Çatışkı: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
iç bağlantı: matematiksel mantık |
alt basliklar/ek/düzenleme |
||
1. satır:
{{portal|felsefe}}
'''Çatışkı''' ya da '''Antinomi''' ([[Yunanca]] αντι-, karşı, ve νομος, yasa) sözcük anlamı olarak iki yasanın gerçekte ya da görünüşte birbirleriyle uyuşmazlığıdır. [[Mantık]] ve [[epistemoloji]]’de geçen ve genel olarak bir [[paradoks|paradoksu]] ya da çözümsüz bir çelişkiyi tanımlamak için kullanılan bir terimdir.Aynı anda ve ölçüde geçerli iki önermenin birbirinin
==Kant'da antinomiler==
[[Immanuel Kant|Kant]] felsefesinde bu terim özel bir önem kazanmıştır. Kant '''çatışkı''' terimini duyusal algı evrenine ya da deneysel (fenomenal) evrene özgü aklın kategori ve kriterlerini, saf düşünce evrenine uygulamanın akla yatkın olduğu kadar da çelişkili olan sonuçlarını tanımlamak için kullanır.
Birbiriyle bağlantılı ikisi matematiksel ikisi fiziksel olan ve saf mantığın deneysel sonuçlarla çeliştiği dört çatışkı tanımlanır:
:# Uzay ve zamanda evrenin sınırlanması, (Evren sınırlıdır- Evren sınırsızdır)
:# Bütünün bölünmez atomlardan oluştuğu teorisi (Bütün bölünmez atomlardan ibarettir – Bütün sonsuza kadar bölünebilir),
:# Evrensel nedensellik ilkesi ile ilişkili olan bağımsızlık sorunu (Her şey evrensellik nedensellik ilkesine gore birbiri ile bağıntılıdır – Hiç bir şey birbiri ile bağıntılı değildir),
:# Evrensel bir varlığın varoluşu (Evrenin oluşunda bir evrensel varlık vardır – Evrenin oluşunda bir evrensel varlık yoktur).
Bu tanımlamalar Kant’ın bilimsel ve felsefi araştırmanın sınırlarını belirlemek için oluşturduğu eleştirel çalışmaların bir parçasıdır. Kant her ne kadar
==Mantıkta antinomi==
▲Bu tanımlamalar Kant’ın bilimsel ve felsefi araştırmanın sınırlarını belirlemek için oluşturduğu eleştirel çalışmaların bir parçasıdır. Kant her ne kadar karşıtezi savunanlar tarafından gerçek olduğu tasarlansa da , ya da eleştirel bir aydınlamadan geçmeden akla gerçek gibi görünse de hiç bir durumda çelişkinin gerçek olmadığını söyleyerek bu çelişkileri çözdüğünü savunmuştur. Dolayısıyla bu gibi konularda birbiriyle çelişen ve eşit düzeyde güçlü argümanlara sahip olan karşıt görüşlerin etkisiyle insan aklının kendisiyle sürekli bir savaşım içinde olduğu görüşünü sıklıkla yapıldığı gibi Kant’a atfetmek yanlıştır. Zorluk fenomenler ve numenler dünyasının birbirleri ile karıştırılmasından ortaya çıkmaktadır. Aslında akılcı bir kozmoloji olası değildir.
Çatışkıların, mantıksal akıl yürütmenin sınırlarına önem vermediği de tartışılabilir. Çünkü bir (varsayımsal) sınırlama olduğu sonucu çatışkıdan mantıksal akıl yürütme ile çıkarılır
▲Çatışkıların, mantıksal akıl yürütmenin sınırlarına önem vermediği de tartışılabilir. Çünkü bir (varsayımsal) sınırlama olduğu sonucu çatışkıdan mantıksal akıl yürütme ile çıkarılır, dolayısıyla mantıksal akıl yürütmenin geçerliliği konusundaki herhangi bir sınırlama , mantıksal akıl yürütmenin sınırları olduğu konusundaki sonucun geçerliliğine de bir sınırlama getirir. Kısacası, bir bütün olarak mantıksal akıl yürütmenin geçerliliği konusunda çatışkıların sonuçları yalnızca kendilerini bağlar, mantık alanının içinde yalnızca kendilerinin üzerinde şüpheye sürükleyen ama diğer şeyleri etkileyemeyen dağınık süreksizlikler olarak görülebilen çatışkıların bu kayıtsız konumları klasik mantığın “ex falso quodlibet” (yanlıştan ehven çıkar) yasası ile uyuşmazlık içerir. [[Matematiksel mantık]] içinde de çatışkılar genel olarak ortaya çıktıkları formel sistemlerde bir felaket olarak ortaya çıkarlar, aynı [[Gottlob Frege|Frege]]’nin çalışmalarındaki [[Russell’ın paradoksu]] gibi.
| |||