Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn: Revizyonlar arasındaki fark

[[Kasımpaşa]] semtinin [[Hasköy, Beyoğlu|Hasköy]] sahilinde yer alan okulun başlangıcı, padişah [[III. Selim]]'in [[Eyüp]]'teki Bahriye Yazlığı’nda açılan ''Mühendishane-i Sultani''dir.<ref name="msb">{{Web kaynağı | soyadı1 = Yazıcı | ad1 = Alâettin | başlık = Türkiye'de Askeri Yüksekokullar Tarihçesi | url = https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/942/197002243.pdf?sequence=1&isAllowed=y | yayıncı = Milli Savunma Bakanlığı Araştırma Ve Geliştirme Başkanlığı, 1963 | erişimtarihi = 14 Nisan 2020 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20200424133733/https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/942/197002243.pdf?sequence=1&isAllowed=y |arşivtarihi= 24 Nisan 2020 | ölüurl = hayır }}</ref> Kağıthane Topçu Talimgâhındaki bir atış tatbikatına katılan padişahın nişancılık ve eğitimin zayıf olduğunu gözlemlemesi ve atış yerine çağrılan matematikçi [[Gelenbevi İsmail Efendi|İsmail Efendi]] sayesinde atışların düzeltilmesi; okuryazar, matematik bilen topçu subayı yetiştirmek gereğini göstermişti.<ref name=msb/> Böylece kurulan Eyüp'teki Mühendishane-i Sultani'de öğrencilere daha çok temel eğitim niteliğinde kuramsal dersler verildi.<ref name=emo>{{Web kaynağı | soyadı1 = Acar | ad1 = Şinasi | yazar2 = Bir, Atilla | yazar3 = Kaçar, Mustafa | başlık = Osmanlı’da sivil mühendis yetiştirmek üzere açılan Hendese-i Mülkiye Mektebi | url = http://www.emo.org.tr/ekler/7877287cd4a8ad7_ek.pdf?dergi=1109 | yayıncı = Osmanlı Bilimi Araştırmaları, Sayı 17, Yıl 2016 | erişimtarihi = 15 Nisan 2020 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20200424133803/http://www.emo.org.tr/ekler/7877287cd4a8ad7_ek.pdf?dergi=1109 |arşivtarihi= 24 Nisan 2020 | ölüurl = hayır }}</ref> 1793 yılında Hasköy'de Humbaracı Kışlası arazisi üzerinde yeni bir okul binasının temeli atıldı. İnşa edilen bina, Osmanlı Devletinin klasik medrese eğitimi dışında bilime yönelik eğitim hareketinde ilk inşa edilen yapılardandı. İnşaat 1794 yılında büyük ölçüde tamamlandı ve Mühendishane-i Sultani yeni binaya taşındı.

Okulun "''Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn''" adıyla açılışı 10 Mayıs 1795 tarihinde gerçekleşti.<ref name=msb/> Öğrenci olarak eski Humbarahane ve Mühendishane mensuplarının çocukları ile Enderun-i Hümayun Ağaları'nın gençleri kabul edildi.<ref name=msb/> III. Selim'in danıştığı Ignatius Mouradgea d'Ohsson'ın önerisi ve Viyana'da geçici elçi olarak bulunan [[Ebubekir Ratip Efendi]]'nin gözlemlediği askerlik ve mühendislik akademileri örnek alınarak kurulan okul dört yıllıktı ve ders programı Fransız askeri okullarınınkiyle aynı idi. O dönemde riyaziye (matematik) öğreten tek okul idi.<ref name=msb/> Mühendishane'de teorik derslerden başka uygulamalı dersler verilmekte; haftanın belirli günleri öğrencilere arazi üzerinde tatbikat yaptırılmaktaydı.<ref name=itu/> Uzun yıllar okulun idareciliğini ve baş hocalığını geometri ve cebir hocası [[Müderris Abdurrahman Efendi]] üstlendi. Eğitim, dört mühendis hoca ([[Hüseyin Rıfkı Tamani|Hüseyin Rıfkı]], İbrâhim Kâmi, Hâfız Seyyid İbrâhim Edhem, Elhac Hâfız Abdullah) tarafından sürdürüldü. 1801’de mühendis Selim'in (Bailey) kadroya alınmasıyla hoca sayısı beşe yükseldi.<ref name="tdv">{{Web kaynağı | soyadı1 = Beydilli | ad1 = Kemal | başlık = Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyun | url = https://islamansiklopedisi.org.tr/muhendishane-i-berri-i-humayun | yayıncı = Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 31, Yıl 2006 | erişimtarihi = 15 Nisan 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200424133812/https://islamansiklopedisi.org.tr/muhendishane-i-berri-i-humayun | arşivtarihi = 24 Nisan 2020 | ölüurl = hayır }}</ref>

Mühendishane'nin kütüphanesi için ilk kitaplar ve gerekli aletler Enderûn-ı Hümâyun Hazinesi’nden tahsis edildi.<ref name=tdv/> Padişah III. Selim, sarayda Mühendishane'nin işine yarayacak kitap ve aletlerin hepsini oraya devretti.<ref name=itu/> Kütüphane özellikle 1799 yılında ölen [[Ebubekir Ratip Efendi]]’nin terekesinden alınan çok sayıdaki kitap, harita, teknik alet ve edevatla zenginleşti.<ref name=tdv/> 1780'de tamamlanan otuz beş ciltlik ünlü [[Encyclopédie|Fransız Ansiklopedisi]] de kütüphane de yer alan kitaplardandı.<ref name=tdv/> Binası ve aletleri çok iyi olduğundan [[Mühendishane-i Bahrî-i Hümâyûn]]'un öğrencileri de haftanın iki günü oraya gelerek bazı dersleri Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn öğrencileri beraber görürlerdi.<ref name=emo/> Mühendishane'nin kitap ye aletlerinin bir bölümü hâlen İstanbul Teknik Üniversitesi'nde Bilim ve Teknoloji Tarihi Araştırma Merkezi'ndedir.<ref name=itu/>

Ders kitaplarının çeşitli çizelgeler ve geometrik şekiller içermesinden ötürü bunların hatasız çoğaltılması amacıyla 1796 yılında Mühendishane'nin zemin katında bir matbaa kuruldu.<ref name=tdv/> Müderris Abdurrahman Efendi matbaa müdürü oldu. Bu matbaada basılan ilk kitabın, [[Mahmud Raif Efendi]]'nin yazdığı Fransızca kitap olması muhtemeldir.<ref name=itu/>

Başlangıçta Humbaracı ve Lağımcı ocaklarına dair kanunnâme ile düzenlenen ve kendi kanunnamesi olmayan Mühendishâne için 1806 yılında Mühendisname Kanunnamesi yürürlüğe konuldu. 26 Temmuz 1806 tarihinde de [[Hüseyin Rıfkı Tamani]], ''"Mühendishâne-i Berri-i Hümâyûn Serhocası"'' olarak tayin edildi. Bu, resmî belgelerde geçen ilk başhocalık unvanı idi.<ref name="bashoca">{{Web kaynağı | başlık = Nobel Ödüllü Hoca'dan “BAŞHOCALAR”a Saygı | url = http://www.itu.edu.tr/itu-hakkinda/haberler/2016/05/17/nobel-odullu-hocadan-bashocalara-saygi | yayıncı = ITÜ web sitesi, 17 Mayıs 2016 | erişimtarihi = 30 Nisan 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200516145849/http://www.itu.edu.tr/itu-hakkinda/haberler/2016/05/17/nobel-odullu-hocadan-bashocalara-saygi | arşivtarihi = 16 Mayıs 2020 | ölüurl = hayır }}</ref> 1806-1817 yılları arasında Hüseyin Rıfkı Efendi, 1817-1830 arasında Seyyid Ali Paşa, 1830-1836 yılları arasında [[Hoca İshak Efendi]] Başhocalık görevini yürütmüştür. Seyyid Ali Paşa 1836-1845 yılları arasında ikinci kez Başhoca oldu. Aynı dönemde Başhocalık unvanı nazırlık ile birleştirildi ve kaldırıldı.

Hoca İshak Efendi başhocalığı sırasında okulda müfredat programını yeniden düzenledi, bazı hocaları görevden uzaklaştırdı. O vakte kadar öğrencilerinin yerde oturup dizleri üzerinde not tuttukları okulu sandalye ve masalar ile donatıp [[kara tahta]]lı sınıflar oluşturdu ve Batılı askerî okulların programına benzer bir program uyguladı.<ref name="sinan">{{Web kaynağı | soyadı1 = Çuluk | ad1 = Sinan | başlık = 19. yüzyıl başında mühendishane atılımı | url = https://tarihdergi.com/19-yuzyil-basinda-muhendishane-atilimi/ | yayıncı = Tarihdergi.com, Aralık 2019 | erişimtarihi = 12 Mayıs 2021 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210512154851/https://tarihdergi.com/19-yuzyil-basinda-muhendishane-atilimi/ | arşivtarihi = 12 Mayıs 2021}}</ref> O zamana kadar mühendishanede eksikliği giderilemeyen Fransızca ders kitaplarının tercümelerini tamamladı. 1834'te padişah [[II. Mahmud]]'un emri ile [[Mekteb-i Harbiye]] kurulunca gerek yeni açılan Mektebi-i Harbiye'ye gerekse Mühendishane'ye hoca, askerî fabrikalara teknik eleman yetiştirmek üzere Türk eğitim tarihinde ilk defa Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn'dan iki subayı ve on öğrenci İngiltere'ye gönderildi.<ref name=msb/><ref name=emo/> Bu öğrenciler eğitimlerini tamamlayıp döndüklerinde ülkede [[Tanzimat Devri]] denen yeni bir dönem başlamıştı ve eğitim alanında yenilikler yapılmaktaydı. Yeni dönemde okulda da önemli değişiklikler oldu. 1847'de çıkarılan nizamname ile Mühendishane, bir idadi sayıldı ve binaya ilaveler yapılarak öğrenim süreleri dörder yıl olan, bir topçu ve mimari yani istihkâm sınıfları açıldı. Okulun adı ''Topçu ve Mimar Mektebi'' oldu. Arazi ölçümü, analitik geometri, astronomi, fizik, balistik, harp tarihi, topçuluk gibi dersleri vermek üzere Avrupa'dan birçok uzman getirildi. O vakte kadar okula mühendislik, kalfalık yapmış değişik yaş gruplarından öğrenciler kabul edilmekte iken 1847'de seçilen gençlerden ayrı bir Harbiye sınıfı oluşturuldu.

1883 yılında Mühendishane'nin yanına yeni bir inşa edildi ve burada Mühendishane Nezareti'ne bağlı bir ''"Hendese-i Mülkiye Mektebi''" kurularak sivil mühendisler yetiştirilmeye başladı. Hendese-i Mülkiye 1909'da [[Mühendis Mekteb-i Âlîsi]] adını alarak ülkenin altyapı inşaatlarında görev alan kadroları yetiştirdi. Mühendislik ve mimarlık öğretimi, 1928 yılından itibaren [[Yüksek Mühendis Mektebi]]'nde, 1944 yılından sonra da [[İstanbul Teknik Üniversitesi]]'nde sürdürüldü.