|
SuLo Ortak FazLA KurcaLama ...
{{diğer anlam|Irak (anlam ayrım)}}
{| class="infobox geography" style="width: 23em;"
| class="mergedtoprow" align="center" colspan="2" style="font-size:1.2em;" |<big>'''الجمهورية العراقية'''</big><br>al-Jumhūrīya al-‘Irāqīya<br><big>'''كۆماری عێراق'''</big><br>Komarê Iraq<br>'''Irak Cumhuriyeti'''
|- class="mergedrow"
|class="maptable" align="center" colspan="2" style="padding: 0.4em 0.8em 0.4em 0.8em;"|
{| width=100% style="text-align:center; margin:0 auto; background:none;"
|-
|width=50% style="vertical-align: middle; text-align: center;"| <span style="border:1px solid #bbbbbb; display:table-cell;">[[Resim:Flag of Iraq.svg|125px|Irak Bayrağı]]
| align="center" width="140px" | [[Resim:Coat_of_arms_%28emblem%29_of_Iraq_2008.svg|125px|Irak Arması]]
|-
| align="center" width="140px" | [[Irak Bayrağı|Bayrak]]
| align="center" width="140px" | [[Irak Arması|Amblem]]
|}
|-
|colspan="2" style="text-align:center;"| [[Milli Marş]]: ''[[Mawtini]]''
|-
| align=center colspan=2 style="background: #f9f9f9;" | [[Resim:LocationIraq.svg|border|250px]]
|-
| '''[[Başkent]]''' <br> <br> '''[[Demografi|En Büyük Şehir]]'''
| [[Bağdat]]¹ <small>33°20′N 44°26′E</small> <br> [[Bağdat]]
|-
| '''[[Resmi dil]]'''
| [[Arapça]], [[Kürtçe]]
|-
| '''[[Yönetim]]''' <br> - Cumhurbaşkanı <br> - Başbakan
| [[Cumhuriyet]] <br> [[Celal Talabani]] <br> [[Nuri El Maliki]]
|-
| Bağımsızlık <br> - [[Birleşik Krallık]]'tan
| <br> [[3 Ekim]] [[1932]]
|-
| '''[[Yüzölçümü]]''' <br> - Toplam <br> - Su(%)
| <br> 438.317 km²([[Ülkelerin yüzölçümlerine göre sıralaması|58.]]) <br> 1.1
|-
| '''[[Nüfus]]''' <br> - Toplam <br> - Yoğunluk
| <br> 29.783.383([[Ülkelerin nüfuslarına göre sıralaması|40.]]) <br> 66/km²(125.)
|-
| '''[[GSMH]]''' <br> - Toplam <br> - Kişi Başına
| <br> 89,8 milyar dolar <br> 3,600 dolar
|-
| '''[[Para birimi]]'''
| [[Irak Dinarı]]
|-
| '''[[Saat dilimi]]'''
| [[Coordinated Universal Time|UTC]] + 3
|-
| '''[[İnternet alan adı]]'''
| [[.iq]]
|-
| '''[[Uluslararası telefon kodları|Telefon kodu]]'''
| +964
|}
'''Irak''' ([[Arapça]]: '''العراق''' al-‘Irāq; Tam adı: '''Irak Cumhuriyeti''', '''الجمهورية العراقية''' al-Jumhūrīya al-‘Irāqīya; [[Kürtçe]]: '''كۆماری عێراق''' Komarê Iraq), [[Ortadoğu]]'da bir devlet.
Irak, dünyanın en eski medeniyetlerine ev sahipliği yapmış olan Aşağı [[Mezopotamya]] bölgesinde kurulmuş bir devlettir. Bugün Irak, [[Orta Doğu]]’da yer alan stratejik mevkisiyle, sahip olduğu petrol rezervleri ile [[Körfez]]'in önemli ülkelerinden biri durumundadır. Irak, [[Suudi Arabistan]]'dan sonra dünyanın en büyük ikinci petrol rezervine sahiptir.{{fact}}
Irak uzun yıllar [[BK|Birleşik Krallığın]] hakim gücü altında idare edilmiştir. [[Birleşik Krallık|Birleşik Krallığın]] [[1971]]’de [[Orta Doğu]]’dan tamamen çekilmesi ile, bu bölge üzerinde [[ABD]] başat güç olmaya başlamıştır. [[Soğuk Savaş]] sonrası [[Orta Doğu]]’da etkisini artıran [[ABD]]’nin Irak’a özel bir politik ilgisi vardır. Yakın dönem Irak tarihi [[ABD]] tarafından şekillendirilmiştir.{{fact}}
== Kökenbilim ==
Irak kelimesi ''uzak'' anlamına gelir.<ref>[http://www.tdk.org.tr/TR/SozBul.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF05A79F75456518CA TDK sözlük, ''ırak'' maddesi]</ref> Bu ad, [[Osmanlı Devleti|Osmanlı]] hakimiyetinde iken merkeze olan uzaklığından dolayı verilmiştir. Bu konudaki diğer bir görüş de [[Uruk]] kelimesidir.{{fact}}
== Coğrafya ==
[[Image:Iraq Topography.png|thumb|left|Irak Coğrafyası]]
[[Körfez]] ülkeleri arasında Irak, [[Suudi Arabistan]] ve [[İran]]’dan sonra 437.072 km² ile en büyük yüzölçüme sahip ülkedir. [[Arap]] olmayan dünya ile komşu tek [[Arap]] körfez devleti Irak, kuzeyde [[Türkiye]], batıda [[Suriye]] ve [[Ürdün]], doğuda [[İran]], güneyde [[Suudi Arabistan]] ve [[Kuveyt]] ile çevrilidir. Irak’ın [[Körfez]] ile ilgisi denize çok kısa olan cephesinden kaynaklanır: 924 km² su alanına (kara suları) sahiptir. Bu görünümü ile tipik bir kara devleti olarak Irak, sınırlı bir stratejik derinliğe sahip olan Kuzey Irak’taki dağlık arazi dışında her taraftan savunmasız sınırlarla çevrili ve denize ulaşımı ise yetersizdir. [[Körfez]]’in üç büyüklerinden [[Irak]]’ın komşuları [[İran]] (1.458 km), [[Suudi Arabistan]] (814 km), [[Suriye]] (605 km), [[Türkiye]] (331 km), [[Kuveyt]] (242 km) ve [[Ürdün]] (181 km) ile olan toplam sınır uzunluğu 3.631 km’dir.
Sahip olduğu [[petrol]] rezervleri ve tarıma elverişli toprakları ile jeopolitik öneme sahip olan Irak; [[Saddam Hüseyin]]’in etkisi ve bölgede (özellikle Irak üzerinde) hakim unsur olan [[ABD]] politikaları ile de [[Orta Doğu]] ve [[Körfez]]’in stratejik hassasiyete ve öneme sahip önemli bir ülkesi durumundadır.
== İklimi ==
İklimini irdelediğimizde Irakta, soğuk ve kurak kışlar, sıcak, bulutsuz yazlar görülür.Çoğunlukla çöl olması bu sayılan iklimsel sonuçları doğurur.İran ve Türkiye sınırı boyunca uzanan kuzeydeki dağlık bölgeler, yoğun kar yağışı altındadır.Bazen Orta ve Güney Irakta sel görülür.Toz ve kum fırtınaları da diğer doğal afetler arasında yer alır.Çoğunlukla geniş düzlüklerden oluşan bir arazi yapısı vardır.İran sınırında büyük bataklıklar görülür.
== Demografik göstergeler ==
[[Resim:Iraq demography.jpg|thumb|250px|{{legend|#FF7500|[[Şii]] [[Araplar]] (%55)}}{{legend|#007FFF|[[Kürtler]] (%21)}}{{legend|#4CBB17|[[Sunni]] Araplar (%18,5)}}{{legend|#FF00FF|[[Asuriler]], [[Keldaniler]] ve [[Ermeniler]] (%3,5)}}{{legend|red|[[Irak Türkmenleri]] (%2)}}{{legend|#6050DC|[[Mandenizm]] (%0,5)}}]]
{| id="toc" style="float: right; margin-left: 1em; width: 200px; font-size: 90%;" cellspacing="3"
|-
! colspan="2" style="align:center; background-color:#eee; font-size:140%; height:35px" | '''Irak Türkleri'''
|- style="align:right; vertical-align: top;"
|- style="vertical-align: top;"
! Ülke adı
|style="padding-right: 1em;" |Irak
|- style="vertical-align: top;"
! Yaşayan Türk Grupları
|style="padding-right: 1em;" |Irak Türkmenleri
|- style="vertical-align: top;"
! Tahmini Nüfus
|style="padding-right: 1em;" |450.000
|- style="vertical-align: top;"
! Yoğun Bulunduğu Şehirler
|style="padding-right: 1em;" |Kerkük, Musul
|}
[[Resim:Sandstorm.jpg|thumb|200px|27 Nisan 2005'te yaşanan bir kum fırtınası]]
2008 yılı nüfus tahminlerine göre Irak, 28.221.181 kişilik bir nüfusa sahiptir.<ref name="Auto">[ttps://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iz.html CIA World Factbook]</ref> Toplam nüfusun % 70'i [[Araplar]], % 15-20'si [[Kürtler]] ve %5'si ise [[Irak Türkmenleri]], [[Asuriler]] ve diğer etnik gruplara mensuptur.<ref name="Auto"/><ref>http://www.joshuaproject.net/countries.php?rog3=IZ</ref>
%97’si Müslüman olan halkın %55-60'i Şii Müslümanlar, %40-47’si Sünni Müslümanlardan oluşmaktadır.<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iz.html#People</ref>
[[Şiiler]] Araplar Irak'ın güneyinde yaşarken, [[Bağdat]] civarında [[Sünni]] ve Şii Araplar, Irak'ın kuzeyinde ise Sünni, Yezidi Irak kürtleri ve Irak Türkmenleri yaşamaktadır.{{fact}}
Irak oldukça genç bir nüfusa sahip olup nüfusun %55’i 15-64 yaş grubuna, %42’si 0-14 yaş grubuna, % 3’ü 65 yaş ve üzeri gruba dahildir. Ortalama ömrün yaklaşık 66.5 yıl olduğu Irak’ta bebek ölüm oranlarının yüksekliği (%6,2) önemli bir sorundur. Irak nüfusunun %58‘i okuma yazma bilmektedir. Bu oran erkeklerde %70.7’ye çıkarken, kadınlarda %45’e inmektedir. 2000 yılı nüfus artış hızı %2.86 olarak tahmin edilmiştir. Bu itibarla günümüzde Irak’ın nüfusu verilen nüfus artış hızını dikkate alırsak 26 milyonun üzerinde seyrettiği muhtemeldir.
== Tarihi ==
En eski şark medeniyetlerinin doğduğu [[Mezopotamya]], 633-642 yılları arasında İslam toprakları arasına girdi. [[Emeviler]] ve [[Abbasiler]] dönemlerinde, en parlak devresini yaşadı. O zamanlar Bağdat dünyanın en önemli kültür ve ticaret merkeziydi. Irak, [[637]] yılında Müslümanlar tarafından fethedilmesinden sonra [[Ali bin Ebu Talib]] döneminde İslam'ın merkezi haline getirilmiş ve başkent [[Kufa]]'ya taşınmıştır. Ali ile Emeviler arasındaki [[Saffayin savaşı]] da Irak sınırları içinde olmuştur. Bu savaşın ardında bu bölge günümüze kadar süren farklı mezhep ve etnik grupların mücadelelerine sahne olmuştur. Emeviler döneminden sonra Abbasiler bu bölgeye hakim olmuş ardından [[1055]] yılından itibaren [[Selçuklular]]ın hakimiyetine girmiştir.
[[1258]] yılından itibaren [[Moğol istilası]]na uğramış ve iki yüzyıl onların kontrolünde kalmıştır. Tarihi kaynaklar, Bağdat Kütüphanesindeki eserlerin atıldığı [[Dicle Nehri]]’nin günlerce mürekkep renginde aktığı ve binlerce ciltlik kitabı [[Basra Körfezi]]’ne taşıdığını kaydederler. Ve telef edilen/yok edilen binlerce kitapla ilimde kaç asır geri gidildiği dikkate değer bir nokta olup aynı zamanda bize Bağdat’ın o günkü ilmi seviyesini gösteren önemli bir husustur.
Daha sonraları Akkoyunluların hakimiyetine ([[1444]]-[[1467]]) giren, [[1499]]-[[1508]] yılları arasında [[Safeviler]]in istilasına uğramıştı. [[Şiilik]] ve [[Sünnilik]] arasındaki fark Safeviler döneminde özellikle yaratılmıştır. [[Safaviler]] kendi iktidarlarını bu mezhep farklılığına dayandırıp oluşturmuşlardır. Irak, [[Osmanlı Devleti]] ile [[İran]]'lı hanedanları arasındaki hakimiyet mücadelesine sahne oldu. Bu mücadele [[1534]]'te Osmanlıların lehine sonuçlanmış ve ülke [[1917]]'ye kadar Osmanlı yönetiminde kalmıştır.
Abbasi dönemi [[750]]-[[1258]] hariç, Irak başka bir yerde merkezi olan bir imparatorluğa tabi olmuştur, (Umaydiler, Moğollar, İlhanlılar ve Osmanlılar) ya da Doğu Akdeniz ülkeleri ile İran arasındaki sınır bölgesini oluşturmuştur.
[[Birinci Dünya Savaşı]] esnasında Osmanlının [[Ortadoğu]]'dan çekilmesini neden olan bazı yerel isyanlar olmuştur. Bu isyanlarda İngilizlerin kışkırtmalarıyla [[Mekke]] Emiri Şerif Hüseyin kullanıldı. [[Şerif Hüseyin]] ve oğullarına Osmanlının yıkılmasından sonra kurulacak olan [[Büyük Arap Devleti]]nin Krallığı vaad edildi. Fakat gerçekler söylendiği gibi değildi. Ortadoğu farklı bir paylaşıma sahne oluyordu.
[[Britanya]], [[Fransa]] ile yapılan [[Sykes-Picot Anlaşması]] uyarınca [[Musul]]’u, Fransızların [[Verimli Hilal]]’in (Mısır’da Nil nehrinin suladığı alanı, [[Levant]]’ı -bugün [[İsrail]]’in bulunduğu yer dahil- ve Fırat’la Dicle nehirlerinin suladıkları alanı kapsar) kuzeyindeki etki alanından uzaklaştırmıştır ve bilahare [[Milletler Cemiyeti]]’nin de [[Filistin]] ve Irak yönetimini Britanya’ya bir hak olarak tanımasıyla Britanya [[Nil]]’den [[İndus Nehri|İndus]]’e kadar kırılmaz bir stratejik üstünlük sağlamıştır.
[[Sykes-Picot Anlaşması]] [[1916]] yılında Fransız ve İngilizler arasında bir anlaşma yapıldı. Bu anlaşma özellikle Ortadoğu'nun bugünkü haline gelmesine sebep olması açısından önemlidir. İngiliz subay [[Mark Sykes]] ile Fransız subay [[François Georges-Picot]] [[Kahire]]'de bir araya gelerek masa başında Ortadoğu'yu iki ülke arasında paylaştırdılar. Bu anlaşmaya göre yeni yapay devletler kuruldu. Sykes-Picot hattı denilen bu sınırlar, o dönemin koşullarında Dünyanın iki büyük emperyalist gücü olan [[İngiltere]] ve [[Fransa]]'nın [[Ortadoğu]]'ya bakış açılarını yansıtmaktadır. Fransız ve İngiliz subaylar bölgenin [[etnik yapısı|etnik]] ve [[dinsel yapısı]]nı göz önünde bulundurmadan sadece kendi çıkarları doğrultusunda [[harita]] üzerinde yeni ülkeler oluşturup bazı etnik grupları da parçaladılar. Bu anlaşma sonucunda kurulan devletlerden Irak, [[Ürdün]], [[Filistin]] İngiliz bölgesi; [[Suriye]], [[Lübnan]] Fransız bölgesi oldu.
===Modern Irak===
[[Image:Proposed flag of Iraq.svg|thumb|250px|2004 Yılında önerilen bayrak]]
[[Resim:Flag of Iraq.svg|thumb|250px| [[Saddam]] Rejiminden sonra kullanılmaya başlanan Irak Bayrağı]]
Modern Irak, 1920’de Osmanlıların I. Dünya Savaşı’nda yenilmesiyle birlikte İngilizlerin Osmanlı eyaletleri olan Musul, Bağdat ve Basra’yı yeni bir politik oluşum olarak değiştirmeleri sonucu, Fırat-Dicle Havzasını kontrolü altına alan ve yakın bir bölge devleti tarafından yönetilmeyen yeni bir oluşumdur.
İngilizler başta ülkeyi bizzat yönetmeyi düşünmüşlerse de ancak halkın sert muhalefetiyle karşı karşıya kalmışlardır. Çıkan isyanlarda özellikle Şii halk rol almışlardır. Şiilerin çoğunlukta olduğu [[Necef]], bu dönemde isyanın merkezini oluşturmuştur. Sonuçta İngilizler tarafından [[Muhammed bin Abdullah|Muhammed]]'in soyundan gelen [[Kral Faysal]] Irak'ın başına geçirilmiştir. Bu yöntemle İngilizler hem Irak'a tamamen hakim olmak hem de Osmanlının ardından doğan halife boşluğunu bu şekilde doldurarak diğer İslam ülkelerine de etki etmeyi planlamıştır
Kral Faysal başa geçmesiyle beraber yaşanan en önemli gelişme Arap ulusçuluğunun teorisyeni [[Sati el Hüsri]]'nin Irak'a getirilmesidir. Onun kurduğu Arap birliğine yönelik eğitim sistemi özellikle Şii grupların tepkisini toplamıştır. Kral Faysal güçlü ve bağımsız bir Irak kurabilmenin yolunun güçlü bir ordudan geçtiğini biliyordu. Bu nedenle bu tip bir ordunun oluşması için çalışsa da Iraklı Kürtler ve Şiilerin olumsuz tavrıyla karşılaşmış ve askere almalarda daima sorunlar çıkartmışlardır. Her iki topluluk da Sünni Araplara asker olarak hizmet etmeyi reddetmişlerdir.
İlerleyen yıllarda Sünnilerle Şiiler arasındaki entegrasyon süreci yaşanmış karşılıklı evlilikler ve ticaret ilişkileri olmuştur. [[1928]] gelindiğinde 88 kişilik Irak parlamentosunda 26 Şii üye vardı. [[1930]] yılında Irak hükümeti bağımsız bir devlet olma yolunda İngiltere ile 25 yıllık bir anlaşma imzalarken, [[1932]] yılında [[Milletler Cemiyeti]]'ne bağımsız bir devlet olarak katıldı. [[1933]] Kral Faruk'un ölümünün ardından ülkede dinsel ve etnik çatışmalar arttı.
[[1935]]'te İtalyanların [[Habeşistan]]'ı işgali Ortadoğu ülkeleri arasında özellikle güvenlik endişesinin oluşmasına sebep olmuştur. İtalyanların kuzey Afrika'da kurduğu bu hakimiyeti [[Yemen]]le yaptığı anlaşmayla [[Kızıldeniz]]'in çıkışını kontrol eder hale gelmesiyle Ortadoğu'ya taşımayı planlıyordu. Bu nedenle Ortadoğu ülkeleri arasında [[Sadabat paktı]] kuruldu.
[[İkinci Dünya savaşı]] yıllarında hakim güçler arasında yaşanan mücadele Irak üzerinde de olmuştur. Almanlar yaptıkları darbe ile kendilerine yakın bir yönetimi başa getirseler de, yapılan ikinci darbe ile İngilizler tekrar hakimiyeti kurmuşlardır. İkinci Dünya savaşı yıllarında Türkiye sınırlarına kadar gelen Almanların amaçlarından birisi de Türkiye'yi geçerek Irak'taki yandaşlarına yandım edip, buradaki İngiliz hakimiyetini kırmaktı. Fakat daha sonra Alman ordularının Rusya'ya dönmesi, Türkiye'nin işgali ve Irak'a ulaşma planlarından vazgeçmesine sebep oldu. İngilizler Irak'ı da Almanya'ya karşı savaşa girmeye teşvik etse de Irak yönetimi Türkiye'yi örnek alarak aynı politikaları izlemiş ve savaşa girmemiştir.
[[1936]] yılında Kürt kökenli bir Albay olan [[Bekir Sıtkı]] liderliğinde bir darbe gerçekleşti. [[1941]]'de ise Mayıs harekatı olarak bilinen ikinci bir darbe oldu. [[1945]] yılında Arap ülkeleri bir araya gelerek, bir [[Arap Birliği]] örgütü kurdular. Arap Birliği harekatı Arap ülkeleri arasında milliyetçilik duygularının da artmasına sebep oldu. Bunu sonucu olarak da Irak, [[Suriye]], [[Ürdün]] ve [[Lübnan]] bir tek ülke olarak birleşme düşüncesi ortaya atıldı. Arapların birleşme düşüncesini özellikle İngiltere destekliyordu. Bu birleşme ile İngilizler, Suriye ve Lübnan'daki Fransız hakimiyetini kaldırarak bu bölgeleri de kendi hakimiyeti altına almayı amaçlıyorlardı. Diğer güçlü bir Arap ülkesi olan [[Mısır]]'da bu birleşmeye karşı çıkıyordu. Onun endişesi ise Arap dünyasının en büyük ülkesi olma özelliğini yitirecek olması idi. Ortadoğu'da İngilizlerin etkisinin zayıflaması, [[İsrail]] devletini kurulması, Mısır'ın muhalefeti gibi nedenlerle bu birlik fikri hayata geçirilemedi. [[1960]]'lı yıllarda Mısır ve Suriye'nin birleşmeleri dışında Arap ülkeleri arasında bir birleşme yaşanmadı.
İsrail'in kurulması ile Arap Türkiye ilişkileri yeni bir dönem girdi. [[ABD]]'nin etkisi ile [[Türkiye]]'nin İsrail devletini tanıması Arap ülkelerinde tepki ile karşılandı. Türkiye bu tepkileri azaltmak ve yeni müttefikler bulabilmek için Irak'la yakınlaşmaya çalıştı ve ABD ve İngiltere'nin aktif katılımlarıyla [[Bağdat Paktı]]nı imzalandı.
İkinci Dünya savaşı sonrası Dünya üzerindeki güç dengelerinde büyük değişmeler yaşandı. İngiltere hakimiyetini yitirirken ortaya çıkan boşluğu ABD ve Sovyetler doldurmaya başladı. Irak ise bu dönemde [[Sovyetler Birliği]] yanında yer aldı.
=== 1958 Devrimi ===
[[1958]] yılında gerçekleşen kanlı darbe ile Krallık devrilip, Cumhuriyet ilan edildi. General [[Abdülkerim Kasım]] cumhurbaşkanı oldu. Irak bu darbenin ardından Bağdat Paktı'ndan çekildiğini açıkladı. Irak'ta bu dönem özellikle komünizm ve etnik milliyetçiliğin hızla yayıldığı yıllardır.
Irak'ta yaşanan bu değişiklik Ortadoğu'daki tüm dengeleri alt üst etti. Irak'taki bu darbeden etkilenen Suriye'de benzer bir askeri darbe yaşandı. Ortadoğu'nun tamamen Sovyet Rusya'nın hakimiyetine girmemesi için ABD ve İngiltere harekete geçti. ABD Lübnan'a askeri müdahale yaparken, İngiltere Ürdün'deki karışıklığı bahane ederek burayı işgal etti.
Ortadoğu'nun önemli bir bölümünün Sovyet etkisi altına girmesi ABD ve müttefiklerini endişelendirdi. Özellikle son dönemde açıklanan belgeler Türkiye'nin Irak ve Suriye'de yaşanan darbelerin ardından ABD'nin baskısıyla bu ülkelere yönelip bir işgal planı hazırladığı ve daha sonra bazı nedenlerden dolayı bundan vazgeçtiğini ortaya koymakta.
8 Kasım [[1963]]'te [[Baas Partisi]] mensupları ve ordudaki milliyetçileri darbe girişiminde bulundular. Fakat General [[Abdülselim Arif]] yeni lider oldu ve ülke genelinde [[komünist avı]] başlatıldı. 17 Kasım [[1968]]'de Baas Partisi bir darbe ile iktidarı ele geçirdi. General [[Ahmet Hasan el Bekir]] Cumhurbaşkanı oldu.
=== Baas Rejimi (1968-2003) ===
''Baas Hareketi'': ''Baas'' Arap dilinde ''yeniden diriliş'' anlamına gelmektedir. [[1940]] yılında [[Suriye]]'de kurulan bu hareketin ilk teorisyenleri [[Ekrem Havrani]] ile [[Michel Eflak]]'tır (Eflak, Suriyeli bir Hıristiyan ve bu ideolojinin efsanevi lideridir). Baas ideolojisi, amaç olarak Ortadoğu'da tek bir Arap devleti kurulmasını benimsemiştir. Partinin sloganı ''Birlik, özgürlük ve sosyalizm'' idi. Parti ideolojisi Parti birliğine ve dış baskılara karşı durmaya dayanıyordu. Baas hareketi [[Suriye]]'de ortaya çıkmışsa da, Irak'ta da taraftar bulmuştur. [[Baas Partisi]] Suriye ve Irak'ta yaptıkları devrimlerle iktidarı ele geçirmişlerdir. [[Saddam Hüseyin]] ve [[Hafız Esad]] Baas akımının son temsilcileridir.
[[17 Temmuz]] [[1968]]'de gerçekleşen darbenin ardından Devrimci Komuta Konseyi oluşturuldu.Hükümet programı konusunda başlayan anlaşmazlıklar üzerine Baas yanlısı Saddam Hüseyin'in başında bulunduğu bir grup subay temmuz sonlarında öteki darbeci hizipleri saf dışı bıraktı.Devlet başkanlığı ve başbakanlığa getirilen el-Bekir, aynı zamanda DKK ve Baas Partisi Bölgesel komutanlığı başkanı olarak kesin bir denetim sağladı.Hükümete ağırlığını koyan Baas Partisi, örgütlü yapısıyla hemen hemen bütün kurumları ele geçirmeyi başardı.Tabanını genişletmek isteyen Parti, [[1970]]'te Kürtlerle çatışmaya son vererek [[Irak Komünist Partisi]] (IKP), [[Kürdistan Demokratik Partisi]] (KDP) ve öteki bazı milliyetçi ve sol eğilimli siyasi güçlerle işbirliğine yöneldi.Ancak, [[1974]]'te [[Kürtler]]le, ardından [[komünist]]lerle ilişkilerin bozulması nedeniyle yeniden tek partili sıkı bir rejime dönüldü.
[[1976]]'da başbakanlığı ve bazı önemli yetkileri [[Ahmet Hasan el Bekir|Hasan El Bekir]]'den devralan [[Saddam Hüseyin]], [[Temmuz]] [[1979]]'da, devlet başkanı oldu.
'''''[[İran-Irak Savaşı]]''''':[[1979]] yılında [[İran]]'da yaşanan [[İran İslam Devrimi|İslam Devrimi]] oldu.[[1975]]'te Kürt sorununu çözmek için [[İran]]'a bazı ödünler veren Irak [[1979]]'da bu ülkede yaşanan rejim değişikliğinden yararlanarak [[İran]]'a savaş açtı.Her iki ülkeye de insani ve ekonomik olarak büyük kayıplar verdiren [[İran-Irak Savaşı]] [[1988]]'de imzalanan ateşkes antlaşmasıyla sona erdi.
'''''[[I. Körfez Savaşı]]''''':[[II. Dünya Savaşı]]'ndan sonra başlayan [[Soğuk Savaş]] tüm dünyayı iki kampa ayırmıştı. [[1980]]'li yıllar Sovyetler'in çözülme sürecine girmesine ve Soğuk Savaşın sonuçlanmasına sahne oldu. İki kutuplu bir dünyadan tek kutuplu bir dünyaya doğru etkinlik haritası tekrar çizilmeye başlanması, [[Ortadoğu]]'ya da yansıdı.
Irak, [[Ağustos]] [[1990]]'da petrol üretim kotalarını aşmak ve tartışmalı bölgelerden petrol çıkarmakla suçladığı komşusu [[Kuveyt]]'i işgal ederek 19. ili olarak topraklarına kattığını ilan etti.[[Saddam Hüseyin]]'in uzlaşmaz tutumu karşısında [[BM]]'ye üye çeşitli ülkeler [[ABD]] öncülüğünde [[Suudi Arabistan]]'a askeri yığınak yapmaya başladı.[[Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi|BM Güvenlik Konseyi]] Irak'a [[15 Ocak]] [[1991]]'e değin Kuveyt'ten çekilmesi için son bir uyarıda bulundu.[[17 Ocak]] [[1991]]'de başlayan ve [[Körfez Savaşı]] olarak bilinen ''Çöl Fırtınası Harekatı'' sonunda [[27 Şubat]] [[1991]]'de [[Kuveyt]] kurtarıldı.[[28 Şubat]]'taki ateşkesin ardından kuzeydeki [[Kürt]]ler ve güneydeki [[Şii]]ler arasında başlayan ayaklanmalar Irak kuvvetlerince acımasızca bastırıldı.Milyonun üzerinde Iraklı Kürt [[Türkiye]] ve [[İran]]'a sığındı.Bunun üzerine müttefik kuvvetler 36. paralelin kuzeyi ve 32. paralelin güneyindeki bölgeleri Irak uçuşlarına yasakladılar.
[[ABD]] yönetimindeki müttefik kuvvetler [[1993]],[[1996]],[[1998]] ve [[2001]] yıllarında Irak'a karşı hava saldırıları düzenledi.[[Körfez Savaşı]]'ndan sonra uygulamaya konan [[BM]] ambargosu [[1996]] yılında başlayan Gıda Karşılığı Petrol programıyla yumuşatıldı.
=== Irak'ın İşgali ===
{{Ana|Irak'ın işgali}}
[[ABD]] ve [[Birleşik Krallık]] öncülüğündeki koalisyon kuvvetleri ''Irak'ı kitle imha silahlarından arındırmak'' ,''[[Saddam Hüseyin]]'in teröre verdiği desteği kesmek'' ve ''Irak Halkını özgürleştirmek'' gerekçeleriyle Irak'taki [[Baas]] Rejimi'ne karşı saldırıya geçti.20 Mart 2003'te başlayan hava saldırısı ve onu takip eden kara harekatı sonunda 9 Nisan 2003'te başkent Bağdat'a giren koalisyon güçleri [[Saddam Hüseyin]] iktidarını devirdi.15 Nisan'da Irak tümüyle koalisyon güçlerinin denetimine geçti.
Bundan sonra bir süre belli bir direniş gerçekleşmedi. Aralık 2003'te Saddam Hüseyin yakalandı. Sonraki dönemlerde işgalci ABD güçlerine karşı bir direniş başladı ve günümüzde de bazen çok şiddetli olarak(özelikle Felluce) devam etmektedir. Bunun yanında Şiiler ile Sünniler arasında derin bir ayrışma ortaya çıkmış ve adeta iç savaşı andıran, günümüzde de devam eden şiddetli çatışmalar yaşanmaktadır. Terör örgütleri tarafından da düzenlenen saldırılarda çok sayıda insan ölmüştür. 2008 başlarında İşgalin başladığı Mart 2003'ten beri 4020 civarında ABD askeri ölürken 1 milyondan fazla Iraklının şiddet,çatışma ve direniş olayları sonucu öldüğü belirtilmiştir. Ayrıca ABD'nin Iraklı tutuklulara yaptığı işkenceler skandala yol açmıştır. Bunun yanında keyfi uygulamalar sonucu öldürülen Iraklı sivillere rastlanmıştır.
== İlleri ve başkentleri==
{{ana|Irak'ın eyaletleri}}
Irak 18 ilden ('''محافظة''' Muḥāfaẓat / Muhafazah) oluşur:
[[Resim:IraqNumberedRegions.png|tumb|250px|right]]
{| align="center"
|-----
|
#[[Bağdat İli|Bağdat]] (بغداد) ([[Bağdat]])
#[[Selahattin İli|Selahattin]] (صلاح الدين) ([[Tikrit]])
#[[Diyala İli|Diyala]] (ديالى) ([[Bakuba]])
#[[Vasit İli|Vasit]] (واسط) ([[Kut (şehir)|Kut]])
#[[Maysan İli|Maysan]] (ميسان) ([[Amara]])
#[[Basra İli|Basra]] (البصرة) ([[Basra]])
#[[Zi Kar İli|Zi Kar]] (ذي قار) ([[Nasiriye]])
#[[Mutanna İli|Mutanna]] (مثنى) ([[Samava]])
#[[Kadisiye İli|Kadisiye]] (قادسية) ([[Divaniye]])
|
<ol start="10">
<li>[[Babil İli|Babil]] (بابل) ([[Hilla]]) </li>
<li>[[Kerbela İli|Kerbela]] (كربلاء) ([[Kerbela]]) </li>
<li>[[Necef İli|Necef]] (النجف) ([[Necef]]) </li>
<li>[[Al Anbar İli|Anbar]] (أنبار) ([[Ramadi]]) </li>
<li>[[Nineve İli|Nineve]] (نينوى) ([[Musul]]) </li>
<li>[[Duhok İli|Duhok]] (دهوك) ([[Duhok]]) </li>
<li>[[Erbil İli|Erbil]] (أربيل) ([[Erbil]]) </li>
<li>[[Tamim İli|Tamim]] (تاميم) ([[Kerkük]]) </li>
<li>[[Süleymaniye İli|Süleymaniye]] (سليمانية) ([[Süleymaniye, Irak|Süleymaniye]]) </li>
</ol>
|
|}
==Dipnot==
{{Kaynakça}}
==Dış Bağlantılar==
*[http://irak.ihh.org.tr/ Baas Dikdatörlüğünden ABD Hegemonyasına Irak gerçeği]
<br clear="all"/>
<div class="Boxmerge">
{{İKÖ}}
{{Ortadoğu Ülkeleri}}
</div>
<!--kategoriler-->
[[Kategori:Irak|*]]
<!-- interwiki -->
{{Link SM|ja}}
{{Link SM|ur}}
[[af:Irak]]
[[als:Irak]]
[[an:Iraq]]
[[ang:Irac]]
[[ar:العراق]]
[[arc:ܥܝܪܐܩ]]
[[ast:Iraq]]
[[az:İraq]]
[[bat-smg:Iraks]]
[[be:Ірак]]
[[be-x-old:Ірак]]
[[bg:Ирак]]
[[bn:ইরাক]]
[[bo:ཡི་ལའ་ཁོ]]
[[bpy:ইরাক]]
[[br:Irak]]
[[bs:Irak]]
[[ca:Iraq]]
[[ceb:Iraq]]
[[crh:Iraq]]
[[cs:Irák]]
[[csb:Irak]]
[[cv:Ирак]]
[[cy:Irac]]
[[da:Irak]]
[[de:Irak]]
[[diq:Iraq]]
[[dsb:Irak]]
[[dv:ޢިރާޤު]]
[[el:Ιράκ]]
[[en:Iraq]]
[[eo:Irako]]
[[es:Iraq]]
[[et:Iraak]]
[[eu:Irak]]
[[fa:عراق]]
[[fi:Irak]]
[[fo:Irak]]
[[fr:Irak]]
[[frp:Iraq]]
[[fy:Irak]]
[[ga:An Iaráic]]
[[gd:Ioràc]]
[[gl:Iraq - العراق]]
[[gv:Yn Earack]]
[[hak:Yî-là-khiet]]
[[haw:‘Ilaka]]
[[he:עיראק]]
[[hi:इराक़]]
[[hr:Irak]]
[[hsb:Irak]]
[[ht:Irak]]
[[hu:Irak]]
[[hy:Իրաք]]
[[ia:Irak]]
[[id:Irak]]
[[ie:Irak]]
[[ilo:Iraq]]
[[io:Irak]]
[[is:Írak]]
[[it:Iraq]]
[[iu:ᐃᕉᒃ/irak]]
[[ja:イラク]]
[[jv:Irak]]
[[ka:ერაყი]]
[[kk:Ирақ]]
[[kn:ಇರಾಕ್]]
[[ko:이라크]]
[[ku:Îraq]]
[[kv:Ирак]]
[[kw:Irak]]
[[la:Iraquia]]
[[lb:Irak]]
[[li:Irak]]
[[lij:Iraq]]
[[ln:Irak]]
[[lt:Irakas]]
[[lv:Irāka]]
[[mk:Ирак]]
[[ml:ഇറാഖ്]]
[[mn:Ирак]]
[[mr:इराक]]
[[ms:Iraq]]
[[na:Irak]]
[[nah:Irac]]
[[nds:Irak]]
[[nl:Irak]]
[[nn:Irak]]
[[no:Irak]]
[[nov:Irak]]
[[oc:Iraq]]
[[os:Ирак]]
[[pam:Iraq]]
[[pdc:Iraek]]
[[pih:Eraak]]
[[pl:Irak]]
[[pms:Irak]]
[[ps:عراق]]
[[pt:Iraque]]
[[qu:Iraq]]
[[ro:Irak]]
[[roa-rup:Irac]]
[[ru:Ирак]]
[[sa:ईराक]]
[[scn:Iraq]]
[[se:Irak]]
[[sh:Irak]]
[[simple:Iraq]]
[[sk:Irak]]
[[sl:Irak]]
[[so:Ciraaq]]
[[sq:Iraku]]
[[sr:Ирак]]
[[su:Irak]]
[[sv:Irak]]
[[sw:Iraq]]
[[szl:Irak]]
[[ta:ஈராக்]]
[[te:ఇరాక్]]
[[tg:Ироқ]]
[[th:ประเทศอิรัก]]
[[tk:Yrak]]
[[tl:Irak]]
[[tpi:Irak]]
[[tt:Ğíraq]]
[[udm:Ирак]]
[[uk:Ірак]]
[[ur:عراق]]
[[uz:Iroq]]
[[vi:Iraq]]
[[vo:Lirakän]]
[[wa:Irak]]
[[war:Irak]]
[[wuu:伊拉克]]
[[yi:איראק]]
[[yo:Irak]]
[[zh:伊拉克]]
[[zh-classical:伊拉克]]
[[zh-min-nan:Iraq]]
[[zh-yue:伊拉克]]
| 