Endülüs: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Ptbotgourou (mesaj | katkılar) k Bot değişikliği Ekleniyor: ar, arz, ca, cs, cy, da, de, en, eo, es, eu, fr, ga, gd, gl, he, hr, hu, id, it, ja, la, lad, lt, mk, ms, nl, nn, no, pl, pnb, pt, ro, ru, simple, so, sr, sv, tg, th, uk, zh |
Değişiklik özeti yok |
||
1. satır:
{{Diğer anlamı|Endülüs (anlam ayrım)}}{{İspanya tarihi}}'''Endülüs''' ([[Arapça]]: الأندلس ''al-andalus''). [[711]]-[[1492]] yılları arasında [[İber Yarımadası]]'nda Müslümanlığın etkisi altında bulunan bölgelere verilen isimdir.Endülüs kelime anlamı olarak "[[Vandallar]]'ın Ülkesi" anlamına gelmektedir.Müslümanların [[İber Yarımadası]]ndaki varlığı en son [[Morisko]]'ların [[1609]] yılında [[İspanya]]'dan sınır dışı edilmesiyle son bulmuştur.
== Tarihçe ==
=== Valiler Dönemi (714-756) ===
[[Dosya:Mosque of Cordoba Spain.jpg|left|thumb|300px|Kurtuba (Córdoba)'daki büyük cami]]
Başkenti [[Şam]]'da bulunan [[Emevi]] Devleti daha İslamiyetin ilk yüzyılı olan [[7. yüzyıl]]da Kuzey Afrika'nın tümünü eline geçirmişti. [[8. yüzyıl]]ın başında Emevi Devleti'nin Kuzey Afrika'daki valisi olan Musa Bin Nusayr, Emevi Halifesi Velid Bin Abdülmelik'in desteğiyle bir Berberi kumandan olan [[Tarık bin Ziyad]]'ı [[Cebelitarık]] Boğazı'nı geçerek [[İber Yarımadası]]'na gönderdi. O zamanlar [[İber Yarımadası]] Germen asıllı bir ulus olan [[Vizigot]]ların elindeydi ve başkentleri Toledo kentinde bulunuyordu. [[Tarık bin Ziyad]]'ın savaşta ricat olmaması için geri dönüş olasılığını kaldırmak üzere kendi gemilerini yaktırdığı belirtilir. Tarık Bin Ziyad Vizigot kralı Rodrigo'yu ağır bir yenilgiye uğrattı. Vizigot krallığı parçalandı ve bütün İber yarımadası kısa bir süre içinde Müslümanların eline geçti.
[[750]] yılına kadar Endülüs Emevilerin gönderdiği valiler tarafından yönetildi. 750 yılında [[Abbasi]]ler [[Bağdat]]'ta halifeliklerini ilan ettiler ve Emevi hanedanından Abdurrahman bin Muaviye, Endülüs'e kaçarak kendisini Emevi emiri ilan etti ve Kurtuba (Córdoba) kentini kendine başkent yaptı.
=== Emeviler Dönemi (756-1031) ===
{{Anamadde|Endülüs Emevileri}}
Bu dönem Endülüs'ün en parlak dönemi olarak bilinir. [[Kurtuba]] şehri, [[Bağdat]] ve [[Kahire]]'den sonra dünyanın üçüncü önemli bilim merkezi haline geldi. Bu dönemde günümüz [[Avrupa]] [[bilim]] ve [[sanat]]ının bazı temelleri Endülüs'te atıldı. Yine o dönemde Avrupa'nın genelinde sadece Papazlar ve liderler okuma yazma bilirken Endülüs'te ise halkın neredeyse tamamı okuma yazma biliyordu. Şehircilik ve şehir kültürü döneminin çok önüne geçmiştir. Kültürel farklılıkların zenginlik olarak algılandığı bir çağdır. Endülüs'lerin egemenliği altındaki topraklarda [[Sefarad]] Yahudileri bugün [http://en.wikipedia.org/wiki/Golden_age_of_Jewish_culture_in_Spain Golden age of Jews ''(eng. wikipedia)''] olarak adlandırılan altın çağlarını yaşamışlardır.
Derken [[10. yüzyıl]] başlarında [[Abbasi]]lerin gücü azalmaya başladı. [[Mısır]]'daki [[Fatımi]]ler de kendilerini halife ilan ettiler. Böylece İslam dininin önderliği bölünmüş oldu. Bu ortamda Endülüs Emiri III. Abdurrahman [[16 Ocak]] [[929]] tarihinde kendisini halife ilan etti. Endülüs Emevilerinin başarıları [[11. yüzyıl]] başlarına kadar devam etti. [[1031]] yılında halifelik parçalanarak [[Tavaif-ül Mülk]] denilen küçük beyliklere bölündü.
=== Tavaif-ül Mülk (Beylikler) Dönemi (1031-1090) ===
{{Anamadde|Tavaif-ül Mülk}}
[[Dosya:Taifas2.gif|right|thumb|200px|Tavaif-ül Mülk Beylikleri]]Endülüs Emevi Devletinin son halifesi olan III. Hişam [[1031]] yılında öldüğünde Endülüs toprakları çok sayıda bağımsız devletçiklere bölündü. Bu devletçikler hem kendi aralarında çarpışmaya başladılar, hem de İspanya'nın Hristiyan devletçiklerinin de saldırılarıyla karşı karşıya kaldılar. Bazı tavfa devletleri para karşılığı Hristiyan şövalyeleri de ordularında kullandılar. Örneğin [[Rodrigo Diaz de Vivar (El Cid)|El Cid]] (Arapça'daki El-Seyid adından gelir) adıyla tanınan Rodrigo Díaz de Vivar bunların en ünlüleri arasında yer alır. Bu karmaşık durum [[Reconquista]]'yı hızlandırdı ve [[İspanya]]'da İslam'ın varlığını zayıflattı.
=== Murabıtlar Dönemi (1090-1147) ===
{{Anamadde|Murabıtlar}}
Aslen [[Kuzey Afrika]] kökenli bir hanedan olan Murabıtlar, [[Endülüs Emevileri]]nin parçalanmasını izleyen karışıklık döneminde, düzenli bir askeri güce sahip olmalarının da verdiği avantajla kısa sürede [[İber Yarımadası]]nın [[Müslüman]] bölgelerinin neredeyse tamamını ele geçirdiler. [[1090]] ve [[1147]] yılları arasında bugünkü İspanya'nın büyük bölümü ve Kuzey Afrika'daki bazı toprakları denetimleri altında tutarak güçlü bir devlet düzeni teşkil ettiler. İlk başlarda güçlerini korusalar da sonraları Hristiyan İber halklarının saldırıları ve Kuzey Afrikalı diğer toplulukların çıkarttığı ayaklanmalar yüzünden güçleri gün geçtikçe tükenen Murabıtlar, kendileri gibi Kuzey Afrika kökenli bir halk olan [[Muvahhidler]]in saldırıları sonucu onların egemenliği altına girerek siyasi egemenliklerini kaybettiler.
=== Muvahhidler Dönemi (1146-1248) ===
{{Anamadde|Muvahhidler}}
Muvahhidler gene [[Kuzey Afrika]] kökenli bir [[Müslüman]] hanedan olup [[Murabıtlar|Murabıtlar Devletini]] yıkarak onların yerine geçtiler. [[1146]] ve [[1248]] yılları arasında bugünkü [[İspanya]] topraklarının büyük bölümünün yanısıra [[Kuzey Afrika]]daki bazı toprakları da denetimi altında tuttular. [[Hristiyan]] saldırıları ve bazı iç karışıklıklar sonucu [[1248]]'de yıkıldılar. [[İber Yarımadası]] üzerinde hüküm sürmüş son büyük devlettir. Bu devletin yıkılışının ardından egemenliğindeki topraklarda bağımsız emirliklerden başka bir şey kalmamıştır.
=== Gırnata (Granada) Sultanlığı (1232-1492) ===
[[Dosya:Adolf Seel Innenhof der Alhambra.jpg|thumb|200px|Elhamra Sarayı]]
[[1492]]'de [[Beni Ahmer Devleti]]nin yıkılışı ile [[İspanya]]daki 781 senelik [[İslam]] egemenliği sona erdi.
=== Müdeccenler ve Moriskolar (1492 - 1610) ===
[[İspanya]] kralı [[III. Felipe]] [[22 Eylül]] [[1609]] tarihli bir fermanla [[1610]]-[[1614]] yılları arasında Müdeccenleri [[İspanya]]'dan kovdu. 300.000 kadar Müdeccen vatanlarını terkettiler. Böylece Müslümaların [[İspanya]]'daki izi büyük oranda silinmiş oldu.
== Endülüs'ün Tarihi Temel Özellikleri ==
# Coğrafî ve kültürel konum itibarıyla [[Avrupa]], [[Kuzey Afrika]] ve [[Orta Doğu]] ile doğrudan ilişkili.
# [[İslamiyet]]'in siyasi-askerî güç ve medeniyet bakımından [[Orta Çağ]]'da ulaştığı zirve ve Batı Aydınlanması'nın ya da insanlığın değer kaynağı ve aracısı.
# Avrupalı İslam.
# İçerisinde 7 civarında ırk ve 3 büyük semavi din mensuplarını barındıran multikültürel yapısıyla bir hoşgörü medeniyeti. Bu sebeple, 8 + 1 asırlık (711-1492+1609) Endülüs tarihinin mükemmel bir şekilde araştırılması ve anlaşılması için şunların iyi bilinmesi şarttır:
## Orta Çağ-Yeniçağ Orta Doğu-Kuzey Afrika ve Avrupa Tarihi,
## [[Arapça]], [[Berberice]], [[Latince]], [[İspanyolca]], [[Katalanca]], [[Portekizce]] ve [[Fransızca]] gibi 7 lisan.
# İslam Dünyasına karşı Avrupa'da [[Haçlı]] düşüncesinin doğuşu ve seferlerinin başlamasına sebep olmuş bir Müslüman devleti. Bu açıdan, Doğu-Batı veya İslam-Hıristiyanlık Mücadelesi Tarihinin Orta Çağ dilimindeki en önemli safhası.
# Müslümanların geleneksel, siyasi, dinî ve ekonomik zaaflarını ortaya koyan bir ibret sahnesi.
# Coğrafya-iklimsel özellikleriyle bir tabiat harikası.
# Endülüs Müziği
#Günümüzün en büyük "dayatması" sayabileceğimiz medeniyetler çatışması iddiasının anti-tezi.
== Ayrıca Bakınız ==
*[[Emeviler]]
*[[Endülüs Emevi Devleti]]
*[[Endülüs Özerk Bölgesi]]
*[[İspanyol]]
*[[Kemal Reis]]
*[[İspanya tarihi]]
*[[Portekiz tarihi]]
*[[İslam Tarihi]]
*[[Berberiler]]
*[[Tarık bin Ziyad]]
*[[Rodrigo Díaz de Vivar]]
== Kaynakça ==
* Lütfi Şeyban, Reconquista / Endülüs'te Müslüman-Hıristiyan İlişkileri, İz Yayıncılık, İstanbul 2003
* Lütfi Şeyban, www.endulus.net web sitesi
* Enes Meriç, [[www.endulusmedeniyeti.org]] Endülüs Tarihi hakkında geniş içerikli web sitesi
{{Avrupa-tarihi-taslak}}
[[Kategori:Endülüs|*]]
{{Link FA|pt}}
{{Link SM|id}}
[[ar:الأندلس]]
| |||