa faaliyetleri ni sadece askeri eğitimle sınır lamaz. Aynı zamanda Babıa li'nin diplomatik danışmanlı ğını yapar, Türkçeye tercüme ettirdiği askeri ve diplomatik içerikli raporları ile vezirlerin çoğunun itibarını kazanır.
1733'te Sadrazam Heki moğlu Ali Paşa'yı Polonya Veraset Savaşı’nda (1733– 1738) Babıali tarafından izlenmesi gereken tutum konusunda ay dınlatır.
Beş yıl sonra Sadrazam Muhsinzade Abdullah Paşa'ya Avusturya 'ya karşı yürütüle cek bir savaş konusunda da nışmanlık yapar.
1735’de ölen Ferenc Ra koczi'nin oğlu Prens Joseph Rakoczi yönetiminde Maca ristan'da bir ayaklanma dü zenleme konusunda başarısızlığa uğrayınca, 1738'de göz den düşer ve başkentten 400 kilometre uzaklıktaki Kasta monu'ya sürülür.
Bu sürgün kısa süreli ola caktır; 1740'ta Bonneval İstan bul'a geri dönmesi için gereken müsaadeyi alır, dönüşünde saygınlığı, görevi ve malları kendisine iade edilmiştir.
Üç tuğlu paşa, Rumeli Beylerbeyi, Karaman Valisi, Humbaracıbaşı Ahmet Paşa Bonneval ömrünün son yıllarını Boğaziçi'ndeki biri Fran sız diğeri Türk tarzında dö şenmiş iki bölümlü enfes yalı sında geçirir.
Soylulara yakışır biçimde beyaz çorap ve kısa ayakkabı giyerek Avrupaî mobilyaların oluşturduğu dekorda, Osman lı başkentini ziyaret eden kra liyet gemilerinin subaylarını ağırlamaktan zevk almaktadır.
Casanova anılarında, bu “Fransız usulüne göre giyin miş etkili yaşlı soylu kişinin” konutuna nasıl teveccühle kabul edildiğini aktarır. Ancak aynı Bonneval, iki gün sonra Casanova'yı “Türk kıyafetiy le” ağırlayacaktır; üzerinde uzun bir kaftan, başında da “iki kilo ağırlığında” bir ka vuk bulunmaktadır.
Ressam Jean-Etienne Lio tard'ın 1741'de yaptığı ve gü nümüzde Rutland Dükü’nün (Belvoir Kalesi, Grantham) koleksiyonunda muhafaza edilen o çok güzel pastel res min bize sunduğu, işte bu por tredir.
Bunca maceradan sonra Bonneval Kontu, 23 Mart 1747 akşamında son nefesini verir. Onun yerine humbara cıbaşı olarak atanan evlatlığı Süleyman Bey ertesi gün naşını Tophane Cami’ne taşıtır. Oradan da Galata Mevlevi hanesi mezarlığına nakledile cektir.
Kont Claude-Aexandre de Bonneval, nam-ı diğer Ah met Paşa, Limousin’deki top raklarından çok uzakta, işte bu sessiz sakin mezarlığın gözden ırak bir köşesinde isti rahat etmektedir.
KAYNAK: Frédéric Hıtzel - Tarihçi, CNRS'de (Bilimsel Araştırmalar Ulusal
Merkezi/Paris) Araştırmacı (Çev. Boğaç Cicioğlu) - Popüler Tarih Dergisi / 74.Sayı /Ekim 2006
Hazırlayan: Tarihci http://www.tarihcininyeri.net
Wikipedia'ya yazan: Emre Yücel
{{Osmanlı-kişi-taslak}}
| 