Vikipedi

Kırkgöz Kemeri: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Kudelski (mesaj | katkılar)
Devriyeler
54.167 değişiklik
Düzeltme.
Hukukçu (mesaj | katkılar)
76 değişiklik
k bağlantılar
2. satır:
<!--[[Dosya:Limyra_Brücke_Plan.svg|thumb|300px|Aufriss und Aufsicht der Bogenbrücke]]-->
 
[[Roma İmparatorluğu|Roma döneminden]] kalma '''Limyra Köprüsü''' (bugünkü adıyla '''Kırk Göz Kemeri''') dünyadaki en eski segment [[segment kemerliKemer köprü|segment kemerli köprülerden]] biridir. 360 m uzunluğundaki bu taş köprü [[Antalya (il)|Antalya]] iline bağlı [[Finike]] ilçesi yakınlarındaki antik bir [[Likya]] kenti olan [[Limyra|Limyra'da]] [[Alakır Çayı]] üzerine kurulmuştur. 5,3:1 ok oranındaki 26 adet [[kemer]], köprüye oldukça yassı bir görünüm vermektedir. Bu yassılık oranına köprü yapımı tarihinde daha sonra yüzyıllarca ulaşılamayıp ancak [[Ortaçağ|Geç Ortaçağ döneminde]] yapılan yapılarda ulaşılabilmiştir (bkz. [[Ponte Vecchio]]). Teknik ve tarihi bakımdan olağanüstü önemine rağmen ''Kırk Göz Kemeri köprüsü'', veya diğer adıyla ''Limyra Köprüsü'' [[Türkiye]]'de çok az bilinir. Yapının gittikçe harabeye dönüşmesi, [[Alman Arkeoloji Enstitüsü]]'nü (Deutsches Archäologisches Institut, DAI) 1970'li yıllarda bugüne dek yapılan tek saha araştırmasını yapmaya sevketmişti.
 
== Yapılan Araştırmalar ==
18. satır:
[[dosya:Bridge near Limyra. Pic 01.jpg|thumb|Günümüzde küçük bir dere haline gelmiş olan, köprünün 1. kemeri altından geçen Alakır Çayı]]
 
Roma dönemine ait bu köprü antik Lymira kenti harabelerinin 3,2 km (kerteriz noktası: [[Antik Tiyatro|antik tiyatro]]) doğusunda [[Alakır Çayı]] üzerine kurulmuş olup günümüzde Akdeniz sahilinden 3,8 km kuzeyde, [[Turunçova]] - [[Kumluca]] asfaltının yakınında bulunmaktadır. Çayın antik adı bilinmemektedir.<ref name="Wurster & Ganzert (1978), s. 288">Wurster & Ganzert (1978), s. 288.</ref> Bölgenin topografik özellikleri, [[Finike]] körfezindeki düz alüvyon topraklara uzanan [[Toçak Dağı]]nın etekleri tarafından belirlenmektedir.<ref name="Wurster & Ganzert (1978), s. 288">Wurster & Ganzert (1978), s. 288.</ref> Köprü bu geçiş bölgesinde dar akarsu yatağının geniş bir ovaya açıldığı ve yağışlı mevsimde meydana gelen taşkınlarda geçişin imkansızlaştığı yerin biraz kuzeyine kurulmuştur.<ref name="Wurster & Ganzert (1978), s. 288 vd.">Wurster & Ganzert (1978), s. 288 vd.</ref> Köprü doğusunda çakıl bir alana açılırken, batı ucu muhtemelen taşkınlara karşı korunabilmek için doğrudan yükselen bir kayaya dayanmaktadır.<ref name="Wurster & Ganzert, 289">Wurster & Ganzert (1978), s. 289.</ref> Bu şekilde arazi yapısı nedeniyle güneye doğru meydana gelen keskin dönüş, caddenin gerektiğinde kapatılması için son derece uygun bir konumu oluşturmaktaydı.<ref name="Wurster & Ganzert (1978), s. 289">Wurster & Ganzert (1978), s. 289.</ref> Günümüzde, Alakır Çayı köprünün sadece 3 kemerinin altından akmakatadır (1978 yılında).<ref name="Wurster & Ganzert, 289">Wurster & Ganzert (1978), s. 289.</ref> Kuzeyde, sulama ve taşkınlardan koruma amacıyla yakın geçmişte [[Alakır Barajı]] inşa edilmiştir.<ref name="Wurster & Ganzert, 289">Wurster & Ganzert (1978), s. 289.</ref>
 
[[Roma İmparatorluğu|Roma İmparatorluğundaki]] diğer vilayetlerden[[Roma eyaleti|eyaletlerden]] farklı olarak, [[Likya|Likya'daki]]’daki ulaşım sistemi fazla gelişmemiştir.<ref name="Wurster & Ganzert, 303">Wurster & Ganzert (1978), s. 303.</ref> Kuzey-güney bölgeleri arasındaki ulaşım daha ziyade bölgede az bulunan akarsu vadileri üzerinden gerçekleşmekteydi. Buna karşın batı-doğu arasındaki ulaşım dağlık bölgelerden geçiyordu.<ref name="Wurster & Ganzert, 303">Wurster & Ganzert (1978), s. 303.</ref> Bu bağlamda Limyra'dan Alakır Çayı üzerinden geçerek, komşu [[PamfiliyaPamfilya]] üzerinden [[Antalya|Attaleia]]'ya ulaşan yolun, iki bölge m.s. 4. yüzyıla kadar [[LyciaLikya etve PamphyliaPamfilya]] vilayetinieyaletini oluşturduklarından dolayı özel bir öneme sahip olduğu sanılmaktadır.<ref name="Wurster & Ganzert, 303">Wurster & Ganzert (1978), s. 303.</ref> İmparatorluğun diğer ana ulaşım yolları ile karşılaştırıldığında, Likya'daki yolların 3–4 m'lik genişlikle önemli oranda daha küçük boyutlu ve muhtemelen yaya ve yük hayvanlarının trafiğine mahsus olduğu söylenebilir.<ref name="Wurster & Ganzert, 303">Wurster & Ganzert (1978), s. 303.</ref> Kırk Göz Kemeri'nin yol sathında araba izlerine rastlanmamakta olması da bu görüşü pekiştirmektedir; ayrıca köprüde [[korkuluk]] ya da [[parmaklık]] izlerine de rastlanmamaktadır.<ref name="Wurster & Ganzert, 295">Wurster & Ganzert (1978), s. 295.</ref>
 
== Yapısı ==
39. satır:
* 13,60 m (16., 20. ve 25. kemer; toplam 3 adet)
 
Sütun eksenlerinin aralıklarının neden birbirlerinden farklı olduğu bilinmemektedir; [[Akarsu yatağı]] oluşumlarına uyum sağlamak amacıyla bu şekilde yerleştirilmiş olmaları açıklaması yanlıştır.<ref name="Wurster & Ganzert (1978), s. 291 vd.">Wurster & Ganzert (1978), s. 291 vd.</ref> Dalgalanmalar, beşik [[beşikTonoz tonoz(mimarlık)|tonozların]]ların yapımında kullanılan farklı boyuttaki iskelelerin birden fazla kez kullanımına işaret ediyor olabilir.<ref name="Wurster & Ganzert (1978), s. 291 vd."/>
 
Sütun genişliğini Wurster ve Ganzert sadece tek bir sütunda 2,10 m olarak belirleyebilmişlerdir (26. ve 27. kemer arasındaki sütun).<ref name="Wurster & Ganzert, s. 292">Wurster & Ganzert (1978), s. 292.</ref> Bu değer ortalama kemerin 12,75 m'lik ölçüsünden çıkarıldığında, açık aralık ölçüsü olarak 10,65 m elde edilir.<ref>12,75 - 2,10 = 10,65 m (Wurster & Ganzert (1978), s. 292)</ref> Tüm segmentli kemerlerde yaklaşık 2 m'lik bir tonoz yüksekliği bulunduğundan dolayı, Lymira Köprüsünün açık aralık/yükseklik oranı için 5,3:1 ile oldukça düşük bir değer elde edilir.<ref>10,65 : 2,00 = 5,3 (Wurster & Ganzert (1978), s. 292).</ref> Bu kadar yassı gerilmiş kemerler köprünün yapıldığı dönemde eşsiz bir özelliğe sahipti ve [[İtalya]]'da segmentli kemerler yeniden yapılmaya başladığı 14. yüzyıla kadar bir daha gerçekleştirilememiştir. Hatta Kırk Göz Kemeri köprüsünün en geniş kemerinin uzunluğu, yüksekliğinin 6,4 katı dolayındadır. .<ref>(14,97 - 2,10 m) : 2,00 = 6,4 (Wurster & Ganzert (1978), s. 292).</ref> Daha sonra onarılmış olan iki kemerin genişlik/yükseklik oranı 2,7:1 ile yarım daire veya tonoz kemerler arasında alışılmış bir düzeyde sayılır.<ref>5,30 : 2,00 = 2,7 (Wurster & Ganzert (1978), s. 292).</ref>
53. satır:
Köprünün kendi ağırlığını taşıyan mukavemet çizgisinin tonoz ekseninin eğrisi ile neredeyse aynı olduğu dikkat çekmektedir.<ref name="Wurster & Ganzert, s. 297">Wurster & Ganzert (1978), s. 297.</ref> Segment köprüsü üzerinde gerçekleştirilen [[yapı statiği|statik]] inceleme sonuçları, [[konstrüksiyon|konstrüksiyonun]] yüksek taşıma kapasitesini göstermiştir:
 
:„Günümüz sınıflandırmalarına göre, yapı [[Alman Standartlar Enstitüsü|DIN 1072]]'e göre [[köprü sınıfı]] 30 ayarında bir taşıma kapasitesine sahiptir; buysa köprünün bir kemerinde 30 ton ağırlığında bir kamyonu ve ayrıca köprü sathının geri kalanında 500 [[pondKilogram-kuvvet|kp/m²]]'lik bir ağırlık taşıyabileceği anlamına geliyor. Köprü antik dönemin trafiğine göre büyük oranda güvenlik payı konarak tasarlanmıştır.“<ref name="Wurster & Ganzert, s. 299">Wurster & Ganzert (1978), s. 299.</ref>
 
== Yapı Gövdesi ==
[[dosya:Limyra Bridge Workflow.gif|thumb|500px|center|Çift kemerlerin iskelelenmesi ve örülmesinde muhtemelen kullanılmış olan yöntem]]
 
Kırk Göz Kemeri, [[Tuğla]], kesme taş ve [[yığma taş]]tantaştan oluşan kompozit bir yöntemle inşa edilmiştir.
 
=== Kerpiç Kemeri ===
[[dosya:Bridge near Limyra. Pic 09.jpg|thumb|Harçla tutturulmuş çift katlı kerpiç kemeri]]
 
Segment kemerlerinin tuğlaları, içine ince tuğla tozu katılan sarı-kırmızı [[Kil|kilden]] oluşmaktadır.<ref name="Wurster & Ganzert, s. 292"/> Dikdörtgen biçimindeki plakalar 40 x 50 cm ebadında olup yakl. 5 cm kalınlığındadır ve kısa tarafı dik gelecek şekilde kemere yerleştirilmişlerdir. Bu şekilde çift katlı olarak örülen kemerlerin toplam kalınlıkları 80 cm olmaktadır.<ref name="Wurster & Ganzert, s. 292"/> 4 cm genişliğindeki [[derz|derzlerde]] kullanılan malzeme ise içine kaba [[tuğla tozu]] ve ince [[çakıl]] katılmış [[Horasan_harcı|horasan]]dır.<ref name="Wurster & Ganzert, s. 292"/> Köprünün yarım daire biçimindeki iki kemeri biraz daha küçük tuğlalarla örülmüş, yer yer yıkılan kemerlerin orijinal tuğlaları da kullanılmıştır.<ref name="Wurster & Ganzert, s. 292"/> Üzengi taşları, kemer başlangıcına dayanak olarak meyilli dayak yüzeyleri bulunan, düz işlenmiş kireçtaşı bloklarıdır.<ref name="Wurster & Ganzert, s. 293">Wurster & Ganzert (1978), s. 293.</ref>
 
İki katlı belik tonoz yapısı, şablon iskelelerin etkin bir şekilde kullanılmasına izin vermiştir. Henüz sadece alt tuğla sırası tamamlandıktan sonra iskele bir sonraki kemer açıklığına getirilerek kurulabilmekteydi:
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Kırkgöz_Kemeri" sayfasından alınmıştır