|
<small><code>küçük</code></small>sigara içek kötüdür
{{Diğer anlamı|Katran (anlam ayrımı)}}
[[Dosya:<math>Örnek.jpg</math><nowiki><s>Serbest format yazınızı buraya yazınız</s>
[[Dosya:Corn Stover Tar from Pyrolysis by Microwave Heating.jpg|thumb|right|200px|Sigara katranı]]'''Sigara katranı''' veya Türkçe'de yaygın kullanılan [[İngilizce]]si '''''tar''''', [[sigara]]nın kısmî yanması sonucu dumanı oluşturan katı kısımdır. Sigaradaki katran miktarı sigaranın [[kanser]] yapma potansiyeli ile orantılı olduğu için, çoğu ülkede satılan sigaralarda bulunan katran miktarının ([[nikotin]] ve [[karbon monoksit]] miktarlarıyla beraber) belirtilmesini zorunlu kılan kanunlar vardır.
<gallery>
Resim:Sun in X-Ray.png|[[Güneş]]
==Etimoloji==
Resim:Mona Lisa.jpg|[[Mona Lisa ]]
Resim:Truite arc-en-ciel.jpg|[[alabalık]]
''Tar'' sözcüğü, bir iddiaya göre İngilizce ''Total Aerosol Residue'' (toplam aerosol artık)'dan kısaltmadır.<ref>[http://www.batmalaysia.com/oneweb/sites/BAT_62VKM3.nsf/vwPagesWebLive/C1256ED100527AA380256BF4000331A9?opendocument&DTC=&SID= Cigarette Manufacturer and Production - British American Tobacco Malaysia - Tar and Nicotine]</ref> Bu, muhtemelen sözcüğün kullanıma girmesinden sonra türetilmiş bir kısaltmadır, çünkü ''tar'''ın İngilizce katran anlamıyla ilk kullanımı, 1932'ye rastlar.<ref> {{dergi belirt|başlık=The tar of cigarette smoke contains nicotine, phenolic bodies, pyridine bases, and ammonia|yıl=1932|dergi=Amer. Jrnl. Cancer|cilt=XVI | sayfa=1513}} Oxford English Dictionary'de belirtilmiştir [http://dictionary.oed.com/cgi/entry/50247091]</ref> Sigara şirketleri sigaradaki "tar"ın yolları kaplamakta kullanılan [[katran]]dan (ziftten) farklı olduğunu belirtmek için İngilizce'de sözcüğü tırnak içinde kullanırlar. Aslında kimyasal anlamıyla katran, bitkisel ürünlerin [[yıkımlı damıtım]]ı sonucu oluşan bir maddedir, bu bakımdan sigara için kullanımı yerindedir.
</gallery></nowiki>]]
==Kanserle ilişkisi==
Laboratuvar [[fare]]lerinin sırtlarına sigara katranı ekstresi sürüldükten sonra bu hayvanlarda sürülen katran miktarı ile orantılı sıklıkta kanser görülmesi üzerine sigaralarda ne kadar az katran olursa o kadar daha az tehlikeli olacakları kanısı yerleşti.
<ref>{{dergi belirt| başlık=Experimental production of carcinoma with cigarette tar | yazarlar=Wynder EL, Graham EA, Croninger AB | dergi=Cancer Res. | cilt=13 |sayfalar=855-64 | pmid=13116124}}</ref><ref>{{kitap belirt| başlık=The health consequences of smoking: the changing cigarette. a report of the surgeon general | yazar= US Department of Health and Human Services.| yer= Rockville, MD | yayımcı = US Department of Health and Human Services, Public Health Services, Office on Smoking and Health| yıl= 1981}}</ref> Örneğin [[Avrupa Birliği]], sigaralardaki katran miktarını 10 [[miligram|mg]]'da sınırlanmıştır.<ref>[http://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c11567.htm SCADPlus: Manufacture, presentation and sale of tobacco products]</ref>
Sigaradaki katran miktarını belirlemek için kullanılan düzenekte bir sigaradan düzenli aralıklarla belli bir hacim hava, belli bir hızda duman çekilir. Duman bir filtreden geçirildikten sonra, filtrede biriken nem ve [[nikotin]] bir çözücü ile çıkartılır, kalan malzemenin miktarı tartılır. ABD Federal Ticaret Komisyonu ([[FTC]]) tarafından standartlaştırılmış yöntemlerle sigaralardaki katran, nikotin ve [[karbon monoksit]] ölçülmüş, [[ISO]] tarafından geliştirilen benzer bir yöntem Avrupa'da ve diğer ülkelerde de kabul görmüştür.<ref>National Institutes of Health, National Cancer Institute. The FTC cigarette test method for determining tar, nicotine, and carbon monoxide yields of US cigarettes . Report of the NCI Expert Committee. Monograph 7. NIH Publication No 96-4028. Bethesda, MD: NIH, 1996:275 </ref><ref>International Organization for Standardization. Routine analytical cigarette-smoking machine—definitions and standard conditions. ISO Standard 3308, 4th ed. ISO, 2000.</ref>
Ancak, sigara katran ölçüm makinalarının belirlediği katran miktarının bir insanın içine çektiği katran oranına karşılık gelmediği bulunmuştur. <ref name="iso-ftc">{{cite web| başlık=SACTob Conclusions on Health Claims Derived from ISO/FTC Method to Measure Cigarette Yield| erişimtarihi= 12-16-2008| url=http://www.who.int/tobacco/global_interaction/tobreg/en/iso_ftc_en.pdf}}</ref>
Sigara endüstrisi sigaraların tasarımını değiştirerek bu ölçüm yöntemiyle belirlenen katran miktarından daha fazlasının vücuda girebilmesini sağladılar. Filtrede bulunan delikler sayesinde makinanın içine çekilen dumanın havayla karışması sağlanırken, sigara içen insanların bu delikleri dudakları veya parmakları ile kapatarak dumanı daha yoğun bir şekilde içlerine çektikleri bulundu. Ayrıca, insanların sigara içme biçimleri kişiden kişiye çeşitlilik göstermekte, herkesin dumanı çekme süresi ve hızı makinanınkine uymamakta ve bunun sonucu bazı kişilerin çektikleri miktar, makinanın belirlediği miktarın iki katını bulabilmektedir. Bir sigaradaki nikotin oranının azalmasının sadece insanların daha çok sayıda sigara içerek bu eksikliği telafi etmelerine neden olduğu bulundu. Derin çekme sonucunda duman akciğerde daha derine nüfuz eder.<ref name="hhs-risk">{{kitap belirt| başlık= US Department of Health and Human Services. Risks associated with smoking cigarettes with low machine-measured yields of tar and nicotine | yazar= US Department of Health and Human Services.| yer= Rockville, MD | yayımcı = US Department of Health and Human Services, National Institutes of Health; National Cancer Institute| yıl= 2001}}</ref> Bu nedenlerden dolayı bir sigaranın katran seviyesi onun karsinojenik potansiyeline karşılık gelmemektedir.<ref>Fischer, Spiegelhalder & Preussmann (1989) Tar alone is not a sufficient index for carcinogenic potential of cigarette smoke. Carcinogenesis 10: 169=173</ref>
==Kimya==
Sigara katranı oluşturan maddelerin bir kısmı doğrudan [[tütün]]de bulunan maddelerin ısınma sonucu buharlaşmasından kaynaklanır. Diğer maddeler ise tütünde bulunan maddelerin yüksek sıcaklıkta oksijenle reaksiyona girmeden veya kısmen girerek oluşturdukları [[piroliz]] ürünleridir. Başka maddeler ise ısının neden olduğu sentez (pirosentez) reaksiyonlarıyla ortaya çıkar. Katranı meydana getiren bileşiklerin bir kısmı tütün bitkisine aittir, bir kısmı ise tarım ilaçları ([[arsenik]], [[DDT]], [[endrin]]) veya sigara imalatında kullanılan çeşitli katık maddelerdir ([[şeker]]ler, [[koku maddesi|koku maddeleri]], vd). Tütünün kaynağına bağlı olarak toprakta bulunan bazı [[ağır metal]]ler (nikel) ve [[radyoaktif]] [[element]]lerin de seviyesi farkedebilir.
Sigara katranında en az 69 karsinojen ve çeşitli toksinler bulunur.<ref name="hhs-risk"/> Bunlarına arasında [[polisiklik aromatik hidrokarbon]]lar (örneğin [[benzapiren]]), N-[[nitrosamin]]ler (örneğin 4-(metilnitrosamino)-1-(3-piridil)-1-butanon) sayılabilir. Toksik maddeler arasında [[kurşun]], [[arsenik]] ve diğer [[ağır metal]]ler, [[formaldehit]], [[amonyak]] ve [[karbon monoksit]] de vardır. Poliaromatik hidrokarbonlar arasında N-nitrosaminler, [[aromatik]] [[amin]]ler, [[isoprenoid]]ler, [[piren]]ler, [[benzopiren]]ler, [[krisen]]ler, [[antrasen]]ler, [[fluoranten]]ler, karsinojenik [[aza-aren]]ler ([[kuinolin]] ve [[fenantridin]]ler gibi) bulunur. Ayrıca katranda basit ve karmaşık [[fenol]]ler, [[kresol]]ler, [[naftol]]ler, [[alken]] ve [[alkan]]lar, [[benzen]]ler ve [[naftalen]]ler, [[karboksilik asit]]ler, [[metal]] [[iyon]]ları ve [[radyoaktif]] elementlerden [[potasyum]]-40, [[kurşun]]-210, [[polonyum]]-210 ve [[radyum]]-226 bulunmaktadır.<ref>{{kitap belirt| başlık= US Department of Health, Education and Welfare. Smoking and Health: A report of the Surgeon General | yer= Rockville, MD | yayımcı= United States. Public Health Service. Office on Smoking and Health | yıl = 1979 }}</ref>
Sigara katranında bulunan çok [[ornatık]]lı [[fenol]] türevleri; [[lignin]], [[selüloz]] ve diğer bitki [[pigment]]lerinin pirolizinden kaynaklanır. Bu bileşikler hidrojen peroksit yaratarak DNA (ve diğer biyomoleküllerin) hasarına yol açarlar. o- and p-benzosemikuinon radikalleri de stabil serbest radikaller oluşturup DNA'ya hasar verebilirler. <ref>{{dergi belirt | yazarlar=William A. Pryor, Koni Stone, Lun-Yi Zang, & Eliezer Bermúdez | yıl= 1998 | başlık= Fractionation of Aqueous Cigarette Tar Extracts: Fractions That Contain the Tar Radical Cause DNA Damage | dergi= Chem. Res. Toxicol.| cilt=11 | sayfalar= 441–448 | doi= 10.1021/tx970159y}}</ref>
==Kaynakça==
{{kaynakça}}
[[kategori:sigara]]
[[kategori:biyokimya]]
[[kategori:onkoloji]]
[[en:Tar (tobacco residue)]]
|
