|
postmodern hiçbişeydir
{{Diğer anlam|Postmodern (anlam ayrım)}}
{{Postmodernizm}}
== Postmodern felsefenin kaynakları ==
[[Aydınlanma Düşüncesi|Aydınlanma düşüncesinin]] temelini oluşturan rasyonalizmin, yani [[nesnel bilgi|nesnel bilginin]] [[Akıl|akıl]] yoluyla edinilebilir olduğuna duyulan inancın sarsılması ile birlikte başlayan ve bir bütün ''modern felsefenin'' temel kategorilerinin sorunsallaştırılması ve bu kategorilerin işletildiği [[Epistemoloji|epistemolojik]] ilkelerin yerinden edilmesi ile sonuçlanan felsefe eğilimi. "Özcülük", "temelcilik", "gerçekçilik", "nesnellik", "özne" ya da "ben" gibi modern felsefeye içkin ve aydınlanma düsüncesinin temel dayanakları olan kavramlar burada artık tümüyle işletilemez bir hale gelir. Bu, bir tür [[Felsefenin Sonu|felsefenin sonudur]], ama tümden felsefenin değil, özellikle vurgulandığı haliyle, Platon'dan beri süregelen ve Modernizmde doruğuna ulaşan [[metafiziksel felsefe]]nin sonudur
Felsefe yapmanın imkân ve olanakları bu noktadan itibaren başka bir yol izlemek durumundadır, ki postmodern felsefe eğilimleri çeşitli kollardan bunun açılımlarını yaparlar. En bilinen ve etkili örnekleri [[Lyotard]]'ın [[Büyük Anlatılar]]'ın sonu eleştirisi, [[Focault]]'nun [[soykütüksel arkeolojisi]], [[Levinas|Levinas']]ın [[ötekilik felsefesi]], [[Derrida|Derrida'nın]] [[yapısökümcülük]]'ü, [[Deleuz]]'un [[göçebe şizoid analizler]]'i, [[Rorty|Rotry'nin]] [[ironi ve olumsallık]] kavramları, [[Roland Barthes|Barthes'ın]] [[göstergebilimsel serüven]]'i, [[Kristeva]]'nın [[metinlerarasılık]]ı, [[Laclau ve Mouffeu]]'nun [[anlamın kapatılamazlığı]] hakkındaki çözümlemeleri şeklinde çok genel olarak belirtilebilir.
Postmodern felsefe, [[fenomenoloji]], [[yapısalcılık]], [[varoluşculuk]], [[eleştirel teori]] ve [[Marksist felsefe]] gibi öğretiler arasındaki etkileşimlerin oldugu kadar, [[dilbilim]], [[antropoloji]], [[psikoanaliz]], [[sosyoloji]] gibi disiplinler arasındaki kuramsal sınır çatışmaları ve geçişkenliklerinin de ürünüdür. Farklı kollardan modern düsüncenin içinde kuramsal sınırları zorlayan [[Immanuel Kant|Kant]], [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|Hegel]], [[Karl Marx|Marks]], [[Sigmund Freud|Freud]], [[Friedrich Wilhelm Nietzsche|Nietzsche]], [[Husserl]], [[Martin Heidegger|Heidegger]], [[Saussure]] bir anlamda daha modernizm icinde postmodern felsefenin öncüllerini atmışlar ve derinleştirmişlerdir.Özellikle son dört ismin postmodern felsefenin ''fikir babaları'' olduklari söylenebilir. Fransız felsefecileri daha sonra, [[1960]] ve [[70’l]]erde, bu düşünürlerin açtıkları izlekleri derinleştirerek postmodern felsefenin başlıca yaklaşımlarını şekillendirmişlerdir.
Postmodern durum zaten çoktan belirginleşmeye başlamıştır [[II. Dünya Savaşı]]'ndan itibaren. Ekonomik, siyasal ve toplumsal düzenlenişlerin ifadesi olan [[postmodern durumun]] yanı sıra, mimariden diger sanat dallarına felsefe, din, toplum, kültür ve benzeri her alanda modernizme tepki olarak doğan tutum ve yaklaşımların ifadesi olarak da [[postmodernizm]] ortaya çıkmıştır. '''Postmodern felsefe''' ise, bu noktada postmodernizmin arkaplanındaki, ya da başka bir deyişle altyapısındaki ''teorik temeli'' olusturur. Postmodern felsefe, dolayısıyla modern felsefenin içerdiği ''kavramsal ikiliklere'' ve onların epistemolojik temellerine kökten bir itirazdir denebilir.
Postmodern felsefe, her seyden önce en genel anlamda ''evrensel'', ''tümel'', ''nesnel'' ve ''rasyonel'' bilginin varlığına yönelik derin bir kuşkunun ortaya çıkmasının ürünüdür. Bu kuşkuyla giderek, ikili kavram karşıtlıkları ve onların dayanakları olan epistemolojik ''konvansiyonları'' yıkmaya yönelir. Yapısalcı dilbilimin [[dil]]’i sorunsallaştırması, psikoanalitik kuramın [[bilinç]]’i deşifre etmesi ve antropolojinin kültürel olguların dayandığı [[derin yapıları]] açığa çıkarmasının sonuçlarına bağlı olarak düşünce-gerçeklik ilişkisinin, dolayısıyla da bilginin geleneksel felsefedeki yapısının altüst edilmesi sözkonusu olur.
== '''Modernist''' ve '''geleneksel felsefe''' 'nin eleştirisi ==
Postmodern felsefenin gelişiminde [[Fransız yapısalcılığı]]' nın özel yerini belirtmek gerekir: yapısalcılığın kurucu öncüsü [[Saussure]]’ün ve felsefi meseleleri dil bağlamında sınırlarına vardıran [[Wittgenstein]]’ın sonrasında yapısalcılık özellikle Fransada etkin olmuş ve yolaçtığı kuramsal tartışmalar [[yapısalcılık-sonrası-teori]] ile postmodern felsefenin oluşumunda belirleyici bir rol oynamıştır. Antropolog [[Levi Strauss]], psikoanalitik kuramcı [[Lacan]], göstergebilimci [[Barthes]], marksist filozof [[Althusser]] bu oluşumun yakın tarihli mimarlarıdır.
Postmodern felsefenin, belirli bir bakış açısıyla saptanabilecek kimi ortak eleştiri bağlamları ya da tematik toparlanmaları dışında belirli bir savunusu ya da öğretisi yoktur denebilir. Çünkü onu belli bir disiplin ya da öğretiye indirgemek olanaklı değildir, daha çok birkaç koldan farklı felsefelerin toplandığı bir '''felsefe düzlemi''' olarak anlamak mümkündür. Yani, farklı felsefi eğilimlerin bir araya geldiği, birbirinden farklı konum ve tutumların savunuldugu '''ayrışık bir felsefe düzlemi''' dir postmodern felsefe. Tıpki Modernist felsefelerin akıl ve akılcılık üzerinden ''okunması'' gibi, postmodern felsefenin de bunlara karşıtlığı üzerinden okunması sözkonusu olabilir.
Öyle ki, burada, felsefe-dışı sayılan konular da bir şekilde felsefenin içine taşınır ve dahası, kategorik ayrımlarla belirlenmiş olan disiplinler sürekli birarada kullanılır ve sürekli arayüzeyler de çalışılır. Açıkca görüleceği üzere postmodern felsefe, yalnızca modern felsefe düzlemini değil aynı zamanda onun mirascısı ve mantıksal uzantısı olduğu '''geleneksel felsefenin''' [[metinsel]] yapısını, yani tüm kategorik işletim mekanizmalarını çözüştürmeye yönelmektedir. Burada, yeni bir ''içerik arayışının'' değil ama daha çok ve asıl olarak yeni bir ''biçimsellik arayışının'' sözkonusu olduğu söylenebilir.
Bu biçimselliğin başlıca özelliği geleneksel formların ''bütünselliğine'', ''tümelliğine'', ''kapalılığına'' ve ''ciddiliğine'' karşıt olarak, '''parçalı''', '''yüzeysel''', '''ironik''' ve '''çok katmanlı''' oldugu söylenebilir. İyi-kötü, yüksek-alt ya da yukarı-aşağı, doğru-yanlış, rasyonel-irrasyonel, öz-biçim, gerçek-gerçekdışı ve benzeri ikiliklere dayali epistemelojik yapı çözüştürülür bu yeni biçimsellik girişimleriyle.
== İnsan'ın ölümü ==
Öte yandan, postmodern felsefe, '''metafizik felsefenin''' ya da daha doğru bir deyişle felsefenin '''metafizik''' yapısının sonunu ortaya koymanın yanı sıra, bir düzine metafizik nosyonun ''da'' sonunu ortaya koyar. Bunların başında ''insan'' nosyonu gelmektedir. [[Friedrich Wilhelm Nietzsche|Nietzsche]]’den [[Derrida]]’ya izlekler takip edildiğinde açık olarak '''insan’ın sonu'''’ nun ortaya konulduğu görülecektir. Hümanizmin teorik statüsünün geçersizliği daha yapısalcılık zamanında belirginleşmiştir.
Althusser, yapısalcı Marksizmini temellendirirken kendi düşünce ayrımlarını ifade etmek için „marksizm bir teorik anti-hümanizmdir“ saptamasını çekincesiz ifade etmiştir ve yaptığı açılımlar bu bağlamda insan nosyonunun nasıl sorunsallastırılacağını gösterir. Öte yandan, felsefe de ben'in imkânsızlığı açıkca gösterilmiş ve her bakımdan özne'nin özne oluşunun dayanaklarının kendi dışındalığı belirlenmiştir. Bu noktadan itibaren öznenin yeniden anlamlandırılması kaçınılmaz bir gerekliliktir.
'''Postmodern durum''' bu bakımdan yalnızca yeni bir takım iktisadi ve sosyal verilerin ifadesi değil, aynı zamanda teorik düzlemde bu metafizik sonun da adıdır. Postmodern felsefe, dolayısıyla, Kant’ta açık ifadesini bulan „[[aydınlanma tasarısı]]“nı ve bütün modern felsefe akımlarına ruhunu veren akıl’ın ve dolayısıyla [[bilim]]'in teorik düzlemde mutlaklaştırılması eğilimini, metafizik insan nosyonuyla birlikte geride bırakmaya yönelmiş felsefe duruşudur.
Sonuç olarak, postmodern felsefenin mantığını çarpıcı birkaç formülasyonlarıyla (bunlar postmodern felsefenin kendini ifade ettiği ve temel eleştirileri aldığı noktalardır) şöyle özetleyebiliriz:
'''Özgünlük yoktur''', kopyaya kaynaklık eden de kopyadır ve ''asıl''’a ulaşmak sözkonusu olamaz. '''Saf gerçeklik ya da olgular yoktur''', bakışın bütün olanaklarına [[yorum]]'un izleri sinmiştir ve bundan kaçılamaz, ayrıca bütün yorumlar önceki ya da başka bir yorumun yorumlanmasıdır.'''Hakikat yoktur''', öyküleme ve yansılamanın ötesinde tek ve mutlak olarak geçerliliği temellendirilebilecek bir hakikat olamaz.'''Metnin dışarısı yoktur''', her tür bilgi, '''ontolojik ya da epistemolojik varsayımları içeren her tür bilgi''', metinsel bir okumadır sonuçta, dışsal gönderimleri sürekli metnin içine düşer. '''Dilimizin sınırları dünyamızın sınırlarıdır''', Wittgenstein’in söylemiş olduğu gibi, çünkü, dil’in sınırlarının ötesi bilgiye kapalıdır. Ve son olarak, ,'''ben başkası’dır''', ''ben'' her zaman zaten başkalarının yaratımı olduğu için.
== Kaynak ==
#'''Felsefe Sözlügü''', Bilim ve Sanat Kitaplari, Hazrlayan:Serkan Uzun / U.Hüsrev Yolsal
#'''Postyapısalcılık ve Postmodernizm''', Bilim ve Sanat Kitapları, [[Madan Sarup]], çev:Abdülbaki Güçlü
#'''Çagdaş Fransız Felsefesi''', İdea yayınları, [[Vincet Descombes]], cev.Aziz Yardımlı
#'''Ben’in Yapımı''', Ara yayınları, M.Foucault, cev.Levent Kavas
#'''Postmodernizm ya da Geç Kapitalizmin Kültürel Mantığı''', Kıyı yayınları, Friedrich Jameson, çev.Necmi Zeka, ''Postmodernizm'' içinde.
#'''Postmodern Durum''', Vadi yay., [[Jean-François Lyotard]], çev.[[Ahmet Çiğdem]]
#'''Habermas, Lyotard ve Postmodernite''', Vadi yay., [[Richard Rorty]], çev.[[Mehmet Küçük]], ''Modertnite versus Postmodernite'' içinde
#'''Kapital'i Okumak''', Belge yayınları, [[Louis Althusser]], çev:[[Celal A.Kanat]]
{{Felsefe}}
[[Kategori:Postmodern felsefe|*]]
[[bg:Постмодернизъм]]
[[cs:Postmoderna]]
[[da:Postmodernisme]]
[[de:Postmoderne]]
[[es:Postmodernidad]]
[[eo:Postmodernismo]]
[[fa:پسانوگرایی]]
[[fr:Postmodernisme]]
[[gl:Posmodernismo]]
[[ko:포스트모더니즘]]
[[ia:Postmodernismo]]
[[is:Póstmódernismi]]
[[it:Postmodernismo]]
[[he:פוסט מודרניזם]]
[[ka:პოსტმოდერნიზმი]]
[[hu:Posztmodern]]
[[mk:Постмодернизам]]
[[nl:Postmodernisme]]
[[ja:ポストモダン]]
[[no:Postmodernisme]]
[[pl:Postmodernizm (filozofia)]]
[[pt:Pós-Moderno]]
[[ro:Postmodernism]]
[[ru:Постмодернизм]]
[[sk:Postmoderna]]
[[fi:Postmodernismi]]
[[sv:Postmodernism]]
[[tr:Postmodernizm]]
[[uk:Постмодернізм]]
[[zh:后现代主义]]
|
