Telif hakkı: Revizyonlar arasındaki fark

'''Telif hakkı''' ({{dil|en|copyright}}), bir kişi ya da kişilerin her türlü fikrî emeği ile meydana getirdiği [[bilgi]], düşünce, [[sanat eseri]] ve ürününün kullanılması ve kopyalanması ile ilgili hukuken sağlanan haklardır. Telif hakkının doğması için tescile gerek yoktur.<ref name="Nasıl Korunur">{{Web kaynağı | url = http://www.telifhaklari.gov.tr/Telif-Nasil-Korunur | yayımcı = T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı | başlık = Telif Hakkı Nasıl Korunur? | erişimtarihi = 22 Haziran 2016 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151203060323/http://www.telifhaklari.gov.tr/Telif-Hakki-Nasil-Korunur | arşivtarihi = 3 Aralık 2015 | ölüurl =evet}}</ref> Fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar eserin üretilmesiyle birlikte doğar.<ref name="Telif Haklarının Özellikleri">{{Web kaynağı | url = http://www.telifhaklari.gov.tr/Telif-Hakki-Nedir | yayımcı = T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı | başlık = Telif Haklarının Özellikleri | erişimtarihi = 22 Haziran 2016 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151120073252/http://www.telifhaklari.gov.tr/Telif-Hakki-Nedir | arşivtarihi = 20 Kasım 2015 | ölüurl =evet}}</ref> Bununla birlikte eser sahibi isterse ülkenin ilgili tescil birimlerinde (mesela Türkiye'de noter ya da Kültür Turizm Bakanlığı) isteğe bağlı olarak kayıt-tescil tescili yaptırabilir. Telif hakları, genellikle belli bir süre için geçerlidir.

[[Telif hakkı simgesi]], [[çember]] içinde bir "[[C]]" harfidir, [[Telif hakkı simgesi|©]] harfi üzerinde bulunduğu yapanın telif haklarının korunduğunu belirtir ve [[İngilizce]] "[[copyright]]" kelimesini ifade eder. C sembolü kullanılsın ya da kullanılmasın;, orijinal her fikir ve ürün, doğuştan telif haklarına sahiptir.

Telif hakların korunması temel insan haklarından biridir. [[İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi]]'nin 27. maddesine göre herkesin yaptığı her türlü bilim, edebiyat veya sanat eserinden mütevellit manevîmanevi ve maddîmaddi menfaatlerin korunmasına hakkı vardır.

Telif hakları genellikle belli bir süre için geçerlidir. Ülkelerin kendi kanunîkanuni mevzuatlarına bağlı olarak koruma süresi pek çok ülkede eser sahibi yaşadığı süre ve ölümünden itibaren 50 - 70 yıl süre için geçerlidir (Mesela Türkiye'de 70 yıldır.<ref name="Kaç yıl süreyle korunur">{{Web kaynağı | url = http://www.telifhaklari.gov.tr/Telif-Hakki-Kac-Yil-Sureyle-Korunur | yayımcı = T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı | başlık = Türkiye'de Kaç Yıl Süreyle Korunur? | erişimtarihi = 22 Haziran 2016 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151130062721/http://www.telifhaklari.gov.tr/Telif-Hakki-Kac-Yil-Sureyle-Korunur | arşivtarihi = 30 Kasım 2015 | ölüurl =evet}}</ref>) .Bu süre işin türüne, çalışmanın bir fert ya da şirket tarafından oluşturulup oluşturulmadığına, aleniyet kazanıp kazanmadığına ve diğer bazı değişkenlere bağlı olabilir.

Telif hakları herkese karşı ileri sürülebilirler. Ancak toplum menfaatinin korunması gibi nedenlerle bu mutlak hakka [[yasa]]larla çeşitli sınırlamalar getirilebilir. Mutlak hakka getirilen bu sınırlandırmalar:; Kamukamu yararı, kamu düzeni, genel ahlak gibi sebeplerle getirilen sınırlamalar ve hususi menfaat (şahsi kullanım vs.) yararına getirilen istisnalardan oluşabilir. Örneğin, telif hakkı saklı bir eserin kâr amacı güdülmeksizin, şahsi kullanım amacıyla çoğaltılabilmesi mümkün olabilir.<ref name="Telif Haklarının Özellikleri"/>

Telif hakları, tescil edilmeseler dahi yasal koruma altındadır. Yani bir eser yayımlandığı andan itibaren korunması gereken statüye kavuşur. Telif anlaşmazlıklarında bir eseri ilk olarak kimin ürettiğinin tespiti için çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bunlardan en meşhuru ''zaman damgalı elektronik imza ile imzalanmış dokümandır''. Yine amatör makale yazarlarının sık başvurduğu bir diğer yöntem ise e-posta ''mail göndermek suretiyle kayıt altına almaktır''. Bunların yanında toplumdaki tanınmışlığın tespiti şahitler yoluyla da mümkündür. Bir telif hakkı ihlalinde Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun (FSEK) 71. maddesi uyarınca suç duyurusunda bulunulabilir. Buna ilaveten Fikri Haklar Mahkemesi'ndeMahkemesinde hukuk davası açmak ve savcılık kanalıyla FSEK Ek maddeek 4. madde uyarınca erişim engelletmek de mümkündür. FSEK Ekek 4. madde gereği erişim engelletebilmek için evvela ''ihtarname çekmek/bildirimde bulunmak'' gerekmektedir. Bu ihtarda/bildirimde; kopya içerik barındıran kişiye ilgili içeriği kaldırması için 3 günlük mühlet verilmelidir. Ayrıca telif haklarının korumasının bizzat resmi bir kurum tarafından yapılması için müracaatta bulunmak mümkündür.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.telifhaklari.gov.tr/Basvuru-Islemleri |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=9 Haziran 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200525172616/http://www.telifhaklari.gov.tr/Basvuru-Islemleri |arşivtarihi=25 Mayıs 2020 |ölüurl=evet}}</ref>

1789'da [[Fransız Devrimi|Fransız İhtilali]] ile [[Fransa]]'da locaların imtiyazları kaldırılmış; eser sahipleri korumadan tamamen yoksun kalmıştı. 1791 ve 1793 yıllarında telif hükümleri içere yasa çalışmaları yapıldı. Bu çalışmalar ile eser sahibinin fikri mülkiyet hakkının süresi, yaşamı boyunca ve ölümünden sonra 10 yıl süreyle sınırlandırılması belirlenerek düzenlendi. On yıllık koruma süresinden sonra eserin "[[kamu malı]]" halinehâline dönüşmesi sistemi benimsenmiştir.<ref name=":0" /> Benzer yasal düzenleme çalışmalarına daha sonra [[Almanya]], [[İsviçre]] ve [[İspanya]] gibi diğer Avrupa ülkeleri de katıldı. Fransa'da Fransız İhtilali'nin ardından çıkan yasaları 1810, 1854, 1866 tarihlerindeki yasalaşma çalışmaları izledi. Bu çalışmalar mahkeme içtihatları ile birlikte gelişerek 1957 fikir ve sanat eserleri kanunu kabul edildi. Kanun, günümüzde Fikri Mülkiyet Kanunu adın taşır, telif ve sınai mülkiyet haklarını birlikte içerir.

18. yüzyılda ortaya çıkan ilk telif kanunları edebiedebî eserleri koruma altına almaya yönelikti;. zamanlaZamanla müzik ve resim alanında eserlerin telif hakları kapsamında değerlendirilmesi için çalışmalar yapıldı;. çokÇok sonra haritalar, maketler, kabartmalar, oymalar, el yazmaları, bilimsel eserler, mimari eserler, tezhipler bu kapsamda değerlendirildi. 1990'lı yıllardan itibaren n bilgisayar ve bilgisayar programları da sinema eserleri, pandomimalar, koreografilerden sonra eser sayılıp fikrifikrî ürünler olarak koruma altına alınmaya başladı.

Kraliçe Anna Yasası'ndan sonra neredeyse tüm ülkelerin katıldığı uluslararası anlaşmalarla telif hakkı yasalarının dünya çapında bir dereceye kadar uyumlu halehâle getirilmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://sertifika.creativecommons.org.tr/boeluem-2-telif-hakki-yasasi/untitled-5 | başlık = 2.2 Telif hakkının küresel yönleri | erişimtarihi = 3 Kasım 2021 | çalışma = Creative Commons Certificate for Educators, Academic Librarians and GLAM. | arşivengelli = evet}}</ref> En önemli uluslararası anlaşmalardan biri 1886’da imzalanan [[Bern Sözleşmesi]]'dir. Bern Sözleşmesi’nin telif hakkı koruması standartları, yazarın minimum yaşam süresini artı 50 yıl olarak belirlenmiştir. 1886'da sözleşmeyi imzalayan ülkeler Bern Birliği'niBirliğini oluşturmuştur. Sözleşme, 1979'da son halinihâlini aldı.