Seçim: Revizyonlar arasındaki fark

'''Seçim''' (eskimiş:'''intihâp'''), kendilerine memuriyet, temsil yetkisi veya bir vekalet verilecek, kanuni şartlara uygun kişilerin, bir kısım veya bütün vatandaşlar tarafından tercih ve tespit edilmesi işlemi; intihab. Toplu bir iradenin birden fazla aday arasında tercihte bulunması. Tayin etme, atama işleminin zıddı. [[Milletvekili]], herhangi bir [[meclis]] veya encümen üyelerinin, [[dernek]] yöneticilerinin vs. seçimi. [[Demokratik]] ülkelerde çeşitli seçim sistemleri, değişik usullerle uygulanmaktadır. İntihâpSeçim, [[yasama]],[[yürütme]] ve [[yargı]] organlarının üyelerinin seçiminde de kullanılır.

Modern dünyada genel manada kabul gören bugünkü seçim anlayışı aslında antik [[Yunan]]'daki seçimlerden hayli farklıdır. Zira [[oligarşi]]k nitelikler taşıyan bu sistemde siyasi pozisyonlara atamalar genellikle kura yöntemiyle yapılırdı.

Siyaset teorilerine göre devlet ve hükümetin otoritesi yönettikleri insanların ona rıza göstermesi ile ortaya çıkar ve bu durumu somutlaştırmanın temel yolu da seçimdir. Bütün dünyada genel kabul gören yaklaşımlar uyarınca tüm seçimler adil ve özgür bir ortamda yapılmalıdır.

;Seçmen: Seçime, oy vermek suretiyle iştirâkiştirak eden veya seçme hakkına sahip olan kimse. Seçmen olabilmek için, yaş sınırının altında olmamak ve kanunen yasaklı bulunmamak lazımdır.

;MahallîMahalli (Yerel) seçim: Yerel idâreidare yöneticisi; belediye başkanı, belediye meclisi, il genel meclisi üyeleri, muhtar ve [[ihtiyar heyeti]] üyeleri için yapılan seçimdir.

;Seçim devresi: Seçim dönemi. Herhangi bir görev veya hizmet için seçilen kimselerin veya bu kimselerin meydana getirdiği meclis veya heyetlerin, vazifelerinin devam edeceği belli müddet. Türkiye'de genel ve yerel intihâbâtseçimler 4 (dört) yılda bir yapılır.

Demokratik parlamenter rejimlere en uygun seçim sistemidir. Kuvvetli iktidarların doğması ve bir partinin tek başına iktidara gelmesine yol açar. Umumiyetle iki fırkalıpartili sistemleri doğurur. Kolay ve basit bir sistemdir. Oyların çoğunluğunu alan aday kazanmış olur. Liste varsa, liste kazanmış olur: a) Nispi çoğunluk, b) Mutlak çoğunluk, c) Barajlı çoğunluk olmak üzere üç çoğunluk sistemi vardır.

== NispîNispi temsîltemsil sistemi ==

MüntehiplerinSeçmenlerin düşüncelerine daha uygun temsil edilmelerini sağlar. Değişik fikir ve siyasi görüşler parlamentoya girer. Azınlıkların veya bazı düşünce taraftarlarının, meclislerde temsili ancak bu sistemle mümkün olur. Bu sistemle ülkedeki parti sayıları çoğalır. Ancak çoğunluk sağlamak zor olduğundan; kuvvetli ve tek partiye dayanan hükümetler kurulması da güçleşir. Seçilenler genellikle tabandan ve seçmenden uzaklaşır. [[Hükümet]] buhranlarına ve istikrarsız iktidarlara çok rastlanır. Devlet idaresi ve bürokrasi, koalisyon hükümetleri ve iktidarların parçalanmasından çok zarar görür. Türkiye bilhassa 1973-1980 devrinde bu sıkıntıları yaşamıştır.

;Seçim birimi: O ülkede veya bölgede ortalama kaç geçerli oya bir milletvekili düştüğünü gösteren rakamdır. Mesela, seçim birimi: 30.000 oy olsun. O ildeki 3 partidan A partisi: 150.000, B partisi: 90.000, C partisi: 30.000 ve D partisi: 20.000 oy alsın. Bu durumda (A= 5), (B= 3) ve (C= 1) milletvekili çıkaracak (D) partisi ise milletvekili çıkaramayacaktır. Buna "Barajlı D'hont" nispi temsil sistemi denir. Türkiye'de 1961'den sonra en çok uygulanan sistem budur. Ancak 1965'te "Milli bakiye sistemi" adı verilen ve alınan oy sayısının, parlamentoda tam orantılı şekilde temsilini sağlayan, bir seçim sistemi tatbik edilmiştir. Buna göre millîmilli çerçeveli, ülke çapında yapılan bir genel seçimde; her parti tek bir milli aday listesi sunar. Sandalyeler de, millîmilli seçim birimine göre dağıtılır. Boş sandalyeler ise, en fazla oy artığı bulunan listelere ilave edilir.

Türkiye'de seçim siyâsîsiyasi bakımdan, [[1876]] [[Birinci Meşrutiyet]] Anayasasıyla ilk defa uygulandı. Buna göre, her il bir seçim çevresi ve seçimler gizli olacaktı. [[Muvakkat Talimat]] adlı geçici bir talimatla([[5 Kasım]] [[1876]]'da) ilk [[Milletvekili]] Genel Seçimi [[1877]] yılında yapılmıştır. Seçim kanunu hazırlanıncaya kadar Muvakkat Talimatla seçimler olacaktı. Servet ilkesine göre, aday olabilmek için Türkiye'de az-çok bir emlak sahibi olmak gerekiyordu. [[İstanbul]] ve çevresi dışında kalan yerlerin milletvekillerini, o yerlerin idare meclisi üyeleri gizli oyla seçtiler. İstanbul ve çevresi ise 20 seçim çevresine ayrıldı. Eşraf ve erkandan birer seçim kurulu kuruldu. Seçim çevresi halkından 25 yaşını bitiren, emlak sahipleri iki vekil seçti. 40 kişi olan bu vekillerse İstanbul milletvekillerini seçtiler. Birinci Meşrutiyetin tek seçimi bu oldu.

[[1908]]'de [[İntihâbİntihab-ı Mebusan]] seçim kanunu çıktı. Buna göre, iki dereceli, servet ve çoğunluk esası getirildi. İlk defa siyasi partiler bu seçimde mücadeleye girdi. [[İstiklal Savaşı]] sırasında ilki, ([[23 Nisan]] [[1920]] toplantısı için) [[19 Mart]] [[1920]]'de; ikincisi ise [[1923]]'te yapılan iki seçim vardır. Servet esası kalkmış ve seçmen yaşı 18'e inmişti. [[1927]], [[1931]], [[1935]], [[1939]], [[1943]], [[1946]], [[1950]], [[1954]] ve [[1957]] seçimleri yapıldı. İlk dördü İntihab-ı Mebusan Kanununa göredir. [[5 Aralık]] [[1934]]'te 2598 sayılı kanunla kadınlara da seçme ve seçilme hakkı verildi. Seçmen yaşı 22 oldu.

Türkiye'de, gerçek millîmilli iradeyi, dürüst bir şekilde yansıtabilecek ve çok partili hayata yol açabilecek ilk seçim kanunu, [[16 Şubat]] [[1950]] tarihli ve 5545 sayılı Milletvekilleri Seçimi Kanunu'dur. Bu kanuna göre, [[14 Mayıs]] [[1950]]'deki seçimle tek parti iktidarından, çoğulcu demokrasiye geçildi. [[1954]] ve [[1957]] seçimleri de aynı şekilde ve çoğunluk sistemine göre yapıldı. Kuvvetli ve millet çoğunluğuna dayanan iktidarlar işbaşına geldi. [[1961 Anayasası]], seçme ve seçilme hakkı ve bunların teminat altına alınması için temel ilkeleri koydu. Türkiye tarihinde ilk defa seçimlerin, serbest, eşit, gizli, tek dereceli genel oy (gizli oy), açık tasnif ve döküm esasına göre yapılacağı belirlendi.

Açıkta kalan milletvekili varsa, baraj altında oy alan fırkaparti ve adaylar düşünülmeden

"D'hont" sistemine göre paylaştırılacaktı. Hiçbir hizipparti ve aday seçim sayısına

Bu şekilde kuvvetli ve tek fırkalıpartili iktidarlar dönemi başlatılmak istendi.