Vikipedi

Lütercilik: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
VT Bot (mesaj | katkılar)
69.657 değişiklik
k düzeltme (hata bildir)
Etiketler: AWB Geri alındı
Gerekçe: VP:TBA
Etiket: Elle geri alma
1. satır:
{{Düzenle|tarih=Ağustos 2020}}{{Yersiz önem verme}}[[Dosya:Lutherrose.svg|küçükresim|Gül içine yerleştirilmiş Haç Lutheranizm'i simgeler]]
'''Lütercilik'''<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.tdk.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EFBD4383B59FF9B650|başlık=TDK|erişimtarihi=20 Şubat 2009|arşivtarihi=24 Şubat 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090224173314/http://tdk.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EFBD4383B59FF9B650|ölüurl=evet}}</ref>, '''Lutheryanlık'''<ref>{{kitap kaynağı|url=https://books.google.com.tr/books?id=efLOdD9QA_kC&pg=PA220&dq=%22Lutheryanl%C4%B1k%22&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwjakq-10u_nAhVSxIsKHY1FDJMQ6AEIKTAA#v=onepage&q=%22Lutheryanl%C4%B1k%22&f=false|başlık=Siyaset Bilimi|erişimtarihi=26 Şubat 2020|sayfa=220|sayfalar=|yer=Eskişehir|yayıncı=Açıköğretim Fakültesi Yayını|yıl=2004|ad=Ahmet Taner|soyadı=Kışlalı|isbn=9750602935|yazarbağı=Ahmet Taner Kışlalı|dil=Türkçe|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200725121106/https://books.google.com.tr/books?id=efLOdD9QA_kC&pg=PA220&dq=%22Lutheryanl%C4%B1k%22&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwjakq-10u_nAhVSxIsKHY1FDJMQ6AEIKTAA#v=onepage&q=%22Lutheryanl%C4%B1k%22&f=false|arşivtarihi=25 Temmuz 2020|ölüurl=hayır}}</ref>, '''Luteryenlik''' ya da '''Lutheranizm'''<ref>{{Web kaynağı | url = https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/109414 | başlık = Protestan Ahlakiliği Sorunu
ve Philip Melanchthon | tarih = 2004 | yayıncı = dergipark.org.tr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200326074241/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/109414 | arşivtarihi = 26 Mart 2020}}</ref> eski bir [[Augustinus|Augustinuscu]]cu [[keşiş]] olan [[Martin Luther]]'in, [[Katolik Kilisesi|Katolik]] kilisesinin kilise babalarına dayalı elçisel binlerce yıllık öğretisini reddederek kendi yaptığı yorumlar ile kilise otoritesini ve geleneğini yok sayması sonucu ortaya çıkmış bir [[mezhep]]tir. [[Protestanlık|Protestan]] hareketinin çıkışına ve kilisenin bölünerek binlerce kola ayrılmasına sebebiyet vermiştir. Luteryenlik, [[Avrupa]]'da [[Almanya]] başta olmak üzere, özellikle [[Kuzey Avrupa]] ve [[İskandinav]] ülkelerinde yandaş bulmuştur. Bugün günümüzde Episkopal mezhebi ile birlikte en liberal ve açık görüşlü mezhep olarak bilinir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.haberler.com/amerikan-episkopal-kilisesi-escinsel-rahip-haberi/ | başlık = | erişimtarihi = | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200727120226/https://www.haberler.com/amerikan-episkopal-kilisesi-escinsel-rahip-haberi/ | arşivtarihi = 27 Temmuz 2020 | ölüurl =hayır}}</ref>
 
== Doktrin ==
Kadim [[Ortodoks Hristiyanlık|Ortodoks]] ve Katolik kiliselerinden farklı olarak sadece iki [[sakrament]] kabul edilir ve sadece imanla, iyi işlerden bağımsız olarak kurtuluşun geldiğine inanılır. "Sola Scriptura" yani sadece Kutsal Kitap kavramı da ilk Luteryen düşünce ile birlikte ortaya çıkmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.ist-pro-kil-vak.info/hakkimizda/protestanl%C4%B1k-nedir/ | başlık = Sola Fide-Sadece İman | erişimtarihi = | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131208025725/http://www.ist-pro-kil-vak.info/hakkimizda/protestanl%C4%B1k-nedir/ | arşivtarihi = 8 Aralık 2013 | ölüurl =hayır}}</ref> Binlerce yıllık [[havari]]lerden günümüze gelerek korunmuş sözlü kilise geleneği bırakılarak sadece [[Kitâb-ı Mukaddes|Kutsal Kitap]] esas alınmalıdır denmiştir. [[Kalvenizm|Kalvinist]] [[Reform]] Kiliseleri'nden farklı olarak kiliselerinde resim ve heykel bulundurulur ve ayinler daha gelenekseldir. Kutsal Kitap'ta batırarak vaftiz gerekirken Luteryen kilisede vaftizin belirli bir şekli bulunmaz. Bir damla su ile bile insanlarvaftiz edilebilir.
Luteryen Kiliseler, [[ekümenik]] ilişkilere ve [[Hristiyanlık|Hristiyan]] birliğine verdikleri destek çerçevesinde, diğer [[Protestanlık|Protestan Mezhep]] ve Kiliseleri ile beraber, [[Anglikan]], Katolik ve Ortodoks kiliseleri ile diyalog içindedirler. Amerika'da [[Episkopal Kilise (ABD)|Episkopal Kilise]] ile komünyon birliği içindedirler.
 
Teolojik anlamda her ne kadar birbirleri ile uyum içinde oldukları söylense de birçok ritüeller yerden yere değişmektedir. Nitekim ritüellerin kurtuluş getirmediğine olan inançtan dolayı Katolik ve Ortodoks kiliselerdeki gibi bir kilise disiplininden söz etmek mümkün değildir. Bazı kiliseler daha litürjik ibadette bulunurken bazıları ise geleneği tamamen terk etmiştir. Stabil ve merkezi bir yapısı bulunmamaktadır. Amerika Luteryen Kilise'sinin baş episkoposu Elizabeth Eaton hanımefendidir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://sanmarcoslutheran.org/past-events/visit-by-presiding-bishop-elizabeth-eaton/ | başlık = Elizabeth Eaton Başepiskopos | erişimtarihi = | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160827201411/http://sanmarcoslutheran.org/past-events/visit-by-presiding-bishop-elizabeth-eaton/ | arşivtarihi = 27 Ağustos 2016 | ölüurl =hayır}}</ref> İsveç Luteryen Kilisesi Başepiskoposu ise Antje Jackelén hanımefendidir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.haberturk.com/dunya/haber/958232-isvecin-ilk-kadin-baspiskoposu | başlık = Kadın Başepiskopos | erişimtarihi = | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200727130903/https://www.haberturk.com/dunya/haber/958232-isvecin-ilk-kadin-baspiskoposu | arşivtarihi = 27 Temmuz 2020 | ölüurl =hayır}}</ref>
 
Luteryen Kiliseler iç işlerinde bağımsızdır, ama hemen hemen tüm cemaatler, merkezi [[İsviçre]], [[Cenevre]]'de bulunan Dünya Lutheran Kiliseler Federasyonu'na ve Dünya Kiliseler Konseyi'ne üyedirler.
[[Dosya:Lutheran Church pastor - DC Capital Pride - 2014-06-07 (14396450431).jpg|küçükresim|Luteryen Kilise Kadın Rahibi Onur Yürüyüşü]]Luteryenlik, diğer kiliselere kıyasla daha açık görüşlü ve liberal bir mezhep olmakla beraber kadınların din adamı olabilmelerine<ref>{{Web kaynağı|url=https://haber.sat7turk.com/papa-kadinlar-asla-rahip-olamayacak/|başlık=Kadın Rahipliği|erişimtarihi=|arşivtarihi=15 Kasım 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161115171318/https://haber.sat7turk.com/papa-kadinlar-asla-rahip-olamayacak/|tarih=|ölüurl=hayır|çalışma=|yayıncı=}}</ref>, eşcinsellerin de evlilik yapıp kilisede ibadet edebilmelerine olanak tanımıştır.<ref name="web.archive.org">{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200728091208/https://medyascope.tv/2018/11/07/siradisi-ozellikleriyle-yenilikci-bir-kilise-isvec-lutheryen-kilisesi/|tarih=28 Temmuz 2020}} </ref> Elizabeth Platz, 22 Kasım 1970'de Amerika Luteryen Kilisesi'nin atanmış ilk kadın rahibi olmuştur.
 
[[Ötenazi]] ve [[kürtaj]] konularında da diğer muhafazakar Hristiyan kiliselerine göre daha liberal bir tutumdadırlar. 2009 yılında ise eşcinsel evliliğin kilisede uygun görülmesiyle ilgili karar alınmış, ayrımcılığa karşı adım atılmıştır. Norveç Luteryen Kilisesi aynı şekilde 2016 yılında eşcinsel evliliği onaylayıcı karar almıştır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://haber.sat7turk.com/norvec-luteryen-kilisesinde-escinsel-evlilik-karari/|başlık=|erişimtarihi=|arşivtarihi=15 Nisan 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160415162424/https://haber.sat7turk.com/norvec-luteryen-kilisesinde-escinsel-evlilik-karari/|tarih=|ölüurl=hayır|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Almanya'da Berlin Luteryen Kilisesi derneğinin eliyle Berlin’de tarihî Luteryen Georgen Parochial mezarlığında 400 metrekarelik bir alan lezbiyenlere ayrıldı.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.lezce.com/lezbiyen-haber/almanyada+lezbiyenlere+ozel+mezarlik-13-866.html|başlık=Berlin Luteryen Lezbiyen Mezarlığı|erişimtarihi=|arşivtarihi=27 Temmuz 2020|arşivengelli=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200727090106/http://www.lezce.com/lezbiyen-haber/almanyada+lezbiyenlere+ozel+mezarlik-13-866.html|tarih=|ölüurl=hayır|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Her sene LGBT vatandaşlar tarafından yapılan Onur Yürüyüşleri'ne Luteryen Kiliseler'in (özellikle Amerika ve Avrupa) verdiği destekler oldukça meşhurdur.<ref name>{{Webarşiv|url="https://web.archive.org"/web/20200728091208/https://medyascope.tv/2018/11/07/siradisi-ozellikleriyle-yenilikci-bir-kilise-isvec-lutheryen-kilisesi/|tarih=28 Temmuz 2020}} </ref> Birçok kilisenin "Eşcinsel Teolojisi" isimli kitapları dahil bulunur.▼
San Fransisko Luteryen Kilisesinde papaz olan Travesti Kökenli Trans Erkek Megan Rohrer,<ref>{{Web kaynağı|url=https://tr.sputniknews.com/amp/20210512/amerika-hristiyan-toplulugunun-ilk-trans-piskoposu-oldu-herkesin-basimizin-ustunde-yeri-var-1044486540.html=}}</ref> ABD'de Evanjelik Luteryen Kilisesinin Sierra Pasifik Konsiline piskopos olarak seçildi. Amerika Hristiyan Topluluğu'nda ilk Trans-Travesti Piskopos olarak damga vurdu.
 
Amerika Luteryen Kilisesi'nin Başpiskoposu Elizabeth A. Eaton, trans Rohrer'in seçilmesi kararını olumlu karşıladı.
 
NBC Haberlerinden aktarılan habere göre, Başpiskopos Eaton, ‘tanrının her birimize İsa'nın vücudunu inşa edecek şeyler bahşettiğine’ inandığını belirterek, “Biz 'Herkesin başımızın üstünde yeri var' (all are welcome) dediğimizde, (kelimenin tam anlamıyla) herkesin başımızın üzerinde yeri olduğunu kastediyorduk" diye konuştu.
 
Benzer şekilde, Courtesy Westview Luteryen Kilise'sinde ise önceden erkek olup cinsiyet değiştiren trans-travesti bir birey olan Nicole Garcia da peder olarak <ref>{{Web kaynağı|url=https://lgbtqreligiousarchives.org/profiles/nicole-garcia=}}</ref>
 
Luteryen Kilise'ler o kadar açık görüşlüdür ki Peder Hanımefendi Nadia Bolz-Weber örneğin bir vaazında evlilik dışı cinsel ilişkiden bahsediyor: "20 yıllık fiziksel ilişkinin pek olmadığı bir evlilik sonrası boşandım ve 6 ay sonra eski erkek arkadaşım Eric ile iletişime geçtim. İlk cinsel ilişkimiz harika geçti. Ruhumun yumuşadığını ve Tanrı'ya daha çok yaklaştığımı fark ettim. O gün ilk defa sex ve din arasındaki bağlantıyı sorguladım."<ref>{{Web kaynağı|url=https://news.newyorker.com/on-religion/the-lutheran-pastor-calling-for-a-sexual-reformation/|başlık=|Evlilik Öncesi Cinsellik|erişimtarihi=|arşivtarihi=15 Nisan 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160415162424/https://www.newyorker.com/news/on-religion/the-lutheran-pastor-calling-for-a-sexual-reformation/|tarih=|ölüurl=hayır|çalışma=|yayıncı=}}</ref>
 
Bazı Luteryen Kiliseler ise kilisede Pagan öğeler bulundurur, putlar, tütsüleri vardır. Hayvan maskeleri, yoga kristalleri ile ibadet edip Tanrı'yı dişi Tanrıça olarak adlandırırlar. Aksi takdirde cinsiyet eşitliğine ulaşılamayacağını söylerler. Bunun en güzel örneği Ebenezer Luteryen Kilisesi'dir.
 
Türkiye'de ise Luteryen Kilisesi Önderliğini de bir zamanlar Peder Ursula August hanımefendi yapmaktaydı.
 
▲[[Ötenazi]] ve [[kürtaj]] konularında da diğer muhafazakar Hristiyan kiliselerine göre daha liberal bir tutumdadırlar. 2009 yılında ise eşcinsel evliliğin kilisede uygun görülmesiyle ilgili karar alınmış, ayrımcılığa karşı adım atılmıştır. Norveç Luteryen Kilisesi aynı şekilde 2016 yılında eşcinsel evliliği onaylayıcı karar almıştır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://haber.sat7turk.com/norvec-luteryen-kilisesinde-escinsel-evlilik-karari/|başlık=|erişimtarihi=|arşivtarihi=15 Nisan 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160415162424/https://haber.sat7turk.com/norvec-luteryen-kilisesinde-escinsel-evlilik-karari/|tarih=|ölüurl=hayır|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Almanya'da Berlin Luteryen Kilisesi derneğinin eliyle Berlin’de tarihî Luteryen Georgen Parochial mezarlığında 400 metrekarelik bir alan lezbiyenlere ayrıldı.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.lezce.com/lezbiyen-haber/almanyada+lezbiyenlere+ozel+mezarlik-13-866.html|başlık=Berlin Luteryen Lezbiyen Mezarlığı|erişimtarihi=|arşivtarihi=27 Temmuz 2020|arşivengelli=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200727090106/http://www.lezce.com/lezbiyen-haber/almanyada+lezbiyenlere+ozel+mezarlik-13-866.html|tarih=|ölüurl=hayır|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Her sene LGBT vatandaşlar tarafından yapılan Onur Yürüyüşleri'ne Luteryen Kiliseler'in (özellikle Amerika ve Avrupa) verdiği destekler oldukça meşhurdur.<ref name="web.archive.org"/> Birçok kilisenin "Eşcinsel Teolojisi" isimli kitapları dahil bulunur.
 
== Kaynakça ==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Lütercilik" sayfasından alınmıştır