Barak Türkmenleri: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Gerekçe: + kaynak göstermeyi zorunlu kılan bilgi eklentisi Etiket: Elle geri alma |
Epey bir kaynak ve yazı eklendi. Etiketler: potansiyel vandalizm tanım değiştirme Görsel Düzenleyici Anlam ayrımı bağlantıları |
||
1. satır:
{{diğer anlamı2|Barak}}
{{Kaynaksız|tarih=Temmuz 2015}}
Barak Türkmenleri ya da Baraklar, esas olarak Türkiye'nin güneydoğusundaki [[Gaziantep]] ilinin güneydoğu kesiminde [[Barak Ovası]]'nda yaşayan bir Türkmen kabilesidir.
== Etimoloji ==
Bu grubun "Barak" adını taşımasının nedeni tartışmalıdır ve tam olarak bilinmemektedir, ancak bu terim tarihin çeşitli örneklerinde karşımıza çıkmaktadır. Eski Türk takviminde köpek yılının adı Barak'tı. Barak, Oğuzname'de de eski Türk boylarından biri olarak geçmektedir.<ref name=":0">{{Web kaynağı|url=https://turkadlar.com/?c=&ad=barak|başlık=Barak|erişimtarihi=2022-11-10|dil=Turkish|çalışma=turkadlar.com}}</ref> Bir [[Kıtaylar|Kitay]]<ref>{{Web kaynağı|url=https://islamansiklopedisi.org.tr/barak-hacib|başlık=BARAK HÂCİB|erişimtarihi=2022-11-10|dil=tr|çalışma=TDV İslâm Ansiklopedisi}}</ref>soylusu olan Barak Hacip, [[Büyük Selçuklu İmparatorluğu|Selçuklu]] hakimiyetini takiben [[Kirman (şehir)|Kirman]] çevresinde Barak beyliği kurmuştur. Tokat'ta doğup Hoy'da vefat eden Barak Baba 13. ve 14. yüzyıllar arasında yaşamış bir Türk dervişiydi. Itbarak ya da sadece Barak, [[Oğuz Han|Oğuz Kağan]] Anlatılarında adı geçen köpek başlı erkeksi bir yaratıktı. [[Sevan Nişanyan]]'a göre "barak" hızlı koşan ve akıncı anlamına gelir.<ref name=":0" /> Başka bir teori, Barakların adını bir köpek olan ilk totemlerinden aldığını öne sürüyor.<ref name=":1">{{Web kaynağı|url=https://ayhanaydin.info/soylesiler/bilim-insanlari-akademisyenler/224-cahit-tanyol|başlık=Cahit Tanyol|erişimtarihi=2022-11-10|çalışma=ayhanaydin.info}}</ref>
== Tarih ==
=== Köken ===
Destanlarına göre [[Uzun Hasan]] aşiretine mensupturlar. Baraklar, [[Uzun Hasan]]'ın ölümünden sonra başına Feriz Bey'i seçti. Kendisi de Sünni olan Feriz Bey, Alevi Müslüman Barakları Sünni İslam'a geçirtti. Bu rivayete göre Barakların [[Horasan (bölge)|Horasan]]'da bulunduğu, Feriz Bey'in önderliğindeki 80 bin Barak çadırının ve Aşık Dedemoğlu'nun önderliğindeki 4 bin Abdal çadırının Anadolu'da Yozgat çevresine göç ettiği sanılmaktadır.<ref name=":2">{{Web kaynağı|url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4507|başlık=Baraklarda Örf Ve Adet Araştırmaları|yayıncı=Cahit Tanyol}}</ref>
Daha sonra Baraklar, Osmanlı makamlarıyla sorun yaşamaya başladılar: Hikayenin ilk versiyonuna göre, Orta Anadolu'daki yakın köyler, Osmanlı'dan Barakların varlığından rahatsız olan bu göçmenleri topraklarından çıkarmalarını isteyecekti. Başka bir versiyona göre, Osmanlıların posta servisi soyulacaktı. Baraklardan şüphelenen yetkililer, bir Barak Türkmen'ini tutukladı. Kabilenin büyükleri arasındaki bir toplantıdan sonra, Baraklar isyan etmeye karar verdiler ve mahkumu serbest bıraktılar. Buna karşılık Osmanlı kuvvetleri, isyancı Barak Türkmenleri ile Tayy ve Mawali Arap aşiretlerinin kendilerini yemesi umuduyla Barak Türkmenlerini [[Akçakale]]'nin güneyine, [[Julab Nehri|Culab Nehri]] çevresine sürgün etti. [[Kadıoğlu Yusuf Paşa]], devletten af için Barak Türkmenlerine çadır başına bir koyun vergi vermelerini teklif etti. Baraklar kabul edip Osmanlı tarafındaki dedelere 84 bin koyun vermişler ve uzun süren bir çatışmadan sonra Arapları da bölgenin doğu ve güneyinde geri püskürtmüşlerdir.<ref name=":2" />
Osmanlıların Anadolu'ya giderken onları muhafız olmak için manipüle ettiğini bilen Feriz Bey, [[Acem (ülke)|Acem]] ve [[Türkistan]] topraklarına dönmeye karar verdi. Her büyük bu fikri destekledi. Bunu gören Feriz Bey ve Aşık Dedemoğlu, İran Şahı ile bir göç görüşmesi yapmak üzere [[Acem (ülke)|Acem]]'a gittiler. Şah bu teklifi memnuniyetle kabul etti. Feriz Bey dönerken Dedemoğlu ve Abdal yandaşları İran'da kaldı. Feriz Bey, Julab'a döndüğünde, aşiretlerin dağınık olduğunu fark etti ve birçoğu geri göç etmek istemedi. Belirlenen Feriz Bey, 40 bin çadır topladı. Julab'da kalmak isteyenler onu aksine ikna etmeye çalıştılar; ancak aşiretlerin diğer yarısını (çocukları ve eşi dahil) geride bırakarak İran'a geri döndü.<ref name=":2" />
=== Feriz Bey'den Sonra ===
Osmanlılar, kalan 40 bin Barak çadırının kendilerine sorun olacağından korktular: Baraklar bir kez daha Tayy, Mawali ve Milan aşiretleriyle çatıştı ve yine galip geldi. Onlar da isyan etmeye devam ediyorlardı: Türkmen liderlerinden Bediroğlu, bir mesele için Birecik'e gittiğinde, Birecik'in mütesellimleri ona hakaret edip öldürdüler, bunun sonucunda Baraklar Birecik'i bastı ve mütesellimleri parçaladı. Mısırlı Abbas Paşa daha sonra Baraklarla uğraşmakla görevlendirildi.<ref name=":2" />
[[Abbas Paşa]] ile Feriz Bey'in oğlu Mehmed Bey'in görüşmesinden sonra Barak grupları [[Urfa]] ve [[İzmir]] civarına yerleştirildi.<ref name=":2" />
Bu dönemde Baraklar da bu konuda acemi olmalarına ve bu yaşam tarzına tam olarak adapte olamamalarına rağmen yavaş yavaş yerleşip çiftçilik yapmaya başladılar. Abbas Paşa, hasattan sorumlu memurlar atadı.<ref name=":2" />
=== Fırat'ın Batısına Göç ===
Dönemin [[Barak Ovası]] genellikle Reşwan aşiretinin göçebe Kürtleri tarafından işgal edilmiştir. Bir gün, bir nedenden dolayı kabilenin geri kalanına kızgın olan bir Barak ailesi nehirden geçti. Reşwan lideri onları çadırında karşıladı. Kürtler başta samimi görünse de Türkmenlerin gitmesine izin vermediler. Daha sonra Kürt lider, Barak'ın karısına tecavüz etti. Sonunda, Adam olanları büyüklere anlattı. Öfkeli Barak Türkmenleri bunu bir namus meselesi olarak ele aldılar.<ref name=":2" />
Baraklar, devlete karşı başka bir ayaklanma planladı. Ekinlerini yakarak 80 görevliyi ateşe attılar. Aynı zamanda Baraklar develeri ve sürüleriyle nehri geçerek Kürtlerle kanlı bir savaş başlattı.<ref name=":2" />
Yenilgiye uğrayan Kürtler bölgeden kaçtılar ve Nizip'in kuzeyindeki Ermeni ve Çepni bölgelerini sular altında bıraktılar. Çadırları yok olduğundan ve yeni yerleşim bölgesi çok verimli olduğundan, bir kez ve herkes için yerleştiler. Buna rağmen [[Reşvanlar]] yeni yerleşim bölgelerinde yakındaki Türkmenlerle çatışmaya devam ettiler. Aslında Sünni olan Reşvanlar, Alevi olan Çepni Türkmenlerle pek evlenmez, hatta günah olduğu için selam bile vermezlerdi.<ref name=":1" />
Bu arada, otlamaya uygun verimli yaylalar nehrin doğu yakasına geri döndüğü için, zaten kısmen çiftçi olan Baraklar, hızla yerleşik bir hayata adapte oldular. 1850'de [[Francis Rawdon Chesney]], Sajur Nehri'nden Birecik'e kadar uzanan arazinin Barak boyuna bağlı Türkmenler tarafından ekildiğini, bu da Barakların 19. yüzyılın ortalarında<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com.tr/books?id=555UAAAAYAAJ&redir_esc=y|başlık=The Expedition for the Survey of the Rivers Euphrates and Tigris: Carried on by Order of the British Government in the Years 1835, 1836, and 1837; Preceded by Geographical and Historical Notices of the Regions Situated Between the Rivers Nile and Indus|tarih=1850|dil=en|yayıncı=Longman, Brown, Green, and Longmans|ad=Francis Rawdon|soyadı=Chesney}}</ref> yerleşik ya da yarı göçebe olduklarını gösterir. Yine de 70-80 çadır göçebe Barak daha batıya giderek Gaziantep çevresine yayılmış, daha sonra yerleşik Baraklarla temas halindeyken bölgedeki Yörüklerle birleşmiştir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1497974|başlık=KÜLTÜREL BELLEK MEKÂNI: BARAK ODASI VE GELENEĞİ}}</ref><ref name=":2" />
== Din ==
Barak Türkmenlerinin çoğu Sünni Müslümanlardır; ancak geçmişte Barakların birçok Sünni Türk'ün dini uygulamalarından saptığı biliniyor. Örneğin, Barak Türkmen köylerinde, camiler Sünni topluluklar için toplanma yerleri olarak önem taşımasına rağmen, eskiden cami bulmak nadirdi. Aslında birçok Barak Türkmen büyüğü geçmişte Sünni değil Şii<ref name=":1" /> olduklarını ve Sünni Arap aşiretleriyle yakın temas yoluyla bu hale geldiklerini iddia ediyor. Barak cemaatinin, "dede" olarak adlandırılan ve "Barak Dede" (bazen [[Barak Baba]] olarak da anılır)<ref name=":1" /> ve "[[Bozgeyikli Dede]]" olmak üzere iki türe ayrılan manevi olarak etkili üyeleri vardı. Geleneksel anlatıya göre, Barak Türkmenlerinin yaşadığı bölge, Bağdat seferinde önemli bir rol oynayan Barak Dede ve dervişlerine ödül olarak verilmiştir. Bu hediyelerin yeri bilinmiyordu ve geleneksel kurban zamanlarında gizemli bir şekilde ortaya çıkacaklardı. Yine de Barak Türkmenleri olarak kabul edildiler. Bu arada Bozgeyikli Dedeler de Barak Türkmenlerinden değil, başka bir Türkmen grubuydu ve Elbistan'ın kuzeyinde bir köyde kalıyordu. Geleneklere göre her Barak Türkmen hanesi bu iki 'dede'ye düzenli olarak kurbanlık koyun ve keçi bağışlardı. Yavaş yavaş, bu figürlerin dini güçleri azaldı. Hasat sırasında hayvanlar yerine arpa ve buğday gibi tahılları hediye etmeye başladılar.<ref name=":2" />
== Kültür ==
=== Giyim Kuşam ===
Barak Türkmen kadınları geleneksel olarak üç eteği, kemerle giyerler. Kadınların geleneksel halk kıyafetlerinin bir parçası olarak giydikleri "[[Ahmediye]]" olarak bilinen turuncu başörtüsü, Barakların simgesi haline gelen ikonik bir parçadır. Bu genellikle "tozak" olarak bilinen güller ve tüyler içerir. Bazen Ahmediye'nin üzerine bozuk paralı fes giyilir. Erkekler yöresel desenli aba ve beline sarılı bir [[keffiyeh]] ile şalvar giyerler. Kafasına beyaz [[keffiyeh]] giyilebilir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.cafad.org/?pnum=14&pt=Gaziantep|erişimtarihi=2022-11-10|çalışma=www.cafad.org}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/KAYIK%c3%87I-G%c3%bcl%c5%9fen-Dulkar-GAZ%c4%b0ANTEP%e2%80%99%c4%b0N-TAR%c4%b0H%c3%8e-VE-K%c3%9cLT%c3%9cREL-YAPISI-%c4%b0%c3%87%c4%b0NDE-G%c4%b0YS%c4%b0-%c3%96ZELL%c4%b0KLER%c4%b0.pdf|başlık=GAZİANTEP'İN TARİHÎ VE KÜLTÜREL YAPISI İÇİNDE GİYSİ ÖZELLİKLERİ}}</ref>
=== Mutfak ===
Ezogelin çorbası, Barak Türkmenlerinden ödünç alınan Türkiye'nin ulusal mutfağından popüler bir yemektir. Adını 20. yüzyılın başlarında yaşamış bir Barak Türkmen olan [[Ezo Gelin]]'in (Özo veya Ezov Gelin olarak da bilinir) hikayesinden almıştır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.hurriyet.com.tr/lezizz/ezogelin-corbasi-nasil-yapilir-ezogelin-corbasinin-hikayesi-ve-tarifi-41782175#:~:text=Bu%20%C3%A7orbay%C4%B1%20ilk%20defa%20Antep,evde%20olan%20malzemelerle%20buldu%C4%9Fu%20s%C3%B6yleniyor.|başlık=Ezogelin Çorbası Nasıl Yapılır?|erişimtarihi=2022-11-10|dil=tr|çalışma=}}</ref>
=== Halk Dansları ===
Barakların halk oyunlarının çoğu el ele tutuşmayı içerir ve bunlara [[davul]], [[zurna]] ve zambır eşlik eder. Bu nedenle halk arasında bu isim pek kullanılmasa da “[[Halay|Halaylar]]” olarak sınıflandırılmışlardır. Barakların çoğu halayları genellikle yavaştır. Çoğu halay gibi, genellikle bir lider (yerel lehçede "baş kültürü" veya "baş seken" olarak bilinir) bulunur. Barakların danslarının çoğunun Orta Anadolu'dan zorunlu göçe gönderme yapan semboller içerdiği sıklıkla iddia edilir. Barakların seslendirdiği bazı halaylar aşağıda listelenmiştir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1681915|başlık=Barak Türkmenlerinde Halk Oyunları}}</ref>
* Hasan Dağı (Orta Anadolu'da bir dağ.)
* Düz-Şirvani ya da Reşi Düzü (Bu dans Nizip'in kuzeyinde yaşayan Reşwan Kürtlerinden alınmadır.)
* Gaba
* Demircioğlu ya da Garip Halayı (Bu dans [[Âşık Garip|Âşık Garib]]'in şiirlerini içeriyor.)
* Demirci
* Dokuzlu
* Şekeroğlan
* Kuseyri (Kuseyr'den anlamına gelir, [[Altınözü]] ilçesinin eski adıdır.)
* Halebi
* Pekmez
* Üç Ayak
* Sinsin
=== Evlilikler ===
Barak Türkmenleri eskiden [[berdel]] evlilikleri yapardı ve buna Türkçenin yerel lehçelerinde 'değişik' diyorlar.<ref name=":2" />
== Alt Boylar ==
Baraklar birçok gruptan oluşur. Bu gruplar da alt gruplara ayrılmaktadır. Hiyerarşi kaynaktan kaynağa değişir.
Abdurrezaklı: (Yerleşim yerleri çoğunlukla Fırat kıyılarından Sajur Nehri'ne kadar uzanan su kütlelerinin yakınındadır ve bu kabilenin önemli bir kısmı Suriye'dedir..)
* Kasımlı
* Mahmutlu
* Tiryakili
* Çayrazlı
* Ali Dirizli
Kürdülü: (Bu grup lider Kürdülü Kerim'den sonra adlandırılmıştır, Annesi Kürt babası ise Türkmendi.)
* Boz Muratlı
* Kızılca Şarlı
* Bayındırlı
* Geçili
* Sürkızıllı
* Karabacak
* Mazyalı
Torun:
* İnaluşağı
* Haliduşağı
* Osmanuşağı
* Hacıuşağı
* Muharremli
İsalı (Eseli olarak da bilinir.):
* Karakozak
* Adıklı
* İsalı
* Kıyanlı
* Karamanuşağı
== Popüler Kültürde ==
Baraklı Ezo Gelin'in hikayesi 1955,<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.imdb.com/title/tt0330269/|başlık=Ezogelin (1955)}}</ref> 1968,<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.imdb.com/title/tt0345209/|başlık=Ezogelin (1968)}}</ref> ve 1973,<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.imdb.com/title/tt1694057/|başlık=Ezogelin (1973)}}</ref> olmak üzere üç kez filme aktarıldı.
== Tam veya Kısmî Barak Kökenli Önemli Kişiler ==
[[Ali Şahin (1970 doğumlu siyasetçi)|Ali Şahin]] (2 Ocak 1970 doğumlu), Türk siyasetçi, eski Avrupa Birliği Bakan Yardımcısı, [[Adalet ve Kalkınma Partisi]] Gaziantep Milletvekili
[[Yusuf Öztürkmen]] (1 Ocak 1936 - 18 Kasım 2006), Türk siyasetçi ve hukukçu, eski [[Cumhuriyet Halk Partisi]] Gaziantep Milletvekili
[[Cevdet San]] (1908 - 12 Ağustos 1993), Türk siyasetçi, eski [[Demokrat Parti (1946)|Demokrat Parti]] Gaziantep Milletvekili
[[Cahit Tanyol]] (1914 - 11 Ağustos 2020) Türk Sosyolog, Felsefeci{{Etnik grup-taslak}}
[[Kategori:Türk boyları]]
| |||