Jeremiah Horrocks: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Otorite kontrolü şablonu eklendi |
bilgi kutusu eklendi |
||
1. satır:
{{Kısa açıklama|İngiliz astronom (1618–1641)}}
'''Jeremiah Horrocks''' (1618 – 3 Ocak 1641), bazen Jeremiah Horrox adıyla verilen ([[Emmanuel College]] kayıtlarında ve Latince yazdığı manuskriptlerde kullandığı isminin Latinleştirilmiş versiyonu) İngiliz astronom. Ay’ın Dünya’nın etrafında eliptik bir yörüngede döndüğünü gösteren ilk kişidir; ve 1639 yılında Venüs’ün güneşin önünden geçişini önceden gören tek kişidir. Arkadaşı [[William Crabtree]] ile birlikte bu olayı gözlemleyen ve kaydeden ilk kişiler olmuşlardır.▼
{{Infobox scientist
| name = Jeremiah Horrocks
| other_names = Jeremiah Horrox
| image = JeremiahHorrocks.jpg
| image_size = 240px
| caption = Horrocks'un romantikleştirilmiş Viktorya tablosu, 1639'da Venüs'ün geçişinin ilk gözlemini yapıyor. Horrocks'un hiçbir çağdaş portresi günümüze ulaşmadı.<ref name=odnb>{{cite ODNB |title=Horrocks [Horrox], Jeremiah (1618–1641), astronomer |last=Applebaum |first=Wilbur |id=13806 |date=2004 }}</ref>
| birth_date = 1618
| birth_place = Lower Lodge, Otterspool,<br />[[Toxteth|Toxteth Park]], [[Liverpool]], [[Lancashire]], [[İngiltere Krallığı|İngiltere]]
| death_date = 3 January 1641 (aged 22)
| death_place = Toxteth Park, Liverpool, Lancashire, İngiltere
| field = [[Astronomi]], [[Matematik]], [[Mekanik]]
| alma_mater = [[Cambridge Üniversitesi]]
| known_for = {{Yalın liste|
* [[Venüs geçişi]]
* [[Gelgit]]
* [[Eliptik yörünge]]
* [[Ay'ın yörüngesi|Ay yörüngesi]]}}
}}
▲'''Jeremiah Horrocks''' (1618 – 3 Ocak 1641), bazen Jeremiah Horrox adıyla verilen ([[Emmanuel College, Cambridge|Emmanuel College]] kayıtlarında ve Latince yazdığı
Erken ölümü ve İngiliz iç savaşının kaos ortamı, onun bu geçiş ile ilgili bilimsel çalışmasının ([[Venus in sole visa]]) neredeyse kaybına neden olacaktı; ama bu ve diğer çalışmaları nedeniyle o, İngiliz astronomisinin kurucularından birisi olarak kabul edildi.
== Erken yaşamı ve eğitimi ==
Jeremiah Horrocks Liverpool yakınlarında eski bir kraliyet geyik parkı olan Toxteth Park’taki Lower Lodge çiftliğinde doğdu. Babası James, bir saat yapımcısı olan Thomas Aspinwall’in yanına çırak olarak girmek üzere Toxteth Park’a taşınmış ve daha sonra ustasının kızı Mary ile evlenmiştir. Her iki aile de iyi eğitim görmüş Püreiten ailelerdi. Horrocks’lar genç oğullarını Cambridge Üniversitesine gönderirlerdi, ama Aspinwall’ların tercihi Oxford oldu. Ortodoks olmayan inançlarından ötürü Püritenler kamu görevlerinden dışlanmaktaydılar. Bu da onları başka arayışlara yöneltmekteydi; 1600’lerde Aspinwall’ler başarılı bir saat yapımcısı aile haline gelmişti. Jeremiah astronomi ile erken tanıştı; ilk gençlik çağındaki işi, yerel saatleri ayarlamak için yerel öğlen zamanını ölçmeyi de içermekteydi. Püriten yetiştirilme tarzı onun astroloji, büyücülük ve sihir konusunda kalıcı bir kuşku duymasını sağlamıştı.
1632 yılında Horrocks, Cambridge Üniversitesi’ndeki [[Emmanuel College
1635 yılında Horrocks, bilinmeyen bir nedenden ötürü Cambridge’i mezun olmadan terk etti. Marston’a göre işe girene kadar olan ek maliyetleri erteleme ihtiyacı içinde olabilirdi; [[Aughton]]’a göre ise ilgi duyduğu alanlar üzerinde çok fazla yoğunlaştığı için sınavlarında başarısız olmuş olabilir ya da Anglikan eğitimi almak istemiyordu ve bir derece almak onun için sınırlı bir yarar sağlayacaktı.
== Astronomi gözlemleri ==
Horrocks şimdi kendisini [[astronomi]] çalışmalarına vererek astronomi kitapları ve ekipmanı toplamaya başlamıştır. 1638 yılı itibarıyla bulabileceği en iyi teleskopa sahiptir. Liverpool bir denizci kentiydi ve [[usturlab]], [[Jacop'un aleti]] (İki nesnenin açısını ölçmek için kullanılan sekstantın ilkeli) gibi navigasyon aletleri kolayca bulunabilmekteydi. Ancak ihtiyaç duyduğu çok özel astronomi aletlerini bulabileceği bir Pazar yoktu. Bu nedenle de tek çaresi bu aletleri kendisinin yapmasıydı. Bunu yapabilecek durumdaydı; babası ve amcaları hassas aletler yaratma becerisi olan saat imalatçılarıydı. Öyle anlaşılıyor ki gündüzleri aile işine yardımcı oluyordu, ve karşılığında geceleri ailesindeki saat ustaları yıldızları izlemesine yarayacak aletlerin tasarımı ve imalatına yardım ederek onun bu hobisine destek oluyorlardı.
Horrocks üç feet yarıçapında bir radius astronomicus’a –iki yıldız arasındaki açıyı ölçmekte kullanılan hareketli iki nişangahı olan bir Jacop'un aleti (İki nesnenin açısını ölçmek için kullanılan sekstantın ilkeli)- sahip oldu. Ancak 1637 Ocak ayında bu aletinin sınırlarına ulaştı ve daha büyük ve daha yüksek hassasiyette olan bir türünü yaptı. Henüz bir genç iken günün astronomi ile ilgili kitaplarının çoğunu okumuş ve zayıf yanlarını işaretlemişti. On yedisine geldiğinde ise yeni araştırma yöntemleri önermekteydi.
Geleneksel olarak evden ayrıldıktan sonra geçimini sağlamak üzere Lancashire’da Preston yakınlarındaki Much Hoole’da bir papaz yardımcılığı bulmuştu, ancak buna ilişkin çok az veri var. Much Hoole’daki yerel geleneğe göre Bretherton’daki Bank Hall malikanesinin içindeki Carr House’ta oturuyordu. Carr House, zengin bir çiftçi ve tüccar aile olan Stones ailesine ait çok büyük bir mülktü, ve Horrocks olasılıkla Stones’ların çocuklarına öğretmenlik yapıyordu.
Satır 19 ⟶ 42:
Ana makalesi: Transit of Venus, 1639.
[[Dosya:706px-Horrocks Venus in sole.jpg|küçükresim|{{Ortala|Horrocks’un Venüs’ün geçişini
Kepler 1639’da Venüs’ün Güneş’in önünden geçişinin az bir farkla gerçekleşmeyeceğini öngördüğünde Horrocks, Lansberg’in tablolarının hatalı olduğu konusunda ikna olmuştu. Yıllarca Venüs üzerinde kendi gözlemlerini yapan Horrocks gerçekten de bir geçişin olacağını tahmin etti.
Horrocks, Güneş’in görüntüsünü bir teleskop aracılığı ile bu görüntünün güvenli bir biçimde gözlemlenebileceği bir düzlem üzerinde odaklayarak basit bir helioskop yaptı. Much Hoole’daki konumundan, Venüs’ün geçişinin
Horrocks’un gözlemleri onun Venüs’ün boyutu konusunda daha fazla veriye dayanan bir tahmin yapabilmesine –önceden daha büyük ve Dünya’ya daha yakın olduğu düşünülmektedi- ve şimdi astronomik birim (AU) olarak bilinen Güneş ile Dünya arasındaki mesafeyi tahmin edebilmesine olanak verdi. Onun rakamı olan 95 milyon kilometre (59 milyon mil, 0.63 AU) bugün bilinen 150 milyon kilometreden (93 milyon mil) oldukça farklıydı, ancak o zamana kadar önerilenlerden çok daha doğru idi.
▲Kepler 1639’da Venüs’ün Güneş’in önünden geçişinin az bir farkla gerçekleşmeyeceğini öngördüğünde Horrocks, Lansberg’in tablolarının hatalı olduğu konusunda ikna olmuştu. Yıllarca Venüs üzerinde kendi gözlemlerini yapan Horrocks gerçekten de bir geçişin olacağını tahmin etti.
▲Horrocks, Güneş’in görüntüsünü bir teleskop aracılığı ile bu görüntünün güvenli bir biçimde gözlemlenebileceği bir düzlem üzerinde odaklayarak basit bir helioskop yaptı. Much Hoole’daki konumundan, Venüs’ün geçişinin Julian takvimine göre 24 Kasım 1639 (ya da Gregorian takvime göre 4 Aralık) günü yaklaşık olarak öğleden sonra saat 3.00’te başlayacağını hesapladı. Hava bulutluydu, ancak Güneşin önünden geçen Venüs’ün küçük siyah gölgesini ilk olarak 3:15 sıralarında gözlemledi; ve güneş batana kadar yarım saat kadar gözlemini sürdürdü. 1639 geçişi aynı zamanda arkadaşı ve sürekli yazıştığı [[William Crabtree]] tarafından da Manchester yakınlarındaki Broughton’daki evinden gözlemlendi.
▲Horrocks’un gözlemleri onun Venüs’ün boyutu konusunda daha fazla veriye dayanan bir tahmin yapabilmesine –önceden daha büyük ve Dünya’ya daha yakın olduğu düşünülmektedi- ve şimdi astronomik birim (AU) olarak bilinen Güneş ile Dünya arasındaki mesafeyi tahmin edebilmesine olanak verdi. Onun rakamı olan 95 milyon kilometre (59 milyon mil, 0.63 AU) bugün bilinen 150 milyon kilometreden (93 milyon mil) oldukça farklıydı, ancak o zamana kadar önerilenlerden çok daha doğru idi.
Horrocks’un Venüs’ün geçişine ilişkin bilimsel eseri olan Venus in sole visa (Güneş’in üzerinde görülen Venüs), daha sonra [[Johannes Hevelius]] tarafından maliyeti karşılanarak yayınlandı. Yazıldığından yaklaşık 20 yıl sonra, 1662 yılında [[Royal Society]] (Kraliyek Akademisi) üyelerine gösterildiğinde büyük bir heyecan yarattı. Mizah yüklü açıklamalar ve orijinal şiirlerden pasajlarla eser, Horrocks’un heyecanlı ve romantik doğasını ortaya koydu. Venüs geçişlerini ayıran yüzyıl hakkında konuşurken heyecanla şöyle der:
“... Senin dönüşün▼
{{Alıntı|
Gelecek kuşaklar görecek; yıllar geçmeli
Uzak, ama uzun bir zaman sonra muhteşem görünüş
Yine bizim uzak torunlarımızın gözlerini selamlayacak.
Dönem, dünya astronomlarının kendi aralarında anlaşamadıkları ve teologların Kutsal Kitap’larla çelişen görüşlere ateş püskürdüğü, astronomi için büyük bir belirsizlik dönemiydi. Horrocks, dindar bir genç adam olmasına rağmen, kesin bir biçimde bilimsel determinizmin yanında yer aldı.
▲Dönem, dünya astronomlarının kendi aralarında anlaşamadıkları ve teologların Kutsal Kitap’larla çelişen görüşlere ateş püskürdüğü, astronomi için büyük bir belirsizlik dönemiydi. Horrocks, dindar bir genç adam olmasına rağmen, kesin bir biçimde bilimsel determinizmin yanında yer aldı.
Bazı insanların kesin olmayan gözlemleri nedeniyle en yüce Yıldızlar Bilimi’ni bu alandaki belirsizlikten sorumlu tutmak yanlıştır. Kendi hatası olmayan, göksel cisimlerin hareketinden değil, insanların gözlemlerinden kaynaklanan hatalar ve belirsizliklerden kaynaklanan yakınmalar nedeniyle zarar görür... Şimdiye kadar yıldızların hareketlerinde herhangi bir kusurun tespit edilmiş olduğunu düşünmüyorum, ne de böyle bir şeyin bulunabileceğine inanıyorum. Tanrının göksel varlıkları insanların onları gözlemlediğinden daha az mükemmel yarattığı düşüncesi benden uzak olsun. Jeremiah Horrocks.
Satır 38 ⟶ 67:
=== Preston, Moor Park’daki Jeremiah Horrocks Gözlemevi ===
Horrocks 1640’ların ortasında Toxteth Park’a döndü ve bilinmeyen nedenlerden ötürü 3 Ocak 1641 tarihinde 22 yaşında öldü. Crabtree’nin ifadesiyle “İnanılmaz bir kayıp!” O Newton’u Copernicus, Galileo, Brahe ve Kepler ile bağlayan bir köprü olarak tanımlanmıştı. Horrocks Westminster Abbey’de bir plaka ile anılmıştır ve Ay’da bulunan Horrocks krateri onun adını taşımaktadır. 1859 yılında Much Hoole’daki St. Michael kilisesinde onun anısına bir mermer tablet ve vitray pencereler yapılmıştır.
1927 yılında Preston, Moor Park’ta Jeremiah Horrocks Gözlemevi kurulmuştur.
2012 yılında Venüs’ün Güneş’in önünden geçişi Much Hoole’daki kilisede gerçekleştirilen bir törenle kutlanmış, NASA tarafından bütün dünyaya canlı olarak yayınlanmıştır.
=== Jeremiah Horrocks Enstitüsü ===
[[Dosya:Jeremiah Horrocks Observatory, Moor Park - geograph.org.uk - 557619.jpg|küçükresim|{{Ortala|Jeremiah Horrocks Gözlemevi, [[Moor Park, Preston]]}}]]
1993 yılında Central Lancashire Üniversitesinde için Jeremiah Horrocks Astrofizik ve Süperbilgisayar Enstitüsü kurulmuştur. 2012 yılında adı Jeremiah Harrocks Matematik, Fizik ve Astronomy Enstitüsü olarak değiştirilmiştir.
Satır 50 ⟶ 81:
=== Ayrıntılı Okuma ===
* Applebaum, W.; Hatch; Hatch, R. A. (1983). "Boulliau Mercator and Horrocks Venus in Sole Visa - Three Unpublished Letters". Journal for the History of Astronomy 14 (3): 166–179. Bibcode:1983JHA....14..166A.
* Chapman, Allan (1990). "Jeremiah Horrocks, the transit of Venus, and the 'New Astronomy' in early seventeenth-century England". Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society 31: 333–357. Bibcode:1990QJRAS..31..333C.
* Chapman, Allan (2004). "Transit of Venus: Horrocks, Crabtree and the 1639 transit of Venus". Astronomy & Geophysics 45 (5): 5–31. Bibcode:2004A&G....45e..26C. doi:10.1046/j.1468-4004.2003.45526.x.
* Hughes, David W. (2005). "Horrocks's bogus law". Astronomy & Geophysics 46 (1): 14–16. Bibcode:2005A&G....46a..14H. doi:10.1046/j.1468-4004.2003.46114.x.
* Aor, Eli (2000). Venus in Transit. Princeton: Princeton Üniversitesi Yayınları. ISBN 0-691-11589-3.
* Sheehan, William; Westfall, John (2004). The Transits of Venus. Amherst, New York: Prometheus Yayınları. ISBN 1-59102-175-8.
* Whatton, Arundell Blount (1875). Memoir of the Life and Labors of the Rev. Jeremiah Horrox. Londra: William Hunt and Company.
* Applebaum, Wilbur (2012). Venus Seen on the Sun: The First Observation of a Transit of Venus by Jeremiah Horrocks. Leiden & Boston: Brill. ISBN 978-90-04-22193-2.
== Dış bağlantılar ==
*
*
*
* [https://en.wikipedia.org/wiki/John_J._O%27Connor_(mathematician) Metematik tarihi arşivi, St Andrews Üniversitesi]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140529112645/http://en.wikipedia.org/wiki/John_J._O%27Connor_%28mathematician%29 |tarih=29 Mayıs 2014 }}
*
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
Bu makale [https://en.wikipedia.org/wiki/Jeremiah_Horrocks#Early_life_and_education Wikipedia'nın aynı başlıklı İngilizce makalesinden]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140531182617/http://en.wikipedia.org/wiki/Jeremiah_Horrocks#Early_life_and_education |tarih=31 Mayıs 2014 }} çevirilmiştir.▼
▲Bu makale [https://en.wikipedia.org/wiki/Jeremiah_Horrocks#Early_life_and_education
{{Otorite kontrolü}}
| |||